Russische invasie drijft ouderen met een handicap in Oekraïne naar omstandigheden van isolement en verwaarlozing
Door de Russische invasie in Oekraïne zijn vele oudere mensen met een handicap ontheemd. Zij zijn vaak financieel en fysiek niet in staat om toegang te hebben tot toereikende huisvesting en zorg. Er zijn soms weinig alternatieven voor plaatsing in tehuizen. Dit zegt Amnesty International in een nieuw rapport voorafgaand aan de Internationale Dag voor Mensen met een Handicap.
Het rapport ‘They Live in the Dark’: Older people's isolation and inadequate access to housing amid Russia's invasion of Ukraine, documenteert hoe de grootschalige invasie van Rusland sinds februari 2022 een enorme druk legt op het al overbelaste Oekraïense zorgsysteem. Veel ouderen, waaronder mensen met een handicap, geraakten gescheiden van hun familie. Dit leidt tot afzondering en isolement.
Veel ouderen in Oekraïne
De voortdurende willekeurige aanvallen van Rusland, vaak oorlogsmisdaden, dwongen miljoenen Oekraïense burgers om op de vlucht te slaan in eigen land. Oekraïne heeft een relatief oude bevolking: voor februari 2022 was bijna een kwart van de bevolking ouder dan 60 jaar.
‘Zelfs nadat ze naar minder gevaarlijke delen in Oekraïne gingen, hebben oudere mensen, en vooral mensen met een handicap, nog steeds te maken met grote problemen bij het opnieuw opbouwen van een waardig leven’, zegt Laura Mills van Amnesty International. ‘Het is voor hen moeilijk om toegang te krijgen tot behoorlijke huisvesting, ondersteunende diensten en gezondheidszorg.’
Druk op zorgsysteem
De Russische invasie legt een zeer grote druk op het sociale zorgsysteem van Oekraïne, dat voordien al met problemen kampte. De humanitaire hulp komt niet tegemoet aan de dringende behoefte aan toegankelijke huisvesting en ondersteunende diensten. Het gevolg is dat duizenden ouderen met een handicap in instellingen gehuisvest worden, afgezonderd en ver weg van hun dierbaren en geïsoleerd van hun gemeenschap.
‘Instellingen moeten niet gezien worden als de standaardoptie voor ontheemde ouderen, onder wie ook ouderen met een handicap. Er zijn haalbare veranderingen – zoals het bouwen van voor rolstoelen toegankelijke opritten bij tijdelijke opvangcentra – waardoor gezinnen bij elkaar kunnen blijven. Dat zou de kwaliteit van leven voor mensen met mobiliteitsproblemen enorm verbeteren.
Amnesty International sprak tussen mei en september 2023 met 159 mensen, onder wie 89 ouderen, van wie velen een handicap hebben. Ook sprak Amnesty met 22 maatschappelijk werkers en zorgmedewerkers. Daarnaast bezochten de onderzoekers 24 tijdelijke onderkomens.
Ontoegankelijke huisvesting
De meeste ontheemden in Oekraïne verblijven in huurwoningen. De extreem lage pensioenen en de hoge huurprijzen maken dit type huisvesting voor veel ouderen onbetaalbaar. Als gevolg hiervan wonen ze vaak in tijdelijke onderkomens voor ontheemden, zoals scholen, slaapzalen en andere openbare gebouwen. Bijna alle onderkomens die Amnesty International bezocht, waren echter slechts gedeeltelijk of helemaal niet toegankelijk voor mensen met een fysieke handicap. Vaak ontbraken geschikte opritten om het gebouw binnen te komen, liften, steungrepen om toiletten toegankelijk te maken of genoeg ruimte voor een rolstoelgebruiker om te draaien.
Een directeur van een jeugdkamp in Koviahy, in de regio Kharkiv, dat was omgebouwd tot opvangcentrum, vertelde: ‘Mensen in rolstoelen kwamen naar ons toe, maar we konden ze niet eens binnenlaten voor de nacht. We moesten ze wegsturen. We hebben geen oprit voor het gebouw.’
Verplichtingen Oekraïne
De snelste en beste manier om de rechten van alle burgers, inclusief ouderen en mensen met een handicap - in Oekraïne beter te respecteren is dat Rusland zijn aanvalsoorlog beëindigt. Amnesty International beschouwt de invasie als een daad van agressie, wat een misdaad volgens het internationaal recht is.
Oekraïne is partij bij hetVerdrag inzake de rechten van personen met een handicap van de Verenigde Naties en moet ervoor zorgen dat mensen met een handicap gelijke toegang hebben tot hun fysieke omgeving als mensen zonder beperking, ook tijdens gewapende conflicten. Internationale partners moeten Oekraïne hierin ondersteunen. Ze kunnen dit onder andere door het leveren van materialen om schuilplaatsen fysiek toegankelijk te maken en door zo’n inspanningen te financieren. Amnesty-onderzoekers kregen herhaaldelijk te horen dat het feit dat opvanghuizen niet toegankelijk zijn voor mensen met een beperking, opvangmedewerkers ertoe dwingt hen naar een instelling te sturen.
Gebrek aan toereikende sociale en gezondheidszorg
Nina Melnychenko, 85 jaar, beschreef hoe ze blijvende verwondingen opliep na een explosie in de buurt van haar huis in de regio Mykolaiv: ‘De scherven vlogen door mijn tuin. Ik verloor het bewustzijn... Ik kan niet meer zien met mijn linkeroog... Voorheen liep ik met één wandelstok, nu heb ik er twee nodig.’
Ouderen met een handicap, inclusief het groeiende aantal mensen dat een beperking opliep als gevolg van de oorlog, hebben vaak geen toegang tot toereikende gezondheidszorg. Dit wordt nog verergerd door het feit dat veel jongere familieleden, die ouderen vroeger zouden hebben ondersteund, naar het buitenland of andere delen van Oekraïne zijn gevlucht of in het leger zijn gegaan. Als gevolg hiervan raken maatschappelijk werkers die thuiszorg verlenen volledig overbelast. Zij zijn niet in staat om de gevraagde ondersteuning te bieden aan alle ouderen die dat nodig hebben. Het gebrek aan voldoende maatschappelijk werkers schaadt ouderen met een handicap, omdat ze zonder gespecialiseerde ondersteuning niet thuis kunnen blijven wonen, wat bijdraagt aan de institutionalisering van deze mensen.
‘Het moeilijkste is dat je geen sociale contacten hebt’
Ouderen met een handicap die in instellingen terechtkomen, zijn vaak afgescheiden van familieleden die in andere opvanghuizen wonen. Het standaard apart onderbrengen van mensen met een handicap – bijvoorbeeld voor lange tijd in ziekenhuizen – is volgens het VN Comité voor de rechten van personen met een handicap een vorm van segregatie.
Institutionalisering kan leiden tot aantastingen van talrijke mensenrechten, waaronder fysieke mishandeling, verwaarlozing en aantasting van het recht op gezondheid. Veel ouderen in Oekraïne leven nu ‘in het donker’, zo vertelde een maatschappelijk werker.
Halyna Dmitriieva (52) heeft een hersenverlamming en werd maandenlang niet in haar rolstoel gezet toen ze in een instelling woonde. Ze vertelde: ‘Liggend leven is ondraaglijk. Het moeilijkste is dat je geen sociale contacten hebt. Ik was nooit een “bedlegerig” persoon, ik was altijd in staat om mijn rolstoel te gebruiken.’
Ouderen met dementie of andere cognitieve beperkingen bleken een bijzonder risico te lopen om te verdwalen in het institutionele systeem, nadat ze tijdens de oorlog het contact met familieleden hadden verloren. Een 83-jarige vrouw met dementie kwam in een instelling in Odesa terecht en verloor het contact met haar zoon. Ze zei: ‘Ik weet niet hoe ik hem moet zoeken. Er is geen manier om hem te bellen... Ik kan nergens anders heen.’
Veel ouderen gaven aan zich geïsoleerd te voelen nadat ze waren gescheiden van jongere familieleden die naar het buitenland waren gevlucht of naar andere delen van het land waren verhuisd.
‘Buitenlandse donoren en humanitaire organisaties moeten financiële en technische steun bieden om de werkdruk van sociale zorgverleners te verlichten en om hun capaciteit te vergroten’, zegt Laura Mills. ‘Oekraïne mag niet alleen moeten instaan voor de kosten en de logistiek die nodig zijn voor een aanpak die ervoor zorgt dat alle ouderen onafhankelijk en waardig in de gemeenschap kunnen leven.’
Achtergrond
Amnesty International heeft een documentaire van 15 minuten laten maken door de onafhankelijke Oekraïense regisseur Marina Chankova, Dreaming in the Shadows. Daarin komen drie oudere Oekraïners aan het woord die ontheemd zijn of nog steeds in gebieden wonen die direct door de oorlog zijn getroffen.
Amnesty International documenteert oorlogsmisdrijven en andere ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht sinds het begin van de grootschalige invasie van Oekraïne door Rusland. Hiertoe behoort ook het rapport uit december 2022 met de titel ‘I used to have a home’: Older people’s experience of war, displacement, and access to housing in Ukraine’.
Lees hier meer informatie over wat Amnesty doet op het gebied van de rechten van ouderen.
Lees meer over de situatie in Oekraïne in ons webdossier.
