Wereldwijd tientallen doden en duizenden verminkt door misbruik van rubberkogels door de politie

Het rapport, ‘My Eye Exploded’, is gepubliceerd in samenwerking met de Omega Research Foundation en is gebaseerd op onderzoek in meer dan dertig landen in de afgelopen vijf jaar. Het documenteert hoe duizenden demonstranten en omstanders zijn verminkt en tientallen zijn gedood door het vaak roekeloze en onevenredige gebruik van ‘minder dodelijke wapens’ die worden ingezet door ordediensten. Dit zijn wapens die niet bedoeld zijn om dodelijke schade toe te brengen. Het gaat onder meer om kinetic impact projectiles (KIP’s), zoals rubberen kogels, met rubber beklede hagel, en traangasgranaten die rechtstreeks op demonstranten worden gericht en afgevuurd.

Een interactieve kaart toont ook meer dan 30 demonstraties over de hele wereld waarbij politiediensten minder dodelijke wapens hebben gebruikt, met bevestiging van de locatie, datum en geldigheid.

“Wij geloven dat wettelijk bindende wereldwijde controle op de productie van en handel in minder dodelijke wapens, waaronder KIP’s, samen met effectieve richtlijnen voor het gebruik van geweld, dringend nodig zijn om een ​​escalerende cyclus van misbruik tegen te gaan”, aldus Patrick Wilcken, onderzoeker van Amnesty International op het gebied van militaire, veiligheids- en politiezaken.

Net als dertig andere organisaties willen Amnesty International en de Omega Research Foundation dat er een VN-verdrag komt dat een foltervrije handel in ordehandhavingsmateriaal garandeert. Zo’n verdrag moet enerzijds bepaalde, intrinsiek gevaarlijke KIP’s verbieden. Het gaat dan om zaken zoals met rubber beklede kogels, met rubber beklede hagel en munitie met meerdere projectielen.

Anderzijds moet het verdrag ervoor zorgen dat er robuuste regulering komt over hoe ander ordehandhavingsmateriaal, zoals ‘gewone’ rubberen en plastic kogels, wordt verhandeld op een manier die voorkomt dat ze tot misbruik en mensenrechtenschendingen leiden.

Ook het Belgische FN Herstal genoemd

Amnesty spreekt ook België aan op zijn verantwoordelijkheid:

“Een projectielwerper van FN Herstal – de FN303 – komen we tegen in verschillende landen waar hij op problematische manier gebruikt wordt tegen betogers. Dat blijkt het geval in Turkije en Thailand. Het benadrukt hoe het ook essentieel is voor België om mee te ijveren voor sterke regels in een internationaal verdrag,” aldus Wies De Graeve, directeur van Amnesty International Vlaanderen. Het Waalse Gewest is de enige aandeelhouder van FN Herstal.

Zware verwondingen door misbruik van minder dodelijke wapens wereldwijd

‘Minder dodelijke’ wapens hebben in honderden gevallen geleid tot blijvende letsels en vele doden. Er is een alarmerende toename van oogletsels en zelfs volledig verlies van gezichtsvermogen. KIP’s veroorzaken ook bot- en schedelbreuken, hersenletsel, inwendige letsels en bloedingen en doorboorde harten en longen door gebroken ribben, schade aan genitaliën en psychologisch trauma.

Volgens een evaluatie van het Chileense Nationaal Instituut voor de Mensenrechten leidde politieoptreden tijdens protesten die in oktober 2019 begonnen, tot meer dan 440 gevallen van oogletsel. In meer dan 30 gevallen is er sprake van het verlies of openscheuren van een oog. Volgens een studie op basis van medische literatuur tussen 1990 en juni 2017 stierven ten minste 53 mensen door projectielen die waren afgevuurd door veiligheidstroepen. In het rapport staat ook dat 300 van de 1.984 gewonden blijvend letsel opliepen. De werkelijke aantallen liggen waarschijnlijk veel hoger.

Sindsdien is de beschikbaarheid en inzet van KIP’s wereldwijd enorm toegenomen, wat de militarisering van de manier waarop de politie omgaat met protesten verder aanwakkerde. Het rapport constateert dat nationale richtlijnen voor het gebruik van KIP’s zelden voldoen aan de internationale normen voor het wettig gebruik van dergelijk wapengeweld door ordehandhavers. Volgens die normen wordt de inzet van KIP’s beperkt tot situaties waarin het een laatste redmiddel is, wanneer gewelddadige personen een onmiddellijke dreiging vormen voor anderen. Politiediensten overtreden routinematig en straffeloos de regels.

Slachtoffers verloren hun ogen

In april 2021 liep de toen 22-jarige Leidy Cadena Torres naar een protest over belastinghervormingen in de Colombiaanse hoofdstad Bogota, toen ze in haar gezicht werd geraakt door een rubberkogel die van dichtbij werd afgevuurd door een agent van de oproerpolitie. Ze verloor een oog.

“Ik begreep niet wat er aan de hand was, dus pakte ik mijn telefoon en nam een ​​foto van mezelf, maar ik kon het niet bekijken”, vertelde ze aan Amnesty International. “Ze proberen je op een zichtbare manier te verwonden, zoals door het verliezen van een oog, om mensen bang te maken, zodat ze niet naar buiten gaan [en protesteren].”

De ervaring van Leidy Cadena Torres waarbij ze blind werd, is met alarmerende regelmaat herhaald in soortgelijke omstandigheden in Zuid- en Midden-Amerikaanse staten, Europa, het Midden-Oosten, Afrika en de VS tijdens recente en huidige protesten.

Gustavo Gatica, een 22-jarige student psychologie, werd blind aan beide ogen nadat hij op 8 november 2019 in het gezicht was geraakt door met rubber beklede metalen kogels. Deze waren door de politie afgevuurd tijdens protesten tegen ongelijkheid in de Chileense hoofdstad Santiago. Tot nu toen heeft nog niemand hierover verantwoording afgelegd.

“Ik voelde water uit mijn ogen stromen... maar het was bloed.” Hij hoopt dat zijn verwondingen tot verandering zullen leiden, om te voorkomen dat dit anderen ook overkomt: “Ik heb mijn ogen gegeven zodat mensen wakker zouden worden.”

Gebruik rubberkogels toegenomen

In de VS komt het gebruik van rubberen kogels om vreedzaam protest te onderdrukken steeds vaker voor. Een demonstrant die op 31 mei 2020 in Minneapolis in het gezicht werd geraakt, vertelde: “Mijn oog explodeerde door de impact van de rubberkogel en mijn neus schoof op tot onder het andere oog. De eerste nacht dat ik in het ziekenhuis lag, verzamelden ze de stukjes van mijn oog en naaiden het weer aan elkaar. Daarna brachten ze mijn neus terug naar waar hij zou moeten zijn en gaven hem opnieuw vorm. Ze hebben een oogprothese geplaatst, dus ik kan nu alleen met mijn rechteroog zien.”

In Spanje veroorzaakte het gebruik van KIP’s ter grootte van een tennisbal ten minste één dode door hoofdtrauma en 24 ernstige verwondingen, waaronder 11 gevallen van ernstig oogletsel, meldt de actiegroep Stop Balas de Goma.

In Frankrijk blijkt uit medisch onderzoek bij 21 patiënten dat rubberkogels hebben geleid tot gezichts- en oogletsels, waaronder botfragmentatie en scheuren in het oog die tot blindheid leidden.

Amnesty International documenteerde ook gevallen van traangasgranaten die rechtstreeks op individuen of menigten werden afgevuurd in Chili, Colombia, Ecuador, Gaza, Guinee, Hongkong, Iran, Irak, Peru, Sudan, Tunesië en Venezuela.

In Irak richtten veiligheidstroepen zich in 2019 opzettelijk op demonstranten met gespecialiseerde granaten die tien keer zwaarder zijn dan traangasmunitie, met ernstige verwondingen en ten minste twintig doden tot gevolg. In Tunesië stierf de 21-jarige Haykal Rachdi nadat hij op zijn hoofd was geraakt door een traangasgranaat in januari 2021.

In Colombia hebben veiligheidstroepen VENOM ingezet, een granaatwerper met dertig buizen, die oorspronkelijk is ontwikkeld voor het Amerikaanse marinierskorps, om salvo’s traangasgranaten af ​​te vuren op demonstranten.