EU keert vluchtelingen en migranten de rug toe: aantal doden op Middellandse Zee stijgt

EU keert vluchtelingen en migranten de rug toe: aantal doden op Middellandse Zee stijgt

Rapport
  • Door cynische deals met Libië lopen duizenden mensen het risico op verdrinking, verkrachting en foltering.

  • 2017 wordt dodelijkste jaar voor ’s werelds dodelijkste migratieroute, met een verdrievoudiging van het aantal doden sinds 2015.

De forse stijging van het aantal doden in het centrale deel van de Middellandse Zee en de vreselijke misbruiken die duizenden vluchtelingen en migranten in Libische detentiecentra moeten ondergaan, hebben duidelijk te maken met het falende EU-beleid. Dat zegt Amnesty International in een nieuw rapport, ‘A perfect storm: the failure of European policies in the Central Mediterranean.’

Europese regeringen slagen er niet in verdrinkingen te voorkomen en zijn blind voor de misbruiken, waaronder foltering en verkrachting, concludeert het rapport. Dat komt doordat de regeringen het leeuwendeel van de verantwoordelijkheid voor het zoeken naar en redden van mensen op zee (search and rescue) overlaten aan ngo’s en steeds meer samenwerken met de Libische kustwacht.

Wordt de situatie vandaag nog erger?

Vandaag is er een vergadering van EU-ministers in Tallinn, Estland, waarbij nieuwe voorstellen voor een Europees migratieplan zullen besproken worden. Die riskeren de situatie alleen nog maar te verergeren.

“Liever dan actie te ondernemen om levens te redden en bescherming te bieden, geven Europese ministers vandaag de voorrang aan akkoorden met Libië. Hun enige bekommernis is te verhinderen dat vluchtelingen en migranten de grenzen van de Europese Unie bereiken”, zegt Eva Berghmans van Amnesty International Vlaanderen.

“Europese landen hebben de ‘search and rescue’-strategie, die het aantal doden op zee terugdrong, opgegeven voor een andere strategie, waarbij duizenden mensen verdrinken en wanhopige mannen, vrouwen en kinderen vast komen te zitten in Libië, waar ze aan gruwelijke misbruiken zijn overgeleverd.”

Europese strategie faalt. Gevolgen zijn dramatisch.

De maatregelen die de EU-leiders in april 2015 hadden genomen om de search and rescue-capaciteit op te drijven in het centrale deel van de Middellandse Zee leidden tot een forse daling van het aantal doden op zee. Verschillende landen zetten daarbij meer reddingsboten in dichter bij de Libische territoriale wateren. Maar lang duurde dat niet. De EU-regeringen verlegden hun focus: het verstoren van de activiteiten van smokkelaars en verhinderen dat boten vanuit Libië konden vertrekken, kregen nu de aandacht. Een falende strategie, die ertoe leidde dat de overtochten steeds gevaarlijker werden en het aantal doden verdrievoudigde: van 0,89 % in de tweede helft van 2015 tot 2,7 % in 2017.

De verandering van smokkelmethodes en het toenemende gebruik van niet-zeewaardige, gammele bootjes, met niet de minste veiligheidsvoorzieningen aan boord, hebben de oversteek van de zee nog onveiliger gemaakt. Maar hoewel het aantal doden piekt – meer dan 2.000 sinds januari – slaagt de EU er niet in een adequate en degelijke humanitaire operatie te ontplooien in de buurt van de Libische territoriale wateren. In plaats daarvan wordt de samenwerking toegespitst op het versterken van de mogelijkheden van de Libische kustwacht om boten te onderscheppen of te verhinderen dat boten vertrekken.

De intercepties van de Libische kustwacht brengen vluchtelingen en migranten dikwijls in gevaar. Hun operationele technieken voldoen niet aan de essentiële veiligheidsnormen en kunnen tot paniek leiden, met catastrofaal kapseizen tot gevolg.

Leden van de kustwacht worden er ook van beschuldigd dat ze samenspannen met smokkelaars en er zijn bewijzen dat ze migranten misbruiken. Leden van de kustwacht hebben boten onder vuur genomen en vorige maand stond in een VN-rapport dat ze “rechtstreeks betrokken waren bij het zinken van boten met migranten door het gebruik van vuurwapens.”


"Alsjeblieft, alsjeblieft, niet de Libische politie.”


Een Nigeriaanse man vertelde Amnesty International dat hij met 140 anderen vast had gezeten op een boot die negen uren lang water maakte. “Iedereen van ons was aan het bidden. Toen ik de lichten (van de reddingsboot) zag, dacht ik: alsjeblieft, alsjeblieft, niet de Libische politie.”

Een man uit Bangladesh vertelde Amnesty International wat er gebeurde nadat hij was opgepikt door de Libische kustwacht. “We waren met 170, op een rubberen boot. We werden teruggebracht naar de gevangenis en daar vroegen ze ons om meer geld. Ze zeiden: Als jullie betalen, zal niemand jullie tegenhouden deze keer, want wij zijn de kustwacht.… Libische gevangenissen zijn de hel.”

De samenwerking met en training van de Libische kustwacht door de EU vindt plaats zonder een afdoend kader voor aansprakelijkheid of een systeem om het gedrag en de prestatie van de kustwacht te monitoren. De mensen die worden gered door de kustwacht worden teruggebracht naar Libië, waar ze routineus worden opgesloten en mishandeld en waar geen asielwet of -systeem bestaat. Wie vastzit in Libië is kwetsbaar voor mensenrechtenschendingen en misbruiken, waaronder moord, foltering, verkrachting, ontvoering, dwangarbeid en willekeurige opsluiting voor onbepaalde tijd in wrede, onmenselijke en mensonterende omstandigheden.

Een man uit Gambia vertelde aan Amnesty International: “Ik zat drie maanden in de gevangenis… We moesten op onze zij slapen, want er was geen plaats in de overvolle cellen. Als we niet op de juiste manier lagen, kregen we slaag. Het water voor het toilet moesten we ook gebruiken om te drinken… Ik zag drie mensen die werden gefolterd toen ik gevangen zat. Een jongen stierf tijdens de mishandeling… Ze sloegen de gevangenen met buizen. Ik werd ’s nachts geslagen.”

Europa moet haar voorwaarden stellen

Aan het afsluiten van samenwerkingsakkoorden die bedoeld zijn om de ‘search and rescue’-capaciteit van de Libische kustwacht te verbeteren, moeten voorwaarden verbonden worden. De kwaliteit van de interventies moet snel verbeteren en de kustwacht moet aansprakelijk worden gesteld voor misbruiken, waar zij verantwoordelijk voor blijken. Geredde mensen moeten aan boord worden gebracht van vaartuigen die hen naar landen brengen waar hun veiligheid en bescherming kan worden gegarandeerd.


"Als er geen dringende actie wordt ondernomen, wordt 2017 het dodelijkste jaar voor de dodelijkste migratieroute in de wereld"


“Als de tweede helft van dit jaar wordt zoals de eerste was, en er geen dringende actie wordt ondernomen, wordt 2017 het dodelijkste jaar voor de dodelijkste migratieroute in de wereld”, zegt Eva Berghmans, “De EU moet meer vaartuigen sturen naar de plaatsen waar ze nodig zijn en moet de samenwerking met de zeer slecht functionerende Libische kustwacht opnieuw bekijken."

"Uiteindelijk is er maar één duurzame en menselijke manier om te komen tot een vermindering van de aantallen mensen die met dergelijke verschrikkelijke tochten hun leven op het spel zetten: meer veilige en legale routes openen voor migranten en vluchtelingen om Europa te bereiken.”