1. HOE ZIET AGEISM ERUIT? 

Ageism omvat stereotypes (hoe we denken), vooroordelen (hoe we voelen) en discriminatie (hoe we handelen) op basis van leeftijd. De beeldvorming rond ouderen kan daardoor fout zijn: ze zouden allemaal kwetsbaar, passief en zorgbehoevend zijn. Laat staan dat ouderen nog interesse hebben om te werken of nog veel met hun leven willen doen. 

Ageism heeft nare gevolgen: wetten, regels en beleid kunnen mensen systematisch benadelen of over het hoofd zien door hun leeftijd. Zo stelde Amnesty vast dat de mensenrechten van bewoners van woonzorgcentra tijdens de eerste fase van de Covid-19-pandemie op meerdere manieren zijn geschonden. De rechten en noden van ouderen zaten toen mede door ageism in de dode hoek van het beleid. 

Volgens de Verenigde Naties en de Wereldgezondheidsorganisatie zijn veel maatschappelijke instellingen en sectoren doordrongen van ageism, bijvoorbeeld in de gezondheidszorg, maar ook in de media en het gerecht. Of kijk naar de arbeidsmarkt: vooroordelen over hun capaciteiten maken het moeilijk voor oudere mensen om werk te vinden. 

Nochtans zijn oudere mensen een grote en diverse groep. Er is niet zoiets als “de” oudere en “ze” zijn allemaal individuen, met een eigen verhaal en voorkeuren. Hetzelfde geldt voor andere leeftijdsgroepen die te maken krijgen met ageism, zoals jongeren.

2. AGEISM VERSTERKT ANDERE DISCRIMINATIEVORMEN 

Bij sommige groepen kunnen verschillende vormen van discriminatie en ongelijkheid overlappen en elkaar versterken. Ageism kan bijvoorbeeld kruisen met discriminatie op basis van gender, handicap of afkomst. Oudere mensen met een migratieachtergrond, LGBTI+-ouderen of oudere vluchtelingen krijgen zo te maken met meerdere vormen van discriminatie tegelijk. De problemen waar ouderen voor staan, worden op die manier vaak nog groter. Dit fenomeen heet intersectionaliteit.

Een expert van de Verenigde Naties beschrijft hoe ageism oudere vrouwen harder treft. “Terwijl oudere mannen gezien worden als wijs en ervaren, ondervinden vrouwen een grotere druk om fysieke tekenen van veroudering te verbergen, omdat die als onaantrekkelijk beschouwd worden. Door de menopauze wordt de vrouwelijke ervaring met verouderen historisch gezien negatief geassocieerd met het verlies van vruchtbaarheid, jeugd en belang.” Vrouwen verliezen daardoor sneller dan mannen hun maatschappelijke relevantie wanneer ze ouder worden. 

De manier waarop ageism oudere vluchtelingen treft, komt ook aan bod in onze eigen rapporten. Amnesty onderzocht in Myanmar en Bangladesh hoe ontheemde ouderen vaak verstoken blijven van hulp. De wensen en behoeften van ouderen worden vaak over het hoofd gezien bij het nemen van beslissingen. Daardoor missen ze cruciale informatie of worden hun rechten op gezondheid en voedsel geschonden.

3. INTERNATIONALE BESCHERMING IS NODIG 

Op internationaal niveau heeft het recht over mensenrechten geen expliciet verbod op leeftijdsdiscriminatie. Evenmin bevatten de internationale mensenrechtenverdragen een expliciete bescherming tegen vooroordelen en stereotypen op basis van leeftijd. Daardoor zijn staten niet verplicht om maatregelen te nemen, bijvoorbeeld door het organiseren van sensibiliseringscampagnes.  

De internationale bescherming tegen ageism en discriminatie op basis van leeftijd is nu minder sterk dan de bescherming tegen discriminatie op andere gronden. Internationale verdragen voor de rechten van andere specifieke bevolkingsgroepen bevatten clausules met een duidelijk discriminatieverbod en verplichtingen voor staten. Voor bijvoorbeeld personen met een handicap of voor vrouwen zijn staten wel verplicht om maatregelen te nemen en rekenschap af te leggen.  

Ook op Europees en Belgisch niveau is de bescherming tegen ageism en leeftijdsdiscriminatie voor verbetering vatbaar.

Doordat een duidelijke internationale mensenrechtelijke bescherming tegen ageism en specifiek leeftijdsdiscriminatie ontbreekt, krijgen die thema’s minder aandacht en is er onvoldoende toezicht. Een internationaal verdrag voor de mensenrechten van ouderen kan dit veranderen.