Wie een kritische mening uit, kan voor ‘smaad’ of ‘laster’ worden veroordeeld. Websites kunnen zonder pardon worden geblokkeerd. Organisaties die ‘de veiligheid van Rusland bedreigen’ – bijvoorbeeld Amnesty – lopen het gevaar te worden gesloten. Wie in Rusland zonder toestemming demonstreert, riskeert een boete van bijna een jaarloon. En de nieuwste wetten verbieden 'homopropaganda' en 'belediging van religieuze gevoelens'.
Deze nieuwe wet bepaalt dat voor iedere publieke bijeenkomst ten minste drie dagen van tevoren toestemming moet worden gevraagd. Zonder toestemming wordt een openbare bijeenkomst automatisch illegaal verklaard. Met deze wet zijn de boetes bij overtreding ervan drastisch verhoogd. Zo is de boete voor het deelnemen aan en het organiseren van ongeautoriseerde demonstraties voor deelnemers ongeveer 700 euro, wat neerkomt op een gemiddeld maandsalaris. Rechtspersonen die publieke bijeenkomsten organiseren, riskeren een boete van bijna 5.000 euro.
Amnesty dringt er bij de autoriteiten op aan de amendementen op de wet die de exorbitant hoge boetes bepalen, onmiddellijk in te trekken.
Rusland is partij bij verschillende mensenrechtenverdragen, waaronder het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en het Internationaal Verdrag voor Burgerrechten en Politieke Rechten. Deze verdragen verplichten een regering het recht op vrije meningsuiting en het recht op vreedzame vergadering te respecteren. Het recht op vrijheid van vergadering is ook in de Russische Grondwet vastgelegd.
Op 11 juni 2013 werd in sneltreinvaart de wet tegen ‘homopropaganda’ door het Russische parlement geloodst. De wet verbiedt de propaganda van niet-traditionele seksuele relaties – lees homoseksualiteit – gericht op minderjarigen. Individuen riskeren bij overtreding van de wet een boete van zo’n 120 euro. Overheidspersoneel kan een boete krijgen tot 1 200 euro en organisaties die deze wet overtreden kunnen tot een boete van ruim 23 000 euro of sluiting voor 90 dagen worden veroordeeld. Wordt homoseksualiteit via de media of internet ‘bevorderd’, dan kunnen burgers rekenen op een boete tussen de 1 200 en 2 300 euro. Voor overheidsfunctionarissen is de boete twee keer zo hoog en voor organisaties die zich via de media positief uitlaten over homoseksualiteit, kan de boete oplopen tot ruim 23 000 en een sluiting voor 90 dagen.
Volgens Mikhail Fedotov, hoofd van de Raad voor Civil Society en Mensenrechten dat is gekoppeld aan het Kremlin, kan ‘propaganda’ van alle vormen van seksuele relaties gericht op minderjarigen als pedofilie worden beschouwd.
Ook buitenlandse homoactivisten zijn het mikpunt van deze wet. Buitenlandse overtreders van het propagandaverbod kunnen een boete krijgen van 120 tot 2400 euro, vijftien dagen celstraf en uitzetting.
De wet verplicht een ngo zich als ‘buitenlandse agent’ te laten registreren wanneer ze financiële steun uit het buitenland ontvangt of als zij zich bezighoudt met wat de wet in vage bewoordingen ‘het ondernemen van politieke activiteiten’ noemt. Wanneer een ngo zich niet aan deze wet houdt, riskeert ze een forse boete, een sanctie of strafrechtelijke vervolging en gevangenschap voor leden van de ngo's.
De term ‘buitenlandse agent’ dateert uit het Sovjet-tijdperk en is voor veel Russen nog een equivalent van ‘spion’. De wet lijkt er daarom op gericht om Russische ngo’s in een kwaad daglicht te stellen, de ontwikkeling van een maatschappelijk middenveld te bevriezen en critici van het regime het zwijgen op te leggen. De wet verplicht ngo’s ook het label ‘buitenlandse agent’ op hun website en publicaties te vermelden. Overtreding van de buitenlandse agentenwet kan bestraft worden met sluiting van de ngo of een boete tot zo’n 7.000 euro. Ook de hoofden van een ngo kunnen boetes krijgen of een gevangenisstraf van maximaal twee jaar.
De wet werd aangenomen nadat Poetin het Westen ervan beschuldigde de massale demonstraties in de aanloop naar de presidentsverkiezingen in 2012 te hebben gefinancierd.
Er is een aanvulling op de wet zodat de autoriteiten meer wettelijke gronden krijgen om ngo’s door het ministerie van Justitie en de belastingdienst onaangekondigd te laten inspecteren.
Inmiddels hebben honderden ngo’s, waaronder het kantoor van Amnesty Moskou en dat van Human Rights Watch, onverwacht bezoek gehad van het Openbaar Ministerie en de belastingdienst. Ook werden boetes opgelegd. Zo kreeg de organisatie van filmfestival Bok o Bok (Zij aan zij) een boete opgelegd van 12.500 euro. Dit bedrag staat gelijk aan anderhalf keer een gemiddeld Russisch jaarsalaris. De organisatie die een platform wil bieden aan seksuele minderheden, weigerde zich als ‘buitenlandse agent’ te registreren. Hetzelfde overkwam Golos, een organisatie die verkiezingen waarneemt. Het hoofd van Golos kreeg een boete van zo’n 2.300 euro opgelegd, de organisatie werd beboet met 7.000 euro.
De inval bij Amnesty Moskou had geen gevolgen. Amnesty heeft het volste vertrouwen dat alle activiteiten die het kantoor in Rusland onderneemt binnen de grenzen van de wet worden uitgevoerd.
Laster is weer een strafbaar feit geworden. Bovendien is het begrip ‘laster’ uitgebreid met een speciale paragraaf voor het beledigen van rechters, officieren van justitie en (politie)agenten. De wet geeft instructies om uitingen in de media en op internet te controleren op informatie die niet waar is of die de rechten van politieofficieren schendt.
Media die lasterlijke openbare uitlatingen doen, kunnen een boete krijgen tot 45.000 euro. Wie een individu valselijk beschuldigt van een zwaar misdrijf, riskeert een boete tot 125 000 euro, zo’n vijftien keer een gemiddeld jaarsalaris.
Journalisten, activisten, bloggers en anderen zullen zich geremd voelen in het uiten van hun mening uit angst wegens laster te worden aangeklaagd. De zelfcensuur zal dus toenemen.
Er zijn ook mensen die het slachtoffer zijn van schendingen die zijn begaan door wetshandhavers. De kans bestaat dat deze slachtoffers ervan afzien aangifte te doen, uit angst van laster te worden beschuldigd.
De nieuwe wet voorziet in een sterke uitbreiding van de definitie van hoogverraad en spionage, waaronder bijvoorbeeld ook het verstrekken van informatie aan internationale organisaties kan vallen.
De wet bestempelt niet alleen het werken voor geheime diensten als hoogverraad, ook het werken voor organisaties die ‘de veiligheid van Rusland bedreigen’ valt daar nu onder. Wat hiermee precies is bedoeld, is niet duidelijk.
Wie zich schuldig maakt aan hoogverraad kan een boete krijgen van 12.000 euro of een gevangenisstraf van maximaal vier jaar.
De definitie van hoogverraad is nu zo breed en tegelijkertijd zo vaag dat deze wet op arbitraire wijze kan worden toegepast en dat internationale organisaties en activisten restricties kunnen worden opgelegd.
De nieuwe wet maakt overleg met buitenlandse organisaties die betrokken zijn bij 'activiteiten gericht tegen de veiligheid van Rusland' illegaal. Dit kan ertoe leiden dat Russen geen informatie meer kunnen delen met bijvoorbeeld Amnesty International of zelfs het Europees Hof voor de Rechten van de Mens.
De blasfemiewet ter bescherming van de gevoelens van gelovigen, is aangescherpt met een verbod op ‘obstructie van het recht op vrijheid van geweten en religie’. Voor het ‘beledigen van traditionele religieuze gevoelens’ kunnen nu hoge boetes, taakstraffen en gevangenisstraffen worden opgelegd.
Het wetsvoorstel voorziet in een boete tot 12.000 euro of drie jaar gevangenisstraf voor ‘openbare acties die de maatschappij in diskrediet brengen en die een belediging zijn van religieuze gevoelens van gelovigen’ als deze acties in een godsdienstige ruimte plaatsvinden. Gebeurt dit ergens anders dan riskeert de overtreder van de wet een jaar celstraf of een boete van ongeveer 7.000 euro.
Op 21 februari 2012 gaven drie leden van de Russische punkband Pussy Riot een ‘concert’ in de Christus Verlosserskathedraal in Moskou. Daarop werden twee bandleden veroordeeld tot twee jaar strafkamp.
Deze wet bepaalt dat er een lijst wordt gemaakt van verboden websites die informatie ‘verspreiden die in de Russische Federatie is verboden’. Deze websites worden geblokkeerd.
Om kinderen te beschermen, wordt er een lijst bijgehouden van websites waarop kinderporno en zaken die met drugs te maken hebben worden getoond, of die informatie verspreiden die kinderen aanspoort zelfmoord te plegen of die aanwijzingen geeft over het plegen van zelfmoord.
Wanneer de autoriteiten menen dat een website verboden informatie geeft, kan deze zonder tussenkomst van de rechter worden gesloten. De wet geeft alleen in vage bewoordingen aan wat wel en wat niet verboden is. Met deze wet kan internetcensuur worden toegepast.
Met de anti-Magnitsky-wet wordt het Amerikanen die betrokken zijn bij ernstige mensenrechtenschendingen verboden naar Rusland te reizen en worden hun bezittingen bevroren. Dat geldt ook voor bezittingen van ngo’s waarvan wordt verondersteld dat zij zich bezighouden met wat in vage bewoordingen ‘politieke activiteiten’ of ‘het bedreigen van Russische belangen’ wordt genoemd en die financiële steun uit de VS ontvangen. Ook is het Amerikanen verboden Russische kinderen te adopteren. Organisaties die deze wet overtreden kunnen hun bezittingen kwijtraken of worden gesloten.
De wet is ontwikkeld als antwoord op de Amerikaanse Magnitsky-wet. Met die wet wordt iedereen die betrokken was bij de dood van de Russische advocaat Sergei Magnitsky de toegang tot de Verenigde Staten geweigerd. Bovendien worden hun bankrekeningen bevroren en kunnen hun bezittingen in de VS in beslag worden genomen. Magnitsky overleed in 2009 door medische verwaarlozing in een Russische gevangenis. De advocaat onderzocht een grote corruptiezaak waarbij de regering betrokken zou zijn.
Dima Yakovlev was een door een Amerikaans echtpaar geadopteerd Russisch jongetje. Hij overleed in 2009 doordat zijn Amerikaanse adoptievader vergat hem op een warme dag uit de auto te halen.
Net zoals de Buitenlandse agentenwet lijkt de Anti-Magnitsky-wet bedoeld om het maatschappelijk middenveld het zwijgen op te leggen.