VEELGESTELDE VRAGEN OVER CORONAMAATREGELEN IN BELGIË EN MENSENRECHTEN

WAT IS DE ROL VAN MENSENRECHTEN IN DE STRIJD TEGEN HET CORONAVIRUS?

Een aanpak die mensenrechten centraal stelt, is de beste garantie voor iedereen om zo menselijk en leefbaar mogelijk deze coronacrisis door te komen en de pandemie te overwinnen.

België moet alle inwoners zo goed mogelijk beschermen tegen ziektes en pandemieën zoals COVID-19. Deze verplichting volgt uit mensenrechtenverdragen, die ons recht op leven en ons recht op gezondheid vrijwaren. De overheid neemt daarom allerhande “coronamaatregelen” die bedoeld zijn om ons veilig en gezond te houden. Ze mag daarbij niemand uitsluiten of in de steek laten.

Mensenrechten garanderen ook dat de overheid daar niet te ver in gaat en onze rechten en vrijheden niet onnodig inperkt (zie volgende vraag).

HOE VER KAN DE OVERHEID GAAN IN DE INPERKING VAN ONZE VRIJHEID?

De coronamaatregelen van onze regering grijpen drastisch in ons leven in. We gaan en staan niet langer waar we willen, niet alle kinderen en jongeren kunnen naar school, restaurants en verschillende winkels zijn voor lange tijd dicht. Zelfs de landsgrenzen gingen op slot tijdens de eerste coronagolf.

Mensenrechtenverdragen bepalen dat deze inperkende maatregelen alleen maar kunnen als ze strikt noodzakelijk, legitiem en proportioneel zijn. Als de Belgische coronamatregelen niet meer aan één van die voorwaarden voldoen, moet de overheid ze bijsturen. Amnesty International houdt dit nauwlettend in het oog.

Zo waren grondwetsspecialisten in ons land het snel eens dat ministeriële besluiten geen geschikte wettelijke basis zijn voor de zeer verregaande vrijheidsbeperkingen die worden doorgevoerd. Daarom is het goed dat nu gewerkt wordt aan een ‘pandemiewet’ maar die had er eigenlijk al lang moeten zijn. De regering heeft ook nog flink wat schaafwerk aan het voorontwerp om onze rechten optimaal te garanderen, bijvoorbeeld als het over bescherming van de meest kwetsbaren gaat en over de bescherming van onze privacy.

Amnesty is ook bezorgd over uitwassen bij de handhaving van de maatregelen door de politie, zoals disproportioneel geweld en etnisch profileren. De politie staat in deze pandemie mee in de frontlinie en verdient, net zoals het zorgpersoneel, alle respect voor hun moeilijke taak, maar die erkenning mag ons niet blind maken voor problematisch optreden van de ordediensten.

WAT GEBEURT ER ALS NIET IEDEREEN ZICH KAN BESCHERMEN, ZOALS MENSEN DIE OP STRAAT LEVEN?

Voor onze gezondheid zijn we afhankelijk van elkaar. We zullen de verspreiding van het sluimerende virus alleen maar stoppen als we allemáál in staat zijn om de coronamaatregelen te volgen en toegang hebben tot de best mogelijke gezondheidszorg. Ook mensen die op straat leven of geen papieren hebben. Niemand mag van het recht op gezondheid worden uitgesloten.

Samen met Vluchtelingenwerk Vlaanderen en andere organisaties lanceerde Amnesty International de oproep #ikbensolidair met mensen op straat die door de coronacrisis extra hard getroffen worden.

IS HET NORMAAL OF OKÉ DAT CORONAMAATREGELEN BIJ SOMMIGEN HARDER AANKOMEN?

Verplicht in thuisquarantaine gaan en andere coronamaatregelen hebben niet op iedereen dezelfde impact. Slachtoffers van huiselijk geweld bijvoorbeeld lopen meer risico dan ooit, want thuis is voor hen geen veilige plek. Amnesty International is opgelucht dat de ministers in april 2020 beslisten om bijzondere maatregelen te nemen voor slachtoffers van huiselijk geweld.

Een mensenrechtenaanpak van de crisis vereist dat de overheid specifieke maatregelen neemt voor mensen in een kwetsbare situatie. Maar lang niet alle mensen in een kwetsbare situatie kunnen rekenen op een degelijke, aangepaste aanpak van de overheid (zie volgende vraag). Om rekening te houden met de noden van mensen in een kwetsbare situatie, is de betrokkenheid van gespecialiseerde middenveldorganisaties belangrijk.

IS DE OVERHEID TEKORTGESCHOTEN IN HAAR CORONA-AANPAK IN WOONZORGCENTRA?

Ja. Onderzoek van Amnesty International bevestigt dat onze autoriteiten de woonzorgcentra in de steek gelaten hebben. Van maart tot oktober 2020, tijdens de eerste periode van de corona-uitbraak, hebben de Belgische autoriteiten de mensenrechten geschonden van bewoners en personeel van woonzorgcentra. Onder meer hun recht op leven, hun recht op gezondheid en het verbod op discriminatie werd met voeten getreden.

Bij de start van de pandemie wisten de Belgische autoriteiten erg goed dat bewoners van woonzorgcentra extra kwetsbaar zijn voor het coronavirus. Net zoals in de ziekenhuizen, was een snel en doeltreffend optreden levensnoodzakelijk. Daar kwam echter niets van in huis. In ons rapport doen we een reeks aanbevelingen aan de overheid, die moeten garanderen dat de bewoners van woonzorgcentra menswaardig de pandemie kunnen doorkomen.

Andere voorbeelden zijn asielzoekers die door een tijdelijke sluiting van het aanmeldingsloket naar de rechter moesten om opvang af te dwingen en de enorme impact op gedetineerden in de overvolle en verouderde gevangenissen.

BEDREIGT EEN CORONA-APPLICATIE ONZE PRIVACY?

Technologie kan een belangrijke bijdrage leveren om het coronavirus onder controle te krijgen. Zo kan een contact tracing-applicatie de verspreiding van het coronavirus tegengaan door het bron- en contactonderzoek te versnellen. Tientallen landen hebben een dergelijke app gelanceerd sinds de uitbraak van het virus, inclusief België.

Amnesty heeft de federale overheid opgeroepen om bij de uitrol van een app nauw samen te werken met de Gegevensbeschermingsautoriteit en met privacy-experten, om mogelijke privacyrisico's weg te werken. Onze privacy mag immers niet worden geschonden in een poging om het virus onder controle te krijgen. Amnesty staat er daarom op dat corona-apps niet meer gegevens verzamelen dan noodzakelijk. Waar mogelijk moet het gaan om anonieme data en anders moeten de identificerende gegevens worden versleuteld. Ook moeten de gegevens zo snel mogelijk weer gewist worden. Niemand mag verplicht worden om de app te gebruiken.

Amnesty waarschuwde al dat niet alle landen even zorgvuldig met de privacy van hun inwoners omspringen. We ontdekten dat in Qatar - waar het downloaden van de corona-app verplicht is - de persoonlijke gegevens van een miljoen mensen werden blootgesteld aan hackers.

Ook in het kader van contacttracing en andere initiatieven om de pandemie in te dijken moeten we bijzonder waakzaam zijn voor de bescherming van onze persoonlijke gegevens, vooral als ze opgeslagen worden in databanken en mogelijk voor andere doeleinden kunnen worden gebruikt. Vandaar dat het zo belangrijk is dat in het wettelijk kader waaraan gewerkt wordt, de zogenoemde ‘pandemiewet’, garanties zitten voor de bescherming van onze privacy.

WAAROP MOET ER GELET WORDEN BIJ DE HANDHAVING VAN DE CORONAMAATREGELEN?

De politie heeft als belangrijke taak om de coronamaatregelen te handhaven. Er zijn getuigenissen over meer en strengere patrouilles in bepaalde buurten. Bij de handhaving van de maatregelen mag er uiteraard niet worden gediscrimineerd. Amnesty International blijft alert voor het probleem van etnisch profileren (wanneer de politie je stopt omwille van je uiterlijk en niet omwille van je gedrag).

Willekeur bij de handhaving van de maatregelen moet te allen tijde worden vermeden. Dat gemeentelijke of stedelijke autoriteiten GAS-boetes uitschreven voor inbreuken op de coronamaatregelen voordat het wettelijk kader op punt stond, is daarom een probleem. Dat sommige lokale autoriteiten erg ver lijken te gaan in de afdwinging van de maatregelen, bv. door controle via camera’s met warmtesensoren, leidt eveneens tot bezorgdheid en moet nauwlettend in de gaten worden gehouden.

MOET DE BELGISCHE REGERING SOLIDAIR ZIJN MET ANDERE LANDEN IN MOEILIJKHEDEN?

De verspreiding van het virus over de hele wereld is tekenend: corona kent geen grenzen. Voor een efficiënte aanpak van COVID-19 is het daarom nodig dat er over de grenzen heen wordt samengewerkt. Dat kan onder andere via de uitwisseling van expertise of financiële hulp.

België moet ook haar verantwoordelijkheid nemen voor de situatie op de Griekse eilanden, waar mensen vastzitten in overbevolkte en onhygiënische vluchtelingenkampen. Anderhalve meter afstand houden is er onmogelijk en water en zeep zijn er schaars. De toestand in de kampen is het gevolg van het EU-beleid. Solidariteit van de lidstaten is nodig om tot oplossingen te komen, want in de context van een wereldwijde pandemie is de situatie er erg gevaarlijk.

Ons land moet ook veel meer een voortrekkersrol nemen bij het organiseren van internationale solidariteit. Wat echt dringend is, is werken aan een eerlijker verdeling van vaccins over de wereld. Het COVAX-initiatief van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) was al vroeg een positieve stap om ervoor te zorgen dat meer landen toegang konden krijgen tot vaccins, maar we zien dat te weinig landen écht mee het verschil maken: rijke landen hamsteren vaccins en blokkeren ook nog eens een voorstel bij de Wereldhandelsorganisatie voor een tijdelijke opschorting van intellectuele eigendomsrechten voor COVID-19-producten. Ook België blokkeert dit en moet dringend zijn positie bijstellen. Ons land moet mee bedrijven overhalen om zich aan te sluiten bij de COVID-19 Technology Access Pool (C-TAP) van de WHO, waardoor we eindelijk tot een meer gelijke productie van én toegang tot vaccins over heel de wereld kunnen komen.

VIND JE OOK DAT MENSENRECHTEN CENTRAAL MOETEN STAAN BIJ DE AANPAK VAN DE COVID-19-PANDEMIE? ONTDEK HOE JE ZELF KAN HELPEN DOOR ACTIE TE VOEREN OF EEN GIFT TE DOEN.