Iran moet het recht van families respecteren om dierbaren te herdenken die gedood werden tijdens protesten in 2022

Een nieuw onderzoek van Amnesty International beschrijft hoe de Iraanse autoriteiten de families van de slachtoffers willekeurig arresteren en opsluiten, en wrede beperkingen opleggen aan vreedzame bijeenkomsten bij begraafplaatsen. Ook werden grafstenen van slachtoffers vernield.

Voortdurende straffeloosheid

Geen enkele functionaris is ter verantwoording geroepen voor het onwettige doden van honderden mannen, vrouwen en kinderen door veiligheidstroepen tijdens het brute optreden van de autoriteiten tegen de volksopstand die Iran overspoelde na de dood in hechtenis van Mahsa Zhina Amini op 16 september 2022. Amnesty International beschouwt de mentale pijn en angst die rouwende families door de autoriteiten wordt aangedaan als een schending van het verbod op foltering en andere wrede, onmenselijke en vernederende behandeling onder internationaal recht.



‘De wreedheid van de Iraanse autoriteiten kent geen grenzen. In hun sinistere poging om hun misdrijven in de doofpot te stoppen, verergeren de autoriteiten de angst en het lijden van de families van de slachtoffers door hen te beletten gerechtigheid en genoegdoening te eisen of zelfs maar bloemen te planten bij het graf van hun dierbaren’, zegt Diana Eltahawy, regionaal directeur van Amnesty International voor het Midden-Oosten en Noord-Afrika.



‘Nu de verjaardag van de opstand nadert, vrezen de families van de slachtoffers dat de autoriteiten hun gebruikelijke repressieve tactieken zullen inzetten om hen te verhinderen herdenkingen te houden.’

Mensenrechtenschendingen tegen families die gerechtigheid willen

Amnesty International documenteerde de omstandigheden van 36 families van slachtoffers uit tien provincies die de afgelopen maanden het slachtoffer zijn geworden van mensenrechtenschendingen. Onder hen zijn families van 33 mensen die tijdens de protesten onwettig zijn gedood door de veiligheidstroepen, de families van twee mensen die willekeurig werden geëxecuteerd in verband met de protesten en de familie van een overlevende van foltering die zelfmoord pleegde na vrijlating uit detentie.



De volgende schendingen werden begaan tegen de families van de slachtoffers: willekeurige arrestaties en detentie, vervolgingen op basis van valse beschuldigingen aangaande de nationale veiligheid die in sommige gevallen leidden tot gevangenisstraffen en zweepslagen, gedwongen ondervragingen door openbare aanklagers of veiligheidstroepen, het onder onwettig toezicht plaatsen, en het vernietigen of beschadigen van de graven van hun dierbaren.



In juli 2023 zei de moeder van de 16-jarige Artin Rahmani, die op 16 november 2022 werd doodgeschoten door veiligheidstroepen in Izeh, in de provincie Khuzestan, op Twitter: ‘De autoriteiten van de Islamitische Republiek hebben mijn onschuldige zoon vermoord, mijn broer en familieleden gevangengezet. Ik werd naar het kantoor van de openbaar aanklager ontboden omdat ik gerechtigheid zoek voor de dood van mijn kind. Ze proberen mij het zwijgen op te leggen. Burgers in Iran hebben niet het recht om te protesteren en elke poging om vrijheid te eisen wordt met veel geweld onderdrukt.’



De autoriteiten proberen ook te verbieden dat families van de slachtoffers ceremonies houden bij de graven van hun dierbaren, bijvoorbeeld ter gelegenheid van hun verjaardag. Families die desondanks bijeenkwamen, meldden dat daarbij veel leden van de veiligheidstroepen aanwezig waren die met geweld optraden, foto's maakten van de aanwezigen en familieleden sloegen of willekeurig arresteerden.

Graven beschadigd

Amnesty International documenteerde en publiceerde beelden van de vernieling van graven van Mahsa Zhina Amini en 20 slachtoffers uit 17 steden. Graven zijn beschadigd met teer, verf en brandstichting; grafstenen zijn gebroken; en zinnen op grafstenen die de slachtoffers beschrijven als “martelaar” of waarin staat dat ze stierven voor de zaak van vrijheid zijn met geweld uitgewist. De autoriteiten stelden geen onderzoek in om de verantwoordelijken voor deze misdrijven te identificeren en voor de rechter te brengen. Ook namen ze geen maatregelen om de herhaalde vernieling van graven te voorkomen.



Sommige graven werden in het bijzijn van familieleden beschadigd door veiligheidstroepen. Andere graven werden beschadigd nadat de autoriteiten herhaaldelijk hadden gedreigd grafstenen te vernietigen die met kunstwerken steun - betuigen aan de ‘Vrouw, Leven, Vrijheid'-protesten of waarop poëtische teksten stonden die aangeven dat slachtoffers overleden als gevolg van politieke onderdrukking.

‘Het is zinloos een klacht in te dienen bij de moordenaar’

In april 2023 zei de zus van Milad Saeedianjoo, die op 15 november 2022 door veiligheidstroepen in Izeh werd gedood, op Instagram: ‘Aan de persoon die op de verjaardag van mijn broer me bij mijn haar greep, me met een wapenstok folterde, voor mijn ogen op het graf van mijn broer ging staan... Wat is het oordeel dat je jezelf gaf voor dit alles? Het is voor mij bewezen wie de moordenaar van mijn broer is... Onze familie heeft bij geen enkele rechtbank in Iran een klacht ingediend... omdat het zinloos was om naar de moordenaar te gaan om een klacht in te dienen tegen de moordenaar...’



De familie van Mahsa Zhina Amini heeft zich publiekelijk uitgesproken over de herhaaldelijke beschadigingen aan haar graf. De autoriteiten hebben plannen aangekondigd om ingrijpende wijzigingen aan te brengen voor het bezoeken van de Aichi-begraafplaats in Saqqez, in de provincie Koerdistan, waar ze begraven ligt. Daardoor wordt haar graf moeilijker toegankelijk. Haar graf is een plek geworden waar families van mensen die onwettig zijn gedood tijdens de protesten samenkomen. Daar zoeken ze samen troost en solidariteit en tonen ze hun vastberadenheid om gerechtigheid te zoeken.

Internationale actie nodig tegen straffeloosheid

Families van slachtoffers kregen te maken met represailles als zij het doden van hun dierbaren door de veiligheidstroepen publiekelijke veroordelen, wanneer ze officiële klachten indienen, wanneer ze de officiële verhalen over hun dood aanvechten, wanneer ze om verantwoording vragen, wanneer nabestaanden bijeenkomen of wanneer ze berichten op sociale media plaatsen die als kritiek worden beschouwd door de autoriteiten.

Amnesty’s oproep

‘De internationale gemeenschap moet de families van de slachtoffers steunen door druk uit te oefenen op de Iraanse autoriteiten om hun recht op vrijheid van meningsuiting, vereniging en vreedzame vergadering te respecteren. De families moeten worden beschermd tegen willekeurige detentie, bedreigingen en andere represailles. Staten moeten de Iraanse autoriteiten ook oproepen om iedereen vrij te laten die vastzit omdat ze de waarheid wilden weten over de mensen die gedood werden en gerechtigheid vroegen. Alle onterechte aanklachten, veroordelingen en vonnissen tegen hen moeten worden vernietigd’, aldus Diana Eltahawy.



Gezien de systematische straffeloosheid in Iran roept Amnesty International alle staten op om universele jurisdictie uit te oefenen. Ze moeten arrestatiebevelen uitvaardigen tegen Iraanse functionarissen, inclusief tegen degenen die de opdracht gaven, die er redelijkerwijs van worden verdacht misdrijven volgens het internationaal recht te hebben begaan tijdens en in de nasleep van de opstand.