Sport & mensenrechten
Sport hoort een feest te zijn. Het verbindt, het doet dromen, het breekt barrières. Mensen die weinig met elkaar gemeen hebben, kunnen in sport een gemeenschappelijke taal vinden.
Toch hebben grote sportevenementen ook een donkere zijde. Landen proberen sport te gebruiken – soms subtiel, soms schaamteloos – om zichzelf niet alleen een beter imago te geven, maar om tegelijk de aandacht af te leiden van mensenrechtenschendingen. Bovendien nemen in sommige landen die grote sportevenementen organiseren, de mensenrechtenschendingen toe. Denk aan de uitbuiting van arbeiders die betrokken zijn bij de bouw van grote sportstadia. Of de vrijheid van meningsuiting die wordt onderdrukt omdat het gastland geen kritische geluiden wil horen nu het in de belangstelling staat.
De verantwoordelijken
Voor deze schendingen kunnen drie partijen verantwoordelijk worden gehouden:
- De overheid van het gastland is als eerste verantwoordelijk voor schendingen van mensenrechten in haar land. Het maakt niet uit of die worden begaan door de staat zelf of door ‘niet-statelijke actoren’, zoals bedrijven. Maar de overheid is niet de enige verantwoordelijke.
- Ook de organisatoren – denk aan internationale organisaties als de wereldvoetbalbond FIFA en het Internationaal Olympisch Comité (IOC) – hebben een verantwoordelijkheid tot het respecteren van de mensenrechten. Dit betekent dat ze met gepaste zorgvuldigheid – due diligence – moeten handelen om te voorkomen dat het organiseren van een WK of Olympische Spelen mensenrechtenschendingen veroorzaakt of eraan bijdraagt.
- Bedrijven kunnen op uiteenlopende manieren een bijdrage leveren aan een sportevenement, van het sponsoren ervan tot het bouwen van stadions en de verkoop van merchandise. Ook hier geldt dat alle bedrijven een verantwoordelijkheid hebben om de mensenrechten te respecteren. Zij moeten de inbreuk op deze rechten voorkomen en uiterst zorgvuldig handelen om ervoor te zorgen dat hun zakelijke activiteiten of relaties geen negatieve invloed hebben. Dit staat in de “Guiding Principles on Business and Human Rights” van de Verenigde Naties en is voor grote bedrijven die actief zijn in de Europese Unie wettelijk verplicht sinds in mei 2024 de “Corporate Sustainability Due Diligence Directive” werd aangenomen.
Wat doet en wil Amnesty?
Amnesty onderzoekt in landen waar een groot sportevenement plaatsvindt in hoeverre de mensenrechten in het kader van dat sporttoernooi worden geschonden. Op basis van onze bevindingen lobbyen we bij overheden en organisatoren en als het nodig is, gaan we over tot actie.
Elk sportevenement heeft zijn specifieke kenmerken, maar onze eisen komen vaak hierop neer:
Staten die gastland zijn van een groot sportevenement moeten verzekeren dat de mensenrechten niet worden geschonden in de context van het evenement.
- De organisatoren, zoals de FIFA of het IOC, moeten due diligence-procedures hanteren om te verzekeren dat het sportevenement geen schendingen van mensenrechten veroorzaakt of eraan bijdraagt. Dit betekent dat zij een mensenrechtenbeleid hebben, en beschikken over processen om dat uit te voeren. Enkele voorbeelden:
- De organisatoren moeten in de procedure voor kandidaat-gastlanden duidelijk maken dat het gastland zich verplicht de mensenrechten te respecteren bij het huisvesten en organiseren van het sportevenement. Ook moeten zij de risico’s op het gebied van de mensenrechten onderzoeken en bekijken wat de mogelijkheden zijn om deze risico’s te minimaliseren.
- Als een sportevenement aan een land is toegewezen, moet de organisator een plan ontwikkelen waarin de risico’s op vlak van mensenrechten, en mogelijke oplossingen, worden uitgewerkt.
- De organisatoren moeten zorgen voor onafhankelijke mensenrechtenwaarnemers die regelmatig over de mensenrechtensituatie rapporteren.
Alle bedrijven die betrokken zijn bij het huisvesten en organiseren van een groot sportevenement moeten de mensenrechten respecteren en verzekeren dat dit ook geldt voor bedrijven en toeleveranciers waaraan zij werk uitbesteden.
Als er zich toch mensenrechtenschendingen of wantoestanden hebben voorgedaan, moeten de verantwoordelijken een volledige en adequate compensatie bieden aan de mensen die hieronder geleden hebben.
- Amnesty wijst erop dat sporters een belangrijk podium hebben. Veel landen zijn gevoelig voor hun publieke en internationale reputatie. Amnesty moedigt sporters aan zich uit te spreken over mensenrechten. Dat kan wel degelijk impact hebben. Tegelijkertijd roept Amnesty sporters op zich goed te (laten) informeren over waar ze naartoe gaan, kritisch te zijn en te kijken wat ze zelf met behoud van eigen veiligheid kunnen doen en ondernemen. Sporters wijzen soms naar de organisatie achter een sporttoernooi die het gastland hebben uitgekozen. Dat mag echter geen reden zijn om je niet over mensenrechtenschendingen uit te spreken.
