Belangrijkste aanbevelingen van Amnesty International voor het Belgische voorzitterschap van de Raad van de EU

Onze brief bevat aanbevelingen over het Europees asiel -en migratiebeleid, het Europees buitenlands beleid, de EU-regelgeving op het gebied van technologie en artificiële intelligentie alsook aanbevelingen om de rechtsstaat in de EU te beschermen en ervoor te zorgen dat een sterke richtlijn inzake de bestrijding van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld wordt aangenomen.

Geachte Eerste Minister De Croo,

AANBEVELINGEN VAN AMNESTY INTERNATIONAL VOOR HET BELGISCH VOORZITTERSCHAP VAN DE RAAD VAN DE EUROPESE UNIE

België neemt het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie (EU) op zich op een cruciaal moment, en Amnesty International roept u op om ervoor te zorgen dat mensenrechten voorop staan tijdens het mandaat. Het Belgisch voorzitterschap vindt plaats op een moment dat de EU wordt geconfronteerd met diverse uitdagingen zowel in Europa als daarbuiten: de voortdurende oorlog van Rusland tegen Oekraïne, de aanvallen van Hamas en andere Palestijnse gewapende groepen op Israël en het bombarderen van de Gazastrook door Israël, de toenemende geopolitieke spanningen en uitdagingen voor het internationale mensenrechtensysteem en degenen die de mensenrechten willen verdedigen.

We blijven getuige van een achteruitgang van de rechtsstaat en een groeiende anti-genderbeweging binnen de EU. Tegelijkertijd gaan de onderhandelingen over complexe asielhervormingen hun laatste fase in, waardoor de EU-instellingen het risico lopen een definitief compromis te bereiken dat de rechten van asielzoekers, vluchtelingen en andere migranten verzwakt en leidt tot minder samenhangende, duurzame, humane en effectieve oplossingen voor mensen die veiligheid zoeken aan de EU-grenzen.

De noodzakelijke wetgevende inspanningen van de EU over artificiële intelligentie systemen moeten uitmonden in sterke bescherming van fundamentele rechten. Ze dreigen echter tekort te schieten als de resterende lacunes en mazen niet worden aangepakt.

Amnesty International dringt er bij u op aan om:

• Het voortouw nemen om te ijveren voor een effectief en duurzaam asiel- en migratiebeleid waarin solidariteit en mensenrechten centraal staan. Een gemeenschappelijk Europees asiel- en migratiesysteem moet gebaseerd zijn op het delen van verantwoordelijkheid binnen de EU en wereldwijd; een verbintenis om de opvang en de bescherming van de mensenrechten te verbeteren en hierin te investeren; en het afleggen van verantwoording voor mensenrechtenschendingen van migranten, vluchtelingen en asielzoekers door de autoriteiten.
  
  
  
  In de laatste fase van de onderhandelingen over het nieuwe migratie-pact dreigen de EU-instellingen de bescherming van mensen aan de grenzen te verzwakken en minder samenhangende oplossingen naar voren te schuiven. De crisisverordening waarover onderhandeld wordt, inclusief voorstellen die staten toelaten om af te wijken van de EU-asielnormen in gevallen van zogenaamde 'instrumentalisering' van migranten, staat haaks op dit principe.
  
  
  
  Het Belgisch voorzitterschap zou moeten zorgen dat de laatste fase van de technische onderhandelingen niet leidt tot verregaande afwijkingen van de asielregels, die de heersende praktijk van pushbacks, willekeurige opsluiting en het weigeren van asiel door verschillende lidstaten verder dreigen te normaliseren en mogelijk maken. Tegelijkertijd moet het Belgisch voorzitterschap de rechtsstaat en de normen voor de bescherming van vluchtelingen op nationaal en Europees niveau hoog houden, door alle lidstaten aan te moedigen hun beschermingsstelsel open en effectief toegankelijk te houden voor alle mensen die veiligheid zoeken in de EU, te investeren in een zinvolle uitbreiding van veilige en reguliere toegangswegen, en af te stappen van een toenemende afhankelijkheid van samenwerking met derde landen voor externe bescherming.
  
  
• Mensenrechten centraal stellen in het buitenlands beleid van de EU: als antwoord op nieuwe en aanhoudende conflicten en escalerende mensenrechtenschendingen wereldwijd, moet het Belgisch voorzitterschap de EU en haar lidstaten een buitenlands beleid vooropstellen waarin mensenrechten centraal staan en dat zich consequent blijft inzetten voor rechtvaardigheid en verantwoordingsplicht, door:

1. Prioriteit te geven aan mensenrechten in het EU-beleid ten aanzien van derde landen en regio's, waaronder Oekraïne, Israël en de bezette Palestijnse gebieden, China, India, Ethiopië, Soedan, Burundi, Turkije en Iran; en af te zien van het afschuiven van verantwoordingsplicht voor ernstige mensenrechtenschendingen bij inspanningen om samen te werken met derde landen op het gebied van handel, energiezekerheid, digitale en andere mondiale uitdagingen.
2. De samenwerking ter verdediging van het internationale mensenrechtensysteem en de -universaliteit van de mensenrechten opvoeren door actief echte mondiale partnerschappen aan te gaan en coalities te smeden, op multilaterale fora en daarbuiten.
3. De steun van de EU en de lidstaten aan mensenrechtenverdedigers versterken door de goedkeuring van jaarlijkse conclusies van de Raad Buitenlandse Zaken over mensenrechtenverdedigers. Deze conclusies moeten een strategische visie uitdragen waarin wordt uiteengezet hoe de EU en haar lidstaten mensenrechtenverdedigers wereldwijd zullen ondersteunen in het licht van de toenemende uitdagingen voor hun werk, mensenrechtenproblemen integreren in de verschillende beleidsdomeinen van de EU en het vermogen van de EU om te reageren op crisissituaties en rampenplannen versterken. Het Belgisch voorzitterschap moet de EU en haar lidstaten richting geven aan een meer coherent, gecoördineerd en voorspelbaar visumbeleid voor HRD's.

• Zorgen voor concrete vooruitgang op vlak van de bescherming en bevordering van de mensenrechten en de rechtsstaat in de EU, in het bijzonder door de sterkst mogelijke richtlijn inzake de bestrijding van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld aan te nemen, met inbegrip van het strafbaar stellen van verkrachting met een op instemming gebaseerde definitie; vorderingen maken met lopende procedures op grond van artikel 7, lid 1, van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU); en de burgerlijke ruimte en de rechten van de mens in de EU beschermen.
  
  
• Zorgen dat werk wordt gemaakt van een robuuste EU-regelgeving op het gebied van technologie, die voorziet in krachtige bescherming van de grondrechten tegen mogelijke schade die wordt veroorzaakt door artificiële intelligentie (AI) en die gericht is op het beëindigen van onwettige gerichte bewaking en het waarborgen van betere regelgeving voor de cyberbewakingsindustrie:

1. Vóór de goedkeuring van de AI-wet moet het Belgische voorzitterschap de EU-lidstaten oproepen om de resterende hiaten en achterpoortjes in de ontwerpverordening aan te pakken, zodat de bescherming en bevordering van de mensenrechten prioriteit krijgt. De wet moet het gebruik verbieden van AI-technologieën die fundamenteel onverenigbaar zijn met de mensenrechten, met inbegrip van gezichtsherkenning (RBI), voorspellend politiewerk en AI-systemen die de rechten van mensen op de vlucht schenden; de export van deze systemen uit de EU verbieden; de mazen dichten en vrijstellingen voor particuliere bedrijven en rechtshandhavings-, migratie- en nationale veiligheidsinstanties schrappen die de effectieve handhaving van de wet en de publieke verantwoordingsplicht van overheidsinstanties ondermijnen. De wet mag niet voorzien in een algemene vrijstelling om redenen van nationale veiligheid en in uitzonderingen voor openbare transparantie en verantwoording van het gebruik van AI door rechtshandhavings- en migratiediensten.
2. Het Belgische voorzitterschap moet de EU-lidstaten aanmoedigen om onmiddellijk een moratorium in te stellen op de verkoop, de overdracht en het gebruik van spionagetechnologieën, alsook een verbod op de meest invasieve soorten spyware.

Gezien de reikwijdte en de schaal van de bevindingen die naar voren kwamen uit de onthullingen van Predator Files en het vorige Pegasus Project, is het dringend noodzakelijk om de activiteiten van alle staten en bedrijven die gebruik maken van bewakingstechnologie stop te zetten, totdat er een regelgevend kader is dat de mensenrechten respecteert.

Bijgevoegd vindt u een bijlage met een verdere analyse en aanbevelingen voor het Belgische voorzitterschap.

We kijken uit naar een nauwe samenwerking met u tijdens het voorzitterschap en daarna. We staan klaar om verdere informatie te verstrekken.

Ik dank u bij voorbaat voor uw inzet om de mensenrechtenverplichtingen van de EU in deze cruciale periode na te komen.

Met hoogachtende groeten,

Eve Geddie,

Directeur Advocacy en hoofd van kantoor Europese Instituties Amnesty International

Wies de Graeve,

Directeur Amnesty International Vlaanderen

Carine Thibaut,

Directrice Amnesty Belgique francophone