Tijd om terreurslachtoffers bovenaan de agenda te zetten

De voorbije jaren zijn in Europa honderden mensen omgekomen bij gewelddadige aanslagen. Burgers bewust tot doelwit maken bij aanslagen kan nooit worden vergoelijkt en is een aanfluiting van de mensenrechten.

Staten hebben uiteraard een preventieve en beschermende taak tegen dergelijk geweld. Dat daders moeten vervolgd worden is al even vanzelfsprekend. Maar het is ook aan de overheid om de mensenrechten van slachtoffers en nabestaanden te respecteren en beschermen.

Bijna 3 jaar na de aanslagen op de luchthaven van Zaventem en in het metrostation Maalbeek voelen vele slachtoffers zich nog steeds aan hun lot overgelaten door de overheid. Bovendien is het systeem niet naar behoren aangepast voor de toekomst. Laat ons hopen dat het nooit meer zal gebeuren, maar als België in de toekomst opnieuw geconfronteerd wordt met een aanslag zullen de slachtoffers deels met dezelfde problemen geconfronteerd worden. De regering heeft al maatregelen genomen om het systeem te verbeteren, maar die volstaan niet om de rechten van slachtoffers van terrorisme voldoende te respecteren en beschermen.

In mei 2018 bezocht de VN Speciale Rapporteur voor mensenrechten en terreurbestrijding België. Vandaag stelt de Speciale Rapporteur haar rapport over België voor, en doet ze aanbevelingen. Ze drukt haar diepe bezorgdheid uit over de situatie van de slachtoffers van terreur, en beveelt aan dat België een absolute prioriteit maakt van de rechten van slachtoffers. Ze dringt aan op verdere wetgevende hervormingen, en beveelt onder meer aan om een speciaal fonds op te richten.

Amnesty International roept de Belgische overheid op om deze aanbevelingen te implementeren.

RECHTEN VAN DE SLACHTOFFERS

Gewelddadige aanslagen zijn in strijd met de mensenrechten, en schenden nationaal en/of internationaal strafrecht. Regeringen moeten meer doen dan hun solidariteit met de slachtoffers uitdrukken. Ze moeten ervoor zorgen dat de mensenrechten van de slachtoffers zowel in wetgeving als in de praktijk gerespecteerd en beschermd worden.

De belangrijkste elementen van de rechten van slachtoffers zijn:

• het recht op erkenning en respectvolle behandeling,
• het recht op psychologische, medische, sociale en materiële hulp en bijstand. Dit omvat zowel noodhulp als voortdurende hulp.
• het recht op toegang tot gerechtigheid, informatie en de waarheid. Staten moeten er onder meer voor zorgen dat slachtoffers kunnen deelnemen aan de strafprocedure, en daartoe toegang krijgen tot rechtsbijstand
• en het recht op herstel. Dit omvat onder meer vergoeding van de schade. Herstelmechanismen moeten gemakkelijk toegankelijk zijn, voorzien in een eenvoudige procedure en snelle schadeloosstelling. In bepaalde gevallen moeten staten programma’s op poten zetten om te verzekeren dat slachtoffers een snelle, volledige en effectieve schadevergoeding krijgen.

SLACHTOFFERS IN BELGIË

Slachtoffers konden na de aanslagen van 22 maart 2016 beroep doen op terugbetalingen en schadevergoedingen van verschillende verzekeringen, ziekenfondsen en overheidsinstellingen. Vele slachtoffers voelden zich verloren in dit administratieve kluwen: de interacties met verschillende verzekeringsmaatschappijen verliepen moeizaam, slachtoffers voelden zich gekwetst en respectloos behandeld, en uitbetaling sleepte soms zo lang aan dat sommige slachtoffers financiële problemen kregen.

Slachtoffers kunnen verschillende instellingen aanspreken voor financiële steun, terugbetaling van medische kosten en/of schadevergoeding: verschillende verzekeringsmaatschappijen, ziekenfondsen, de Commissie voor Financiële Hulp aan Slachtoffers van Opzettelijke Gewelddaden. De overheid kan aan slachtoffers met een invaliditeitsgraad van meer dan 10% ook een herstelpensioen toekennen.

De parlementaire onderzoekscommissie die kort na de aanslagen werd opgericht, heeft in 2017 al meerdere aanbevelingen geformuleerd om deze situatie te verbeteren. De meeste aanbevelingen moesten het systeem eenvoudiger maken voor de slachtoffers: een uniek loket, een eengemaakte medische expertise, eenvoudige, verzoeningsgerichte procedures.

De regering heeft verschillende aanpassingen doorgevoerd om dit systeem te verbeteren, maar het systeem van vergoedingen is nog steeds complex en onvolledig. De kern van het probleem blijft hetzelfde: slachtoffers van terrorisme worden geconfronteerd met een enorm complex administratief kluwen, en dit maakt het voor hen erg moeilijk om toegang te krijgen tot het herstel en de schadevergoedingen waar ze recht toe hebben.

SNELLE VERGOEDING DOOR EEN OVERHEIDSFONDS

En één van de belangrijkste aanbevelingen van de onderzoekscommissie blijft nog steeds dode letter: de oprichting van een fonds dat de slachtoffers onmiddellijk zou vergoeden, op basis van een eenvoudige en gemakkelijk toegankelijke procedure, en de vergoedingen vervolgens terugvordert van de verzekeringsmaatschappijen. Zo’n systeem heeft vele voordelen. Het is een stuk eenvoudiger voor de slachtoffers: zij worden snel vergoed, en worden niet meer geconfronteerd met een veelheid aan instellingen, procedures en medische expertises. Bovendien zou dit systeem beter geschikt zijn om het belang van de slachtoffers voorop te stellen en een respectvolle behandeling van de slachtoffers te waarborgen. In Frankrijk bestaat zo’n fonds al lang. In haar rapport over Frankrijk, dat ook vandaag aan de Mensenrechtenraad werd voorgesteld, en dat voor het overige bijzonder kritisch is voor het Franse antiterreur beleid, noemt de Speciale Rapporteur het Franse systeem voor terreurslachtoffers een voorbeeld voor andere landen.

TIJD OM DE SLACHTOFFERS BOVENAAN DE AGENDA TE ZETTEN

België heeft na de aanslagen van 22 maart verschillende maatregelen genomen om de situatie van de slachtoffers te verbeteren. Het systeem blijft echter onvolledig en veel te complex. Volgens de slachtofferverenigingen hebben sommige aanpassingen zelfs geleid tot nog meer complexiteit.

Laat ons hopen dat België de aanbevelingen van de Speciale Rapporteur ter harte neemt, en van de rechten van slachtoffers een absolute prioriteit maakt. Er moeten verdere stappen ondernomen worden om drempels weg te nemen die de slachtoffers verhinderen hun rechten uit te oefenen. Een vereenvoudiging van het vergoedingssysteem, door de oprichting van een fonds, zou hierin een belangrijke stap vormen.