Reeds 10 jaar United Nations Guiding Principles on Business and Human Rights
Vrijwillige initiatieven van bedrijven om mensenrechten na te leven, werken helaas niet afdoende. Dat hebben een aantal initiatieven uit het verleden aangetoond. Global Compact bijvoorbeeld, waarbij de VN haar moreel gezag inzette om de privésector en andere belanghebbenden aan te zetten tot verantwoord ondernemerschap. Het werkte niet, om meerdere redenen maar vooral omdat het bedrijfsleven zich meestal beperkte tot grote verklaringen, zonder daadwerkelijke maatregelen, en omdat het initiatief vooral gebruikt werd om zich een positief imago aan te meten.
De overtuiging groeide dat enkel wettelijke verplichtingen, opgelegd en afgedwongen door de overheid, effect hebben. Dat is de taak van de staten. In heel wat landen, vooral in de Westerse wereld, werden inmiddels – meestal schoorvoetend – een aantal stappen gezet. Maar wat in fragiele staten of in staten met regeringen die het bedrijfsleven geen ethische voorwaarden willen opleggen? En wat met de verscheidenheid en het gebrek aan samenhang van richtlijnen, die dit tot gevolg zal hebben?
Daarom is een overkoepelend, multilateraal initiatief nodig, dat de bakens uitzet voor een gecoördineerd beleid in de hele wereld. Bij voorkeur op niveau van de Verenigde Naties. Dat was de betrachting van de Speciale Vertegenwoordiger van de VN-Secretaris-generaal, John Ruggie, professor aan de Harvarduniversiteit. Na 3 jaar intense research aanvaardden de Verenigde Naties in 2008 zijn “Framework” voor bedrijven en mensenrechten. In de jaren daarna zette hij het Framework om in ‘Leidende Beginselen’, Guiding Principles on Business and Human Rights (GP), die uit 31 principes en richtlijnen bestaan.
Protect, respect, remedy zijn de sleutelwoorden. To protect (beschermen) is de taak van de staten in het internationale recht. Staten moeten mensenrechtenschendingen door bedrijfsactiviteiten voorkomen, onderzoeken, bestraffen en eventuele schade herstellen. De GP bevelen aan dat staten ervoor zorgen dat de bedrijven in hun territorium en jurisdictie de mensenrechten eerbiedigen, in alle landen waarin zij actief zijn. De GP bevatten ook operationele maatregelen voor de staten om hun taak na te komen. Het gaat vooral om het afdwingen van wetten die de bedrijven verplichten om de mensenrechten te eerbiedigen. Ook begeleiding van bedrijven is daarin voorzien. Staten moeten er ook op toezien dat hun beleid coherent is doorheen hun beleidsgebieden.
To respect (eerbiedigen) is de verantwoordelijkheid van het bedrijfsleven zelf en betreft alle internationaal erkende mensenrechten zoals vermeld in de internationale verdragen en de wetgevende initiatieven van de Internationale Arbeidsorganisatie. Deze gelden voor alle bedrijven onafgezien van hun omvang, sector of vestiging. Daarvoor moeten de ondernemingen het nodige beleid en opvolging ontwikkelen. De verantwoordelijkheid bestaat uit drie componenten: een beleidsverbintenis, de zorgplicht voor het impact van hun activiteiten op de mensenrechten en tenslotte processen om herstel van negatieve effecten mogelijk te maken. Waaruit die zorgplicht bestaat wordt nauwkeurig gespecifieerd in de GP. De bedrijven moeten ook permanent nagaan of deze doelstellingen bereikt worden en dus hun inspanningen constant evalueren en hierover open communiceren.
Herstel, remediëring is een recht voor de slachtoffers van schade wanneer de mensenrechten toch geschonden worden. Dat betreft ook toegang tot het gerecht en gerechtelijke herstelmechanismen, wat opnieuw de verantwoordelijkheid van de staten impliceert. Ze mogen hiervoor geen hindernissen inbouwen, zoals administratiekosten. Naast een goed functionerend gerechtelijk apparaat voorzien de GP ook niet-juridische klachtenmechanismen, met heel precieze operationele criteria.
De Mensenrechtenraad heeft de Guiding Principles goedgekeurd op 16 juni 2011, binnenkort tien jaar geleden.
Maar daar bleef het niet bij. Prof. Ruggie ligt ook aan de basis van de UN Working Group on Business and Human Rights, bestaande uit 5 internationale experten, aangesteld voor een periode van drie jaar. Ze kregen het mandaat van de VN Mensenrechtenraad om ervoor te zorgen dat de GP stevig verankerd worden in het internationaal beleid en ten volle toegepast worden. Daartoe houdt de werkgroep een Jaarlijks Forum, telkens in de maand december, met verslaggeving in de VN Mensenrechtenraad en de Algemene Vergadering.
Dat de GP uitgegroeid zijn tot een krachtig en effectief instrument om de mensenrechten in het bedrijfsleven te doen eerbiedigen, wordt bewezen door het feit dat zowat alle wettelijke initiatieven in de verschillende landen en in de internationale instellingen - zoals de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) of de Europese Unie - gebaseerd zijn op de Guiding Principles. De weg is nog lang en er zal nog heel wat wetgevend en regelgevend werk nodig zijn – zowel nationaal, regionaal als internationaal – maar na tien jaar kunnen we toch stellen dat de principes hun titel eer aan doen en een zeer goede gids zijn geweest.
