Politiegeweld

Politiegeweld

Van de straten van Minneapolis tot de favela’s van Rio de Janeiro: onwettig gebruik van geweld door de politie kan een ravage aanrichten, en kan eindigen met gewonden of doden.

We hebben het al te dikwijls gezien in de Verenigde Staten en elders, hoe de politie soms mensen doodt of ernstig verwondt bij arrestaties waarbij racisme een factor is.

In tal van andere gevallen, is de politie al te snel om geweld te gebruiken als reactie op protesten en demonstraties. Doorheen 2019 en 2020 heeft de politie van Hong Kong herhaaldelijk wapens als traangas en rubberkogels op onwettige wijze ingezet tegen betogers.

Al te dikwijls worden agenten die door onwettig geweld mensen doden of verwonden achteraf niet voor de rechter gebracht.

Daarom is het belangrijk te weten wat jouw rechten zijn, wat de politie mag doen en wat ze niet mag doen.

We moeten erop toezien dat de politie stopt met het onwettig gebruik van geweld en dat zij die iemand onwettig doden rekenschap afleggen – geen excuses meer.
 

Wat is “onwettig politiegeweld”?

De term “onwettig politiegeweld” wordt soms gebruikt om te verwijzen naar allerlei schendingen van mensenrechten door de politie. Dat kan gaan van mishandeling, rassendiscriminatie, onwettig doden of foltering tot het lukraak inzetten van anti-oproermiddelen, zoals traangas.

Waarom is onwettig politiegeweld een mensenrechtenkwestie?

In het ergste geval leidt het onwettige gebruik van geweld door de politie ertoe dat mensen het recht op leven wordt ontnomen. Als politiegeweld onnodig of buitensporig is, kan het worden gelijkgesteld met foltering of andere vormen van mishandeling.

Onwettig gebruik van geweld door de politie kan ook een schending zijn van het recht om vrij te zijn van discriminatie, van het recht op vrijheid en veiligheid en van het recht op een gelijke bescherming door de wet.

Mag de politie mensen doden?

Er bestaan strikte internationale wetten en normen die bepalen hoe en wanneer de politie geweld, en in het bijzonder geweld met een mogelijk dodelijke afloop, kan gebruiken.

De VN-Basisprincipes voor het Gebruik van Geweld en Vuurwapens door wetshandhavers (BPUFF ) regelen de basisregels voor het gebruik van politiegeweld regelt.

Wat we daaruit vooral moeten onthouden, is dat de autoriteiten van een staat, waartoe de politie behoort, de uiterste verplichting hebben om het recht op leven te respecteren en te beschermen.

Onder het internationale recht mogen politieagenten alleen mogelijk dodelijk geweld gebruiken als laatste toevlucht; dat wil zeggen: als het strikt noodzakelijk is om zichzelf of anderen te beschermen in een levensbedreigende situatie of tegen mogelijke ernstige verwondingen; en alleen als andere mogelijkheden om de spanning te verminderen niet volstaan.

In veel gevallen van dodelijk politiegeweld over de hele wereld is aan deze criteria duidelijk niet voldaan. 

In de VS waren George Floyd, Michael Brown, Breonna Taylor, Eric Garner en nog te veel andere zwarte mensen ongewapend toen ze door de politie gedood werden.

Tijdens protesten in Iran in november 2019 schoot de politie honderden betogers dood, onder wie minstens 23 kinderen. Er ging nochtans geen enkele dreiging van ze uit.

Op de Filipijnen omschreven getuigen hoe de politie arme mensen doodde die verdacht werden van het verkopen of gebruiken van drugs, terwijl ze op de grond lagen en om genade smeekten.

Wat met de nationale wetgeving?

Alle regeringen zijn verplicht internationale mensenrechtenverdragen in hun binnenlandse wetgeving te integreren, maar veel regeringen hebben dat in onvoldoende mate gedaan.

Mexico’s nieuwe Nationale Wet op het Gebruik van Geweld, bijvoorbeeld, beperkt het gebruik van dodelijk geweld niet tot situaties waarin het noodzakelijk is om de levens van anderen te beschermen. De wet eist evenmin van agenten dat ze zo weinig mogelijk geweld gebruiken om een probleem op te lossen.

In de VS hebben negen staten niet eens wetten op het gebruik van mogelijk dodelijk geweld door ordehandhavers.

In heel wat landen is de binnenlandse weg naar justitie afgesloten, zodat slachtoffers op internationale tribunalen moeten rekenen als ze waarheid, gerechtigheid en schadeloosstelling willen.

In 2011 uitte Amnesty zijn bezorgdheid over het uitblijven van aansprakelijkheid in Frankrijk voor de dood van vier mannen van een etnische minderheid die in hechtenis waren genomen: Ali Ziri, Mohammed Boukrourou, Lamine Dieng, Abou Bakari Tandia en Abdelhakim Ajimi. Na een strijd om gerechtigheid te krijgen in Frankrijk werden drie van deze zaken doorverwezen naar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Het Hof heeft tot dusver geoordeeld dat de Franse politie het recht op leven van Ali Ziri schond, en dat haar behandeling van Mohammed Boukrourou onmenselijk en vernederend was.

Wat zijn de oorzaken van onwettig politiegeweld?

In landen waar veel doden vallen door politiegeweld is het vaak een combinatie van factoren, waaronder een gebrekkige wetgeving, rassen- en andere discriminatie, onveiligheid en conflicten, en diepgewortelde straffeloosheid.

Regeringen die stelselmatig mensenrechten als de vrijheid van expressie en het recht op vreedzame bijeenkomsten met de voeten treden, staan vaak ook toe dat de politie hardhandig optreedt tegen protesten en demonstraties. We zagen dat recent in Iran, Irak, Soedan, Hong Kong, en Nicaragua.

Straffeloosheid voor dodelijk politiegeweld leidt vaak tot een dodelijke cyclus van geweld. In Brazilië bijvoorbeeld doden agenten stelselmatig mensen die geen bedreiging vormen – meestal jonge, zwarte mannen – alleen omdat ze weten dat dergelijke feiten zelden worden onderzocht of vervolgd.

Hoeveel mensen stierven door toedoen van de politie?

Het is moeilijk om betrouwbare cijfers te krijgen over dodelijk politiegeweld omdat veel regeringen daarover geen gegevens verzamelen of publiceren.

Volgens The Small Arms Survey zijn er tussen 2007 en 2012 elk jaar naar schatting 19.000 mensen omgekomen tijdens ‘wettelijke interventies’ (contacten met de politie).

De meeste beschikbare gegevens verwijzen naar specifieke landen of periodes en zijn dikwijls schattingen door ngo’s en mensenrechtengroepen.

Enkele voorbeelden:

  • In 2019 doodde de politie in het Braziliaanse Rio de Janeiro 1.810 mensen – gemiddeld vijf per dag.
  • In 2019 doodde de Keniaanse politie 122 mensen.
  • Tussen oktober 2019 en januari 2020 doodde de politie in Irak ongeveer 600 betogers.
  • Tussen 2015 en 2018 schoot de politie in Jamaica meer dan 500 mensen neer, met dodelijke afloop; meer dan 300 anderen raakten door politieschoten gewond.
  • Elk jaar worden in de Verenigde Staten ongeveer 1.000 mensen gedood door de politie.

De zaak-Nakiea Jackson 

De kok Nakiea Jackson werd in 2014 tijdens zijn werk doodgeschoten door de politie in Kingston, Jamaica. De politie was op zoek naar een verdachte van een misdaad en Nakiea voldeed aan de vage beschrijving, hoewel niets hem aan enige misdaad kon linken. Sindsdien hebben Nakiea’s familie en getuigen in de zaak, in hun zoektocht naar gerechtigheid, af te rekenen met intense intimidaties door de politie.

Politiegeweld en racisme

Internationale mensenrechtenverdragen verbieden zonder meer elke vorm van discriminatie. Niemand mag, op grond van ras, gender, seksuele geaardheid, genderidentiteit, religie of geloof, politieke of andere overtuiging, etniciteit, nationale of sociale afkomst, handicap, of enige andere status, anders behandeld worden door ordehandhavers. Iedereen heeft het recht op gelijke behandeling onder de wet.

Toch zijn racisme en andere vormen van discriminatie ingebouwd in systemen van wetshandhaving en gerechtelijke apparaten over de hele wereld; van etnisch profileren en discriminatie bij politiecontroles, over het selectief handhaven van drugswetten tot de brede toepassing van anti-terreurwetten.

In het Verenigd Koninkrijk heeft Amnesty International gedocumenteerd hoe de Gangs Matrix, een database met ingebouwde raciale bias die gebruikt wordt door de Londense Met Police, jonge zwarte mannen criminaliseert en stigmatiseert. Heel wat mensen zijn als verdachte bendeleden aangemerkt op triviale gronden als de muziek waar ze naar luisterden of de video’s die ze online bekeken.

Zodra iemand op de Gangs Matrix staat, wordt hij geviseerd voor preventieve fouilleringen door de politie en is de associatie met een ‘bende’ een stigma dat het moeilijker maakt om een job, huisvesting of onderwijs te krijgen.

In 2018 besloot de Information Commissioner’s Office, een dienst voor privacybescherming, dat de Gangs Matrix mogelijk een overtreding was van de wetten voor databescherming en geen onderscheid maakte tussen slachtoffers van misdaden en daders. Daarop werden enkele beperkte hervormingen ingevoerd.

Ook in België zijn er genoeg aanwijzingen om bezorgd te zijn over etnisch profileren in België. Zowel etnische minderheden als sommige politiemensen zélf geven aan dat dit een realiteit is waar momenteel te weinig aandacht voor is. Amnesty International heeft onderzoek gedaan in negen belangrijke politiezones in heel België en stelt vast dat zowel de politie als de politiek tot nu toe te weinig gedaan hebben om etnisch profileren te voorkomen, te detecteren en te bestrijden. Etnisch profileren is een vorm van discriminatie. Het is dus door de wet verboden. Maar toch gebeurt het en de gevolgen zijn erg negatief. In de eerste plaats voor de mensen die etnisch geprofileerd worden, maar ook voor de goede werking van de politie. Het is NIET NORMAAL dat sommige mensen vaker gecontroleerd worden omdat ze een migratieachtergrond hebben. Tijdens coronatijden doken onrustwekkende signalen op over etnisch profileren en buitensporig politiegeweld in België maar ook in andere Europese landen.

 Voorbeelden uit Frankrijk

Volgens de Franse Ombudsman hebben jonge mannen die er Noord-Afrikaans uitzien of een donkere huidskleur hebben, twintig keer meer kans op identiteitscontroles door de politie.

Na de afkondiging van noodwetten in Frankrijk in 2015 voerde de politie duizenden invallen en arrestaties uit die getuigden van discriminatie. Meestal werden daarbij moslims geviseerd. De politie viel moskeeën binnen, forceerde deuren, en deed mensen handboeien om of richtte een vuurwapen op hen. Sommigen werden alleen geviseerd op basis van hun religie.

In juli 2016 stierf Adama Traoré, een jonge zwarte man, die door de politie in hechtenis was genomen. Hij was gearresteerd tijdens een identiteitscontrole waarbij drie ordehandhavers hem tegen de grond in bedwang hielden. Adama’s familie wacht nog altijd op gerechtigheid.

Meer voorbeelden van discriminatie bij politiewerk

Over de hele wereld zijn LGBTI-mensen stelselmatig het slachtoffer van intimidatie en machtsmisbruik door de politie.

Een voorbeeld: in 2017 ontketenden de autoriteiten van de Russische republiek Tsjetsjenië een golf van aanvallen op mensen van wie gedacht werd dat ze homo of lesbisch waren. Duizenden homoseksuele mannen in Tsjetsjenië werden ontvoerd en gemarteld. Velen werden gedood op geheime detentieplaatsen.

In de Dominicaanse Republiek krijgen sekswerkers, en in het bijzonder de transvrouwen onder hen, af te rekenen met vreselijke misbruiken door de politie, waaronder verkrachting, mishandeling en vernedering.

Stop politiegeweld in de Verenigde Staten

Doodmaken van zwarte mensen in de VS

Op 25 mei 2020 stierf George Floyd, een 46-jarige zwarte man, nadat een politieagent in Minneapolis, Minnesota bijna negen minuten lang een knie op zijn hals had gedrukt. Deze gruwelijke moord veroorzaakte grootschalige protesten in de VS en daarbuiten, waarbij werd opgeroepen de betrokken agenten ter verantwoording te roepen en het politiewerk in brede zin te hervormen.

De dood van George Floyd volgde op een reeks racistische gewelddaden tegen zwarte mensen die aantoonde in welke verbluffend hoge mate geweld en discriminatie aanwezig zijn. Het is schokkend te zien hoe vaak de politie in de VS de mensenrechten schendt, vooral van raciale en etnische minderheden, en zwarte mensen in het bijzonder.

Betogers willen een fundamentele hervorming van het Amerikaanse justitiesysteem om een einde te maken aan het dodelijke politiegeweld, dat in het hele land gekleurde gemeenschappen, vooral van zwarte mensen, teistert.

 

Vijf feiten over het gebruik van geweld door de politie in de VS:
 

  • Geen enkele staat in de VS leeft de internationale wetten en normen na in verband met het gebruik van mogelijk dodelijk geweld door de politie.
  • Bij de meeste doden die vallen door toedoen van de politie in de VS gebruikte een agent een vuurwapen.
  • In veel gevallen vuurden politieagenten meerdere schoten af op mensen, een aanwijzing dat het gebruik van geweld niet noodzakelijk noch proportioneel was. Op Michael Brown, die ongewapend was, werden bijvoorbeeld zes kogels afgevuurd.
  • Volgens Mapping Police Violence waren 24% van al wie in 2019 gedood werd door de politie zwarte mensen, hoewel ze maar 13% van de bevolking uitmaken.
  • Een wet uit 1996 stond het ministerie van Defensie toe om overschot van materiaal te leveren aan de instanties voor ordehandhaving. Het gevolg hiervan is dat de politie bij protesten middelen die ontworpen zijn voor militair gebruik begon in te zetten.

Stop misbruiken door de politie in VS

Organisaties uit de burgersamenleving roepen al lang op tot hervorming van de politie in de VS. Volgende cruciale stappen zouden het voor iedereen veiliger kunnen maken:

  • Het Congres en alle vijftig staten moeten wetten goedkeuren die het gebruik van dodelijk geweld door de politie aan banden leggen.
  • Het ministerie van Justitie moet gedetailleerde, specifieke gegevens verzamelen en vrijgeven over personen die gedood zijn door de politie.
  • Naar elk gebruik van potentieel dodelijk geweld moet een grondig, onafhankelijk, onpartijdig en transparant onderzoek worden gevoerd, en wie verantwoordelijk wordt bevonden voor onwettig gedrag moet voor de rechtbank worden gebracht.
  • Het ministerie van Justitie moet toezien op de instanties voor ordehandhaving die mensenrechten hebben geschonden.

Rekenschap

Niemand staat boven de wet, zeker niet diegenen die de plicht hebben de wet te doen naleven.

Elk geval waarbij de politie dodelijk geweld gebruikt moet het voorwerp uitmaken van een grondig, onafhankelijk, onpartijdig en transparant onderzoek, en als blijkt dat het doden onwettig was, moet de daarvoor verantwoordelijke politieagent strafrechtelijk vervolgd worden.

Amnesty International heeft echter gevallen gedocumenteerd van politieagenten die vrijuit gingen nadat ze onwettig mensen hadden gedood of verwond.

Er zijn veel redenen waarom dat gebeurt. Politie en veiligheidsdiensten bedreigen soms mensen uit het gerechtelijk apparaat, getuigen of overlevenden en zetten hen onder druk om beschuldigingen te laten vallen. Er worden ook wetten uitgevaardigd die de politie straffeloosheid verlenen of op een andere manier de rechtsgang hinderen, zoals in Brazilië.

Op de Filipijnen gaf president Duterte bij zijn aantreden in juni 2016 de politie de opdracht iedereen te doden ze in verband kon brengen met drugshandel. Hij beloofde de ordediensten te beschermen tegen vervolging. Als de president moord goedkeurt en immuniteit belooft, is rekenschap bijna onmogelijk en straffeloosheid een gegeven.

Wetshandhaving bij demonstraties

Regeringen hebben de plicht om het recht op vreedzame bijeenkomsten voor iedereen te garanderen, ook als het om protestdemonstraties gaat.
Er zijn duidelijke internationale richtlijnen voor de politie voor optredens tijdens protesten:

  • Het is de rol van de politie om vreedzame protestmanifestaties mogelijk te maken. Als er spanningen ontstaan, moet de politie die te proberen te doen afnemen.
  • Als sommige betogers geweld gebruiken, betekent dat niet dat de hele betoging een niet-vreedzame bijeenkomst is geworden. De politie moet ervoor zorgen dat zij die vreedzaam blijven hun protestactie kunnen voortzetten.
  • Gewelddaden van een kleine minderheid rechtvaardigen het willekeurige gebruik van geweld niet.
  • Als het gebruik van geweld onvermijdelijk is om de veiligheid van anderen te verzekeren, moet de politie zo weinig mogelijk geweld gebruiken
  • De beslissing om een protestmanifestatie te ontbinden, kan pas in laatste instantie worden genomen, als alle andere, minder restrictieve middelen gefaald hebben.
  • Traangas en waterkanonnen om protestbetogingen uiteen te drijven, mogen alleen worden gebruikt als mensen de mogelijkheid hebben om weg te lopen van de plaats waar dat gebeurt. Deze middelen mogen alleen worden ingezet als antwoord op grootschalig geweld en als meer gerichte middelen niet volstonden om het geweld te bedwingen.
  • Vuurwapens mogen NOOIT worden gebruikt om een massa mensen uit elkaar te drijven.

oplossingen

Elk land heeft zijn eigen interne wetten en er is geen universele remedie om ze rechtvaardiger en veiliger te maken. 

De gedetailleerde richtlijnen over het gebruik van geweld bij ordehandhaving die Amnesty International heeft opgesteld, geven duidelijk aan hoe politie en veiligheidsdiensten over de hele wereld hun wetten, beleid en werking kunnen verbeteren.

Enkele van de belangrijkste aanbevelingen daaruit:

  • De macht van de politie om gebruik te maken van geweld en vuurwapens moet in voldoende mate geregeld zijn door wetgeving
  • Het “protect-life”-principe moet worden verankerd in de wet: geweld met mogelijk dodelijke gevolgen kan alleen worden gebruikt als bescherming in een levensbedreigende situatie of als mensen ernstig gewond dreigen te raken.
  • Wanneer gebruik van geweld door de politie gewonden of doden heeft veroorzaakt, moet er onmiddellijk een grondig, onafhankelijk en onpartijdig onderzoek komen. De verantwoordelijken moeten voor de rechter worden gebracht en een eerlijk proces krijgen.
  • Tijdens protesten moet de politie zich laten leiden door haar plicht om vreedzame bijeenkomsten mogelijk te maken; ze mogen niet uitgaan van het gebruik van geweld.
  • Mensen die in hechtenis worden genomen, hebben dezelfde rechten als iedereen als het gaat om mogelijk dodelijk geweld.
hier niet op duwen