Eén jaar na start WK laten Qatar en FIFA toe dat uitbuiting arbeidsmigranten blijft voortduren

Een nieuwe briefing, A Legacy in Jeopardy, laat zien dat sinds het WK de vooruitgang in het verbeteren van de rechten van arbeiders grotendeels tot stilstand is gekomen. Nog steeds is er geen gerechtigheid en compensatie voor honderdduizenden arbeiders die het slachtoffer werden van uitbuiting tijdens de voorbereiding en uitvoering van het voetbaltoernooi. Op een paar gebieden is enige vooruitgang geboekt, maar dit wordt overschaduwd door een gebrek aan actie om een groot aantal voortdurende misstanden aan te pakken.

Inzet Qatar en FIFA nodig

‘Het voortdurende falen van Qatar om de arbeidshervormingen te handhaven en te versterken die voorafgaand aan het WK doorgevoerd werden, brengt mogelijke verbeteringen voor de arbeiders ernstig in gevaar’, zegt Steve Cockburn van Amnesty International. ‘De Qatarese regering moet zijn inspanningen hernieuwen om de arbeiders te beschermen, terwijl zowel de FIFA als Qatar moeten instemmen met compensatie voor iedereen die heeft geleden.’



‘Het gaat van illegale wervingskosten tot onbetaalde lonen. Honderdduizenden arbeidsmigranten verloren hun geld, kregen problemen met hun gezondheid en verloren zelfs hun leven terwijl de FIFA en Qatar probeerden de verantwoordelijkheid af te wenden en te ontkennen. Vandaag, een jaar na het toernooi, is er te weinig gedaan om al deze misstanden recht te zetten. De arbeiders die het WK 2022 mogelijk hebben gemaakt, mogen niet worden vergeten.’

Uitbuiting gaat door

Hervormingen die te laat werden ingevoerd en slecht werden gehandhaafd door de Qatarese regering en de invoering van een mensenrechtenbeleid door de FIFA in 2017 konden niet voorkomen dat er in de aanloop naar en tijdens het toernooi op grote schaal misbruik plaatsvond. Tot op de dag van vandaag gaan die nog steeds door. ‘De misstanden in verband met het WK 2022 moeten sportorganisaties eraan herinneren dat mensenrechten altijd centraal moeten staan bij beslissingen over de toekenning van evenementen’, zegt Cockburn.

Onvoldoende hervorming en handhaving

Qatar ondertekende in 2017 een overeenkomst met de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO), die in de jaren daarna leidde tot belangrijke veranderingen in de arbeidswetgeving. Daarbij gaat het om hervormingen van het kafalasysteem, – het systeem waardoor werknemers volledig afhankelijk zijn van hun werkgever – het minimumloon en wetgeving op het gebied van gezondheid en veiligheid. Aan het begin van het WK waren de maatregelen om de hervormingen door te voeren en na te leven om verdere wijdverspreide misstanden te voorkomen, echter nog steeds ontoereikend.

Arbeidshervormingen stagneren

Sinds het einde van het toernooi is de vooruitgang verder gestagneerd. Mensen met wie Amnesty International sprak, vertelden dat de meeste arbeidsmigranten het land nu vrij kunnen verlaten. Ook merkten ze op dat er vooruitgang is geboekt bij de handhaving van wetten met betrekking tot werken in de hitte, met name een verbod op bouwwerkzaamheden in de open lucht op het heetst van de dag. Maar verder schetsten ze een somber beeld van stagnerende vooruitgang en voortdurende uitbuiting.

Nog steeds gebonden aan werkgever

Werknemers worden verondersteld vrij van baan te kunnen veranderen om te ontsnappen aan uitbuiting of om op zoek te gaan naar betere werkomstandigheden. Hoewel ze wettelijk niet langer een zogenaamd “no-objection certificate (NOC)” van werkgevers nodig hebben, moeten veel werknemers in de praktijk nog steeds op zoek naar een vorm van toestemming. Werknemers vertelden Amnesty dat zelfs overheidsfunctionarissen blijven suggereren dat ze zo’n toestemming nodig hebben om overplaatsing te faciliteren. Ook wordt toestemming vaak als een vereiste genoemd in personeelsadvertenties. Uit de eigen gegevens van de regering blijkt dat in de eerste 8 maanden van dit jaar meer dan 150.000 mensen van baan zijn veranderd, maar dat in dezelfde periode een derde van de verzoeken van werknemers om overgeplaatst te worden, is afgewezen.



‘Van baan veranderen is nog steeds een probleem. Werknemers kunnen niet van baan veranderen zonder een ‘no-objection certificate’. Het is als een stille vereiste. Nieuwe werkgevers vragen meestal nog steeds om een dergelijk certificaat en voormalige werkgevers willen het niet afgeven’, vertelde een diplomaat uit een land waar de werknemers vandaan komen aan de Amnesty-onderzoekers.

Verblijfsvergunning ingetrokken

Werkgevers controleren bovendien nog steeds de aanwezigheid van werknemers in het land, waardoor hun legale status in gevaar komt en ze niet van werkgever kunnen veranderen. Als reactie op klachten of verzoeken van werknemers om van baan te veranderen, trekken malafide werkgevers bijvoorbeeld nog steeds de verblijfsvergunning van werknemers in of melden ze valselijk dat werknemers zijn ‘ondergedoken’ of ‘weggelopen’, wat kan leiden tot hun arrestatie en uitzetting. Arbeidsmigranten worden hiervan beschuldigd om ze in diskrediet te brengen en de kans bestaat dat hun paspoort wordt afgenomen. Een vertegenwoordiger van een buitenlandse ambassade in Doha vertelde Amnesty International dat ‘werkgevers hun werknemers nog steeds in een houdgreep hebben’.

Achterstallig of onbetaald loon

Loondiefstal blijft de meest voorkomende vorm van uitbuiting waarmee arbeidsmigranten in Qatar te maken krijgen, ook onder chauffeurs in de groeiende voedselbezorgingsindustrie. Het systeem om achterstallige en onbetaalde salarissen en uitkeringen op te sporen en erop te reageren, is nog steeds ontoereikend. De lonen blijven ook laag en het minimumloon is niet verhoogd sinds de invoering ervan in 2021, ook al zijn de kosten van levensonderhoud gestegen.

Onvoldoende rechtsbescherming

Ondanks de oprichting van gespecialiseerde arbeidscomités in Qatar, waarvan er nu vijf zijn, blijven er enorme barrières bestaan voor werknemers die via het rechtssysteem verhaal proberen te halen. Het is nog steeds een langdurig en moeilijk proces voor arbeidsmigranten, die in feite in het land moeten blijven om hun zaak te bepleiten. Als gevolg daarvan hebben arbeiders vaak geen andere keuze dan genoegen te nemen met schikkingen die veel lager zijn dan waar ze recht op hebben, en worden werkgevers die in gebreke blijven zelden volledig ter verantwoording geroepen.

Huishoudelijk personeel extra kwetsbaar

Arbeidsmigranten die als huishoudelijk personeel werken, meestal vrouwen, blijven bijzonder kwetsbaar voor ernstig misbruik. De regering heeft het afgelopen jaar weinig gedaan om deze werknemers beter te beschermen of om mensen die hen uitbuiten voor de rechter te brengen.

Genoegdoening en compensatie

Hoewel de uitbuiting van arbeidsmigranten niet ongedaan kan worden gemaakt sinds de FIFA Qatar het recht heeft gaf om het wereldkampioenschap te organiseren, kunnen en moeten deze misstanden wel gecompenseerd worden.



De FIFA verdiende een recordbedrag van 7,5 miljard dollar aan het wereldkampioenschap in Qatar, maar de verwezenlijkingen van het toernooi ’s Legacy Fund dat de FIFA heeft beloofd, blijven vaag. In maart kondigde de FIFA de start aan van een onderzoek naar de maatregelen die genomen moeten worden om ervoor te zorgen dat het mensenrechtenbeleid wordt nageleefd. Dit onderzoek zal naar verwachting binnenkort worden gepubliceerd. Om aan hun verplichtingen en verantwoordelijkheden op het gebied van mensenrechten te voldoen, moeten Qatar en de FIFA dringend actie ondernemen om ervoor te zorgen dat het recht van slachtoffers op genoegdoening en compensatie niet verder wordt ontkend of vertraagd.

Ook beveiligers uitgebuit

Zoals eerder gedocumenteerd door Amnesty International, werden honderden buitenlandse bewakingsagenten en dienstverleners met kortlopende contracten tijdens het WK uitgebuit. De arbeiders betaalden onder andere onwettige wervingskosten, werden misleid over hun baan en moesten buitensporig lang werken zonder een vrije dag in de week. Bijna een jaar later hebben ze hiervoor nog steeds geen compensatie gekregen.



Marcus (33) uit Ghana, die werkt om zijn broers en zussen te onderhouden en bijna 400 dollar aan wervingskosten betaalde, vertelde Amnesty International: ‘Ik moest een lening afsluiten om de kosten te betalen om tijdens het WK in Qatar te gaan werken. Ik betaal deze lening nog steeds af, wat ik verdiende was niet genoeg.’

Amnesty’s plan voor hervormingen

De briefing herhaalt een 10-puntenplan voor hervormingen dat Amnesty International in november 2022 opstelde. Daarin wordt Qatar aangespoord om zijn arbeidswetgeving te verbeteren zodat arbeiders beschermd worden tegen verdere uitbuiting, er voldoende toegang tot het rechtssysteem is en er compensatie wordt voorzien voor alle slachtoffers.



Steve Cockburn: ‘Qatar moet niet de illusie hebben dat haar acties niet meer onder de loep zullen worden genomen omdat het toernooi voorbij is. Het moet zich opnieuw inspannen om de rechten van werknemers te verbeteren. De FIFA moet van haar fouten leren en bereid zijn om haar verantwoordelijkheden op het gebied van mensenrechten serieus te nemen. Misstanden die door falen van de FIFA zijn veroorzaakt of waartoe de voetbalbond heeft bijgedragen moeten direct worden aangepakt om te voorkomen dat de geschiedenis zich herhaalt.’

Eerdere Amnesty-rapporten

Amnesty International heeft de arbeidsomstandigheden van de arbeidsmigranten, die 95 procent van de beroepsbevolking van Qatar vormen, de afgelopen jaren onderzocht. Dat resulteerde in verschillende rapporten.