Staten in Noord, Midden- en Zuid-Amerika beteugelden in 2019 asielrecht en recht op protest
Jaarrapport Amerika 2019
In heel Noord-, Midden- en Zuid-Amerika hebben staten vorig jaar het recht van burgers om te protesteren en asiel te zoeken aan banden gelegd, zonder zich iets aan te trekken van de verplichtingen die het binnenlandse en internationale recht hen opleggen. Dit zegt Amnesty International bij de lancering van het jaarrapport over de situatie van de mensenrechten op het Amerikaanse continent in 2019.
“We zagen in 2019 in een groot deel van Noord-, Midden- en Zuid-Amerika nieuwe aanvallen op de mensenrechten door intolerante en steeds autoritairder wordende leiders die naar almaar gewelddadiger middelen grepen tegen demonstranten en mensen op zoek naar veiligheid. Maar we zagen ook overal in de regio jonge mensen opstaan en verandering eisen. Hun moed, tegenover de wrede staatsrepressie, geeft ons hoop en toont dat toekomstige generaties zich niet zomaar zullen laten wegdrukken”, zegt Erika Guevara-Rosas, Amnesty’s directeur voor de regio Amerika.
“Met nog meer sociale onrust, politieke instabiliteit en milieuproblemen in het verschiet in 2020, is de strijd voor de mensenrechten meer dan ooit noodzakelijk. Maar de politieke leiders die haat en verdeeldheid prediken in een poging de rechten van anderen te demoniseren en te ondermijnen, zullen aan de verkeerde kant van de geschiedenis blijken te staan.”
Geweld en repressie tegen demonstranten en mensenrechtenverdedigers
Protestbewegingen, vaak onder de leiding van jongeren, eisten vorig jaar verantwoording en respect voor mensenrechten in onder meer Venezuela, Honduras, Puerto Rico, Ecuador, Bolivië, Haïti, Chili en Colombia. Maar de autoriteiten reageerden vaak met repressieve en steeds meer gemilitariseerde methodes, in plaats van in te zetten op dialoog en oplossingen voor de problemen waar de demonstranten zich om bekommeren.
In Venezuela was de repressie bijzonder hard. De veiligheidstroepen van de regering van Nicolás Maduro maakten zich schuldig aan internationale misdaden en ernstige mensenrechtenschendingen, waaronder buitengerechtelijke executies, willekeurige opsluitingen en buitensporig gebruik van geweld. Het zou kunnen gaan om misdaden tegen de mensheid. In Chili waren het leger en de politie ook uit op het bewust verwonden van demonstranten om het verzet te ontmoedigen, met vier doden en duizenden zwaargewonden als resultaat.
In totaal kwamen bij de protesten in heel Noord-, Midden- en Zuid-Amerika in 2019 210 mensen op een gewelddadige manier om het leven: 83 in Haïti, 47 in Venezuela, 35 in Bolivië, 31 in Chili, acht in Ecuador en zes in Honduras.
Opnieuw is Latijns-Amerika de gevaarlijkste regio ter wereld voor verdedigers van mensenrechten. Wie opkomt voor de bescherming van het recht op land en voor milieubescherming is bijzonder kwetsbaar voor moord, strafvervolging, gedwongen verhuizing en intimidatie. Colombia – waar het interne, gewapende conflict in 2019 voortwoedde - bleef het dodelijkste land voor mensenrechtenverdedigers, met tenminste 106 moorden, de meeste op inheemse en Afro-gemeenschapsleiders, en op campesino-leiders.
Mexico was een van de dodelijkste landen ter wereld voor journalisten, met minstens tien doden in 2019. Het land liet ook een recordaantal moorden optekenen, maar hield toch koppig vast aan de mislukte veiligheidsstrategieën uit het verleden, met de vorming van een gemilitariseerde Nationale Garde en de goedkeuring van een bedenkelijke wet op het gebruik van geweld.
Wapengeweld blijft een van de belangrijkste bekommernissen op het vlak van mensenrechten in de Verenigde Staten. Er zijn te veel wapens in omloop en de wetten volstaan niet om ze onder controle te houden en te vermijden dat ze in de handen komen van mensen met slechte bedoelingen. De regering-Trump voerde in januari 2020 een nieuwe regel in die het veel makkelijker maakt om zware vuurwapens, 3D-geprinte wapens, munitie en andere wapens naar het buitenland te exporteren en daarmee het wapengeweld te verspreiden buiten de VS-grenzen, in het bijzonder naar andere landen in de Amerikaanse regio. Evenzo tekende president Jair Bolsonaro van Brazilië een reeks decreten en uitvoeringsbesluiten die onder meer de regels voor het bezit en het dragen van vuurwapens versoepelen.
Regeringen agressief tegenover migranten, vluchtelingen en asielzoekers
Het aantal mannen, vrouwen en kinderen dat de voorbije jaren is weggevlucht van de humanitaire crisis in Venezuela is opgelopen tot bijna 4,8 miljoen, ongekend in Amerika. Maar Peru, Ecuador en Chili reageerden door nieuwe, restrictieve toegangsvereisten in te voeren en op een onwettige manier Venezolanen die internationale bescherming nodig hadden, af te wijzen.
De Amerikaanse regering misbruikte het justitieapparaat om verdedigers van de rechten van migranten lastig te vallen, sloot vluchtelingenkinderen onwettig op te sluiten en voerde nieuwe maatregelen in die de toegang tot asiel fors beperkten. Daarmee schond de Amerikaanse regering haar wettelijke verplichtingen volgens het internationale recht.
Door voortdurend en grootschalig geweld bleven mensen naar de Verenigde Staten komen om er bescherming te zoeken, maar de regering van president Trump duwde hen het gevaar in. Tienduizenden werden gedwongen om in gevaarlijke omstandigheden in Mexico hun lot af te wachten door de “Migrant Protection Protocols” (MPP), een richtlijn met een misleidende benaming, die ook wel “Remain in Mexico” genoemd werd.
De Verenigde Staten dwingt toenemende aantallen asielzoekers in heimelijke programma’s voor snelle deportatie, die hen hun recht op juridische bijstand ontnemen. De VS heeft buurlanden ook onder druk gezet om het asielrecht te schenden en heeft Guatemala, El Salvador en Honduras gedwongen een reeks krakkemikkige “Safe Third Country”-akkoorden te tekenen.
Na de dreiging van de regering Trump om nieuwe handelstarieven op te leggen, stemde de Mexicaanse regering niet alleen in met het opvangen van onder dwang teruggekeerde asielzoekers onder de MPP, maar zij zette zelfs troepen in om burgers uit Centraal-Amerika te verhinderen verder te trekken naar de grens tussen de VS en Mexico.
Straffeloosheid, milieu en gendergerelateerd geweld blijven grote pijnpunten
Straffeloosheid blijft de norm in de regio. De regering van Guatemala doekte vorig jaar de Internationale Commissie tegen Straffeloosheid in Guatemala (CICIG) op, waardoor slachtoffers van zware mensenrechtenschendingen minder toegang hebben tot gerechtigheid. In buurland Honduras kondigde de regering in januari 2020 het einde aan van de Missie ter ondersteuning van de strijd tegen corruptie en straffeloosheid in Honduras (MACCIH).
De bezorgdheid om het milieu bleef toenemen in de regio. De regering Trump kondigde formeel aan dat de VS zich terugtrekt uit de akkoorden van Parijs. In het Amazonegebied werden inheemse bevolkingsgroepen in Brazilië, Bolivië, Peru en Ecuador getroffen door ernstige milieucrisissen. Brazilië kreeg het extra hard te verduren door de anti-milieumaatregelen van president Bolsonaro. Ze verergerden de verwoestende branden in de Amazone en lieten de inheemse bevolkingsgroepen onbeschermd tegenover de illegale boskap en illegale inbeslagnames van gronden.
President Bolsonaro heeft sinds het begin van zijn ambtstermijn, begin 2019, zijn brede anti-mensenrechtenretoriek in de praktijk gebracht met een aantal administratieve maatregelen en wetten die de rechten van iedereen in het land bedreigen. De moord op mensenrechtenverdedigster Marielle Franco, in 2018, blijft intussen onopgelost.
Gendergerelateerd geweld bleef op grote schaal voorkomen, ondanks enige vooruitgang en de groei van diverse vrouwenrechtenbewegingen. In de Dominicaanse Republiek gebeurde het stelselmatig dat de politie vrouwelijke sekswerkers verkrachtte, sloeg en vernederde; dit politiegedrag zou mogelijk als foltering kunnen worden beschouwd.
Er was weinig vooruitgang op het vlak van seksuele en reproductieve rechten voor vrouwen in de regio. In El Salvador, waar een draconisch totaalverbod op abortus geldt, bleven de autoriteiten vrouwen en meisjes criminaliseren die levensbedreigende zwangerschapscomplicaties meemaken. In Argentinië beviel gemiddeld om de drie uur een meisje jonger dan 15, in de meeste gevallen na een gedwongen zwangerschap die het gevolg was van seksueel geweld.
Overwinningen voor mensenrechten en redenen tot optimisme in 2020
Er viel ook positief nieuws te noteren vorig jaar. Eind 2019 hadden al 22 landen de Escazú-overeenkomst getekend, een baanbrekend regionaal verdrag over milieurechten. Ecuador was in februari het achtste land dat de overeenkomst ratificeerde, wat betekent dat er nog maar drie landen het verdrag moeten ratificeren om het in werking te doen treden.
In de Verenigde Staten sprak een rechtbank in Arizona de vrijwillige hulpverlener Scott Warren vrij van het “herbergen” van twee migranten nadat hij hen voedsel, water en onderdak had bezorgd. Een federale rechter in de VS vernietigde in februari het vonnis tegen vier andere vrijwillige hulpverleners die om gelijkaardige redenen veroordeeld waren.
De vrijspraak voor Evelyn Hernández in El Salvador, die na de dood van haar te vroeg geboren baby beschuldigd was van moord met verzwarende omstandigheden, was een andere overwinning voor de mensenrechten. Het openbaar ministerie heeft sindsdien echter beroep tegen haar vrijspraak aangetekend.
Jonge vrouwen en meisjes doken ook op in de voorste gelederen van de grotendeels door jongeren aangevoerde bewegingen die opkomen voor de mensenrechten en die reden geven tot optimisme voor 2020. Een voorbeeld daarvan waren de indrukwekkende feministische demonstraties in onder meer Argentinië, Mexico en Chili.
“De ‘groene golf’ van vrouwen en meisjes die respect voor seksuele en reproductieve rechten opeisen en die vragen dat er een einde komt aan het gendergerelateerde geweld kreeg op het hele Amerikaanse continent een onstuitbare vaart. Van Santiago in Chili tot Washington D.C. gaf hun adembenemende vertolking van de feministische hymne ‘A Rapist in Your Path’ ons de soundtrack voor solidariteit in 2019 en nieuw optimisme voor wat we dit jaar kunnen verwezenlijken”, zegt Erika Guevara-Rosas.
“Bij het begin van een nieuw decennium kunnen we het ons niet veroorloven dat de regeringen in Noord-, Midden- en Zuid-Amerika de vergissingen uit het verleden blijven herhalen. In plaats van de hard bevochten rechten van mensen in te perken, moeten ze een regio creëren waar iedereen in vrijheid en veiligheid kan leven.”
