Rusland: journalisten en onafhankelijke waarnemers wordt het zwijgen opgelegd om verslaggeving over protesten te smoren

De beperkingen zijn nog toegenomen sinds de invasie van Oekraïne in februari 2022. De ongebreidelde repressie van de anti-oorlogsbeweging maakt openbaar protest en het delen van informatie daarover vrijwel onmogelijk. Dat staat in een nieuw rapport van Amnesty International.

Arrestaties, boetes en geweld bij protesten

Het rapport, Russia: “You will be arrested anyway”: Reprisals against Monitors and Media Workers Reporting from Protests, documenteert tientallen gevallen van het onwettig belemmeren van het werk van journalisten en waarnemers tijdens openbare protesten, waaronder willekeurige arrestaties, gebruik van geweld, aanhoudingen en zware boetes.

“We zien dat de Russische autoriteiten niet alleen vastbesloten zijn om elk protest, hoe vreedzaam ook, te voorkomen en zwaar te bestraffen, maar ook om elke vorm van publieke aandacht ervoor te minimaliseren”, aldus Natalia Prilutskaya van Amnesty International.

“Al sinds 2000, toen Vladimir Poetin voor het eerst president werd, hebben de Russische autoriteiten het recht op vreedzaam protest geleidelijk beperkt. Degenen die dit recht proberen uit te oefenen worden steeds vaker gestraft. Rusland is daardoor een vrijwel protestvrije zone geworden. In februari 2022 betoogden tienduizenden mensen tegen de Russische invasie van Oekraïne, ondanks het vooruitzicht op buitensporige boetes en gevangenisstraf. De autoriteiten reageerden door de deelnemers de zwaarst mogelijke straffen op te leggen. De politie gebruikte veel geweld tegen mediawerkers en waarnemers die de protesten observeerden en er onafhankelijk over rapporteerden”, zegt Prilutskaya.

“De autoriteiten hanteerden een jaar eerder dezelfde aanpak bij protesten ter ondersteuning van de onterecht gevangengenomen oppositieleider Aleksej Navalny. Door het publiek elke kennis over protesten te ontzeggen en het toezicht erop te belemmeren, probeert het Kremlin elke publieke uiting van onvrede uit te roeien.”

Onderdrukking onafhankelijk media

De afgelopen jaren hebben de Russische autoriteiten wetgeving aangenomen die de vrijheid van meningsuiting beperkt en de risico’s op represailles vergroot voor waarnemers, journalisten en andere mediawerkers die verslag willen doen van openbare bijeenkomsten. De wet vereist dat journalisten bij protesten ‘duidelijk zichtbare insignes van een vertegenwoordiger van de massamedia’ dragen.

De politie stelt echter steeds vaker extra eisen – zoals het bezit van ‘redactionele opdrachten’ of paspoorten – van mediawerkers die openbare bijeenkomsten bijwonen. De autoriteiten hebben mediawerkers gewaarschuwd voor ‘deelname’ aan toekomstige protesten en hebben journalisten willekeurig gearresteerd voor, tijdens en na bijeenkomsten waarvan ze verslag deden. In veel gevallen werden arrestaties uitgevoerd met buitensporig en onwettig geweld dat mogelijk neerkomtfoltering en andere vormen van mishandeling.

“Naast strenge wettelijke beperkingen op de vrijheid van de pers die de staat al oplegde, treedt de politie steeds vaker willekeurig op om te voorkomen dat journalisten en andere mediawerkers het publiek over de protesten informeren”, aldus Prilutskaya.

Volgens de onafhankelijke vakbond van journalisten en mediawerkers (die in september 2022 op gerechtelijk bevel werd gesloten) werden binnen een week ten minste zestien verslaggevers gearresteerd nadat op 23 januari 2021 massale protesten uitbraken tegen de gevangenneming van Aleksej Navalny. Zeven medewerkers van het Comité tegen Foltering, een prominente Russische mensenrechtenorganisatie, werden willekeurig gearresteerd, in sommige gevallen met geweld, terwijl ze als monitor optraden tijdens de protesten. In veel van deze en andere gevallen stonden mediawerkers en waarnemers van protesten terecht wegens ‘deelname aan een ongeoorloofde openbare bijeenkomst’ en werden zij beboet of veroordeeld tot 10 dagen of langer zogenaamde administratieve hechtenis.

Nieuwe wet om vrije meningsuiting verder in te perken

De represailles tegen publieke waakhonden en mediawerkers escaleerden verder na de grootschalige invasie van Oekraïne. Op 4 maart 2022 is een nieuwe wet aangenomen die het recht op vrijheid van meningsuiting verder inperkt. Op het moment van schrijven waren de autoriteiten een strafrechtelijke procedure begonnen tegen ten minste negen journalisten en bloggers op grond van het toen ingevoerde misdrijf ‘verspreiden van valse informatie over de Russische strijdkrachten’ (artikel 207.3 van het Russische Strafwetboek). Sommige mediakanalen en journalisten zijn ook bestraft op grond van een andere, nieuwe ‘overtreding’, namelijk het ‘in diskrediet brengen’ van de Russische strijdkrachten die in het buitenland zijn ingezet (artikel 20.3.3 van het Wetboek van Administratieve Overtredingen), nadat ze informatie over de oorlog in Oekraïne hadden gedeeld.

Onder de nieuwe wetgeving wordt een mediabericht met een anti-oorlogsboodschap een mogelijke reden voor vervolging. In juni en juli 2022 kregen Vechernie Vedomosti, een onafhankelijk mediakanaal in Jekaterinenburg, en zijn uitgever, Guzel Aitukova, een boete van 450.000 roebel (ongeveer 7.000 euro) voor de publicatie van een gedeeltelijk vervaagde foto van anti-oorlogsstickers en ander beeldmateriaal tegen de invasie. In twee andere gevallen waren verschillende leden van de nieuwsteams van Dovod, een onafhankelijk online mediakanaal in Vladimir, en Pskovskaya Guberniya, een krant in Pskov, het doelwit vanwege hun berichtgeving over anti-oorlogsprotesten.

Mediakanalen gesloten

Op 5 maart 2022 doorzocht de politie de huizen van Dovods hoofdredacteur Kirill Ishutin en drie andere journalisten, onder wie de 17-jarige Evgeny Sautin. Zij zouden mogelijk getuigen zijn in een strafrechtelijk onderzoek naar ‘vandalisme’ in verband met anti-oorlogsgraffiti op een lokale brug, waar Dovod als eerste melding van maakte. Op dezelfde dag drongen politieagenten en leden van de speciale oproerpolitie het kantoor van Pskovskaya Gubernia binnen. Ze voerden er huiszoekingen uit en namen computers, telefoons en ander apparatuur in beslag, als onderdeel van een administratieve zaak in verband met de ‘overtreding’ van het ‘in diskrediet brengen’ van de Russische strijdkrachten die in het buitenland waren ingezet. Dat gebeurde een dag nadat dit vergrijp in de wet was opgenomen. Volgens een anonieme klacht zou de krant in haar e-mailnieuwsbrief hebben opgeroepen tot massale protesten. De volgende dag kondigde Pskovskaja Gubernia aan dat het zijn werkzaamheden tot nader order moest opschorten.

De meedogenloze aanvallen op de vrije pers die verslag doet van de Russische invasie in Oekraïne en de activiteiten van de anti-oorlogsbeweging hebben geleid tot een uittocht van honderden journalisten uit Rusland. Onder meer de onafhankelijke tv-zender TV Rain en de krant Novaya Gazeta werden gedwongen hun werk stop te zetten. Radiostation Ekho Moskvy, dat diende als platform voor enkele van de meest kritische stemmen in Rusland, werd door de autoriteiten gesloten. Deze media moesten nieuwe manieren zoeken om het Russische publiek te informeren.

Nood aan verandering en strenger toezicht door de internationale gemeenschap

Er moet onmiddellijk een einde komen aan de afschuwelijke praktijken tegen vreedzame demonstranten, verslaggevers en onafhankelijke waarnemers. De onderdrukkende Russische wetten die de vrijheid van meningsuiting beperken, moeten worden afgeschaft.

“Zolang de Russische regering in staat is om de rechten en vrijheden in het land te wurgen en op het pad van zelfisolatie blijft, zullen ontstellende misstanden blijven bestaan, inclusief de misdaad van agressie tegen Oekraïne”, zegt Natalia Prilutskaya. “Nauwgezet en doeltreffend toezicht door de internationale gemeenschap is vereist. In duistere tijden zoals deze is het van het grootste belang om de belaagde Russische samenleving en onafhankelijke media de helpende hand te reiken, om degenen die misstanden in het land in de gaten houden en erover rapporteren, te helpen en de wereld erover te vertellen.”