Rusland moet verantwoording afleggen over oorlogsmisdaden in Oekraïne

Sinds de bezetting van de Oekraïense regio de Krim in 2014 heeft Amnesty International talloze misdrijven gedocumenteerd, waaronder het doelbewust aanvallen van burgers en belangrijke civiele infrastructuur, gedwongen verdwijningen, buitengerechtelijke executies, foltering, onwettige vrijheidsberoving, gedwongen verplaatsing van burgers en mishandeling van krijgsgevangenen.

‘Terwijl de oorlog nog steeds woedt, moeten de bewijzen van elke gruweldaad zoveel mogelijk bewaard blijven. Degenen die verantwoordelijk zijn voor misdrijven onder internationaal recht moeten berecht worden, hoe lang dat ook duurt. Deze misdaden kennen geen verjaringstermijn,’ zegt Denis Krivosheev, adjunct-directeur voor Oost-Europa en Centraal-Azië van Amnesty International.

Tien jaar gewapend conflict

In februari 2014 stuurde Rusland troepen om de Krim te bezetten, maar het heeft nooit toegegeven dat zijn strijdkrachten in datzelfde jaar ook Oost-Oekraïne binnenvielen. Amnesty publiceerde in 2014 bewijs, waaronder onderzoek van satellietbeelden en ooggetuigenverslagen, waaruit blijkt dat de Russen toen wel degelijk Oost-Oekraïne bezetten. Er is dus sprake van een internationaal gewapend conflict dat al tien jaar duurt.

Overal in Oekraïne, maar vooral in de regio’s Donetsk en Loehansk, hebben mensen aan beide zijden van de frontlinie te lijden onder oorlog en mensenrechtenschendingen. Tussen 2014 en 2021 werden meer dan 10.000 Oekraïense burgers gedood of verwond, en in het eerste jaar van de gevechten werden veel schendingen van het oorlogsrecht gerapporteerd.

Grote druk

Honderdduizenden mensen zagen zich gedwongen om Oost-Oekraïne te verlaten nadat door Rusland gesteunde gewapende groepen ‘Volksrepublieken’ in Donetsk en Loehansk hadden uitgeroepen. Maar veel mensen bleven ook.

‘In Donetsk had ik een plek om te wonen, een baan om voor eten te zorgen en mijn ouders om mij en de baby te helpen. Het was erg moeilijk om te zien wat er met mijn huis gebeurde… Maar in 2022, toen de druk om een Russisch paspoort te krijgen en de bemoeienis met de school te groot werd, besloot ik dat het tijd was om te gaan,’ zegt Olha* uit Donetsk.

Ontvoering, foltering en moord

Vanaf het moment dat door Rusland gesteunde gewapende groeperingen de macht overnamen, werden burgers in de regio's Donetsk en Loehansk gedood of slachtoffer van ontvoering of foltering. Inwoners van Slovyansk vertelden Amnesty dat in 2014 een gewapende groepering een plaatselijke geestelijke, twee van zijn zonen en twee kerkgangers ontvoerde en losgeld eiste van 50.000 dollar. Tegen de tijd dat de lokale gemeenschap het geld had ingezameld, waren de vijf gevangenen al vermoord.

Dergelijke wreedheden gingen gepaard met het meedogenloos onderdrukken van elke afwijkende mening van journalisten, wetenschappers en (mensenrechten)activisten.

Catastrofe voor de mensenrechten

De grootschalige invasie van Rusland twee jaar geleden – een daad van agressie en een misdaad volgens het internationaal recht – betekende dat heel Oekraïne ten prooi viel aan mensenrechtenschendingen.

‘Degenen die 2014 hadden overleefd zeiden tegen ons: “Dit is oorlog, jullie moeten vertrekken.” Nu weet ik dat ze gelijk hadden. En nu pas weet ik wat ze voelden: je huis verlaten, je leven helemaal opnieuw beginnen. En zij hebben het twee keer moeten doen,’ zegt Nataliia* uit Chernihiv in het noorden van Oekraïne.

Boetsja

De oorlogsmisdaden die Rusland beging in de regio Kyiv tijdens de eerste dagen van de grootschalige invasie lieten een duidelijk patroon zien van het folteren en het onrechtmatig doden van burgers, waarbij het meestal lijkt te gaan om buitengerechtelijke executies.

‘Ik zag Oleh op de grond liggen in een plas bloed. […] Een deel van zijn hoofd was weggeslagen en hij bloedde hevig uit zijn hoofd en zijn oor. Ik gilde het uit en de soldaten richtten hun geweren op mij, en ik schreeuwde naar hen: “Schiet mij ook maar neer!” De soldaten dwongen ons onmiddellijk te vertrekken. We mochten pas terugkomen nadat ze zich uit Boetsja hadden teruggetrokken. Oleh’s lichaam bleef daar op straat liggen,’ zegt Iryna over hoe haar man werd gedood door Russische troepen in maart 2022.

Eerlijk proces

‘We moeten ervoor zorgen dat iedereen die verantwoordelijk is voor misdaden volgens het internationaal recht voor de rechter wordt gebracht en een eerlijk proces krijgt. Het is van het grootste belang dat de mensen in Oekraïne de waarheid horen en gerechtigheid en genoegdoening krijgen voor de verwoestende gevolgen die deze oorlog de afgelopen tien jaar heeft gehad en nog steeds heeft voor de mensen, het land, de infrastructuur en de economie van Oekraïne,’ aldus Denis Krivosheev.

* Namen zijn veranderd om de identiteit van de bronnen te beschermen