Samen tegen seksueel geweld

Seksueel geweld in België is een prangend mensenrechtenprobleem dat een doortastende, effectieve en gecoördineerde aanpak vraagt op alle beleidsniveaus. Amnesty International voert daarom sinds maart 2020 campagne waarin ze de Belgische overheden oproept een topprioriteit te maken van de strijd tegen seksueel geweld.

Seksueel geweld gebeurt hier en nu, elke dag. Seksueel geweld gebeurt in de woonkamer, op het werk, op een studentenkot. De dader is vaak een vriend, een familielid, een (ex-)partner.
Seksueel geweld komt enorm veel voor. Uit de meest recente grootschalige, gender- en leeftijdsgevoelige studie over seksueel geweld in België (UN-MENAMAIS) blijkt dat twee derde van de Belgische bevolking in de loop van zijn/haar/hun leven te maken krijgt met seksueel geweld.
Elk slachtoffer is er een teveel, net als elke onbestrafte dader. Daarom lanceerde Amnesty International België in 2020 een campagne met specifieke eisen, die iedereen kon ondersteunen door de petitie te tekenen.

Gelukkig staan we niet alleen in onze strijd tegen seksueel geweld. Amnesty werkt hiervoor samen met verschillende andere organisaties, om elkaar te versterken in onze communicatie en om op een eensgezinde manier onze eisen naar een effectief en daadkrachtig nationaal beleid tegen seksueel geweld om te zetten.

Onze eisen

EEN EFFECTIEVE, ALOMVATTENDE EN GECOÖRDINEERDE AANPAK

Door de complexe staatstructuur wordt de strijd tegen seksueel geweld in België op verschillende niveaus gevoerd. Zowel de federale als de regionale autoriteiten hebben belangrijke verantwoordelijkheden. Dat heeft gevolgen.
Positief beschouwd, kan daardoor een beleid nauwer aansluiten bij het lokale niveau en korter op de bal spelen. Maar de verspreide bevoegdheden maken ook dat extra inspanningen nodig zijn om coherentie, coördinatie en overleg te verzekeren.
Het nieuwe NAP (Nationaal Actieplan 2020-2024) zou in 2020 opgestart moeten zijn, maar is nog niet af. Dat ‘interfederale’ plan moet zorgen voor samenhang en eensgezindheid.

Positief is de lancering van het allereerste Vlaamse Actieplan ter Bestrijding van Seksueel Geweld in oktober 2020. Dit moet ervoor zorgen dat het beleid in Vlaanderen meer gericht wordt. Het plan focust zich op 3 domeinen: preventie, maatregelen wanneer geweld zich voordoet en investeren in kwaliteit van hulplijnen.

OM MAATREGELEN UIT TE VOEREN ZIJN ER MIDDELEN NODIG

De mensenrechtenkost van seksueel geweld is duidelijk. Wat veel minder duidelijk is, is welke middelen vrijgemaakt worden om die menselijke kost weg te werken. Mede ook door de complexe gedecentraliseerde structuur, is transparantie over de financiering van maatregelen tegen seksueel geweld niet groot. Actieplannen, zoals het komende interfederale NAP (Nationaal Actieplan) moeten duidelijke budgetten vrijmaken.

GENDERPERSPECTIEF EN GENDERGELIJKHEID

Amnesty International draagt gendergelijkheid en non-discriminatie hoog in het vaandel. Ook in de strijd tegen seksueel geweld is dit noodzakelijk, aangezien alle m/v/x slachtoffer kunnen zijn. Daarnaast roepen wij op om het ‘genderpersectief’ niet te verliezen, zijnde het feit dat vrouwen vaker slachtoffer zijn van gendergerelateerd geweld. Door het ondertekenen van de Conventie van Istanbul verbond België zich ertoe om dit genderperspectief zoveel mogelijk toe te passen in de strijd tegen gendergerelateerd geweld.

MEER ZORGCENTRA

Slachtoffers van seksueel geweld hebben het vaak erg moeilijk om de stap te zetten naar hulpverlening en/of om aangifte te doen bij de politie. Volgens het UN-MENAMAIS-onderzoek zocht slechts 7% van de ondervraagde slachtoffers professionele hulp en deed slechts 4% aangifte bij de politie. Daarom is het belangrijk dat toegankelijke eerstelijnshulp beschikbaar is. In de Zorgcentra na Seksueel Geweld kunnen slachtoffers dag en nacht terecht voor verschillende vormen van hulp en bijstand op één locatie. Dit gaat van medische en psychische zorg tot eerste sporenonderzoek en hulp bij een eventuele politieaangifte. Elk slachtoffer zou in eigen provincie naar een Zorgcentrum moeten kunnen gaan. Vandaag zijn er (bijna) vijf centra in heel België werkzaam.

Bovenop de drie centra in Gent, Brussel en Luik werd half november 2021 het nieuwe Zorgcentrum in Antwerpen geopend en eind november '21 volgt ZSG Charleroi. De overheid beloofde dat in 2023 er in elke provincie een Zorgcentrum operationeel zal zijn. Amnesty volgt de uitrol op de voet en vraagt de overheid ook om te voorzien in structurele middelen voor de centra. De werking moet ook gemonitord en geëvalueerd worden en waar nodig bijgestuurd. Bovendien moet het bestaan van de centra meer kenbaar gemaakt worden onder de bevolking.

Daarnaast is het zeer belangrijk dat de andere hulplijnen gekend zijn bij de bevolking en ook voldoende middelen krijgen om 24/7 beschikbaar te zijn in alle regio’s. De info kan nog meer toegankelijk gemaakt worden en lijkt soms wat versnipperd. Onderaan op deze pagina en op deze webpagina zetten wij alvast een aantal mogelijke hulplijnen op een rijtje.

SENSIBILISERING

Slachtoffers durven vaak niet te spreken over wat hen is overkomen uit angst voor onbegrip of stigmatisering. Bij een deel van de bevolking heersen nog steeds schadelijke vooroordelen en stereotypen over seksueel geweld. Uit onze enquête (in 2019) bleek dat 19% van de ondervraagde Belgische mannen vindt dat slachtoffers van seksueel geweld mee verantwoordelijk zijn als ze sexy kledij dragen. Maar liefst 40% van de bevraagde mannen vindt dat er geen sprake is van verkrachting als iemand niet expliciet weigert. Bij de bevraagde jongeren tussen 15 en 24 jaar is dat 31%. Nochtans is seks zonder toestemming verkrachting.

Amnesty juicht de lancering van verschillende informatie- en sensibiliseringscampagnes door de overheid toe. Die campagnes richtten zich voornamelijk op het doorverwijzen van slachtoffers naar hulpverlening. Bovenstaande cijfers en ons onderzoek benadrukken evenzeer de nood aan campagnes die gericht zijn op preventie, namelijk door het veranderen van waarden en houdingen die aan de grondslag liggen van seksueel geweld. Dit is absoluut essentieel om seksueel geweld te voorkomen. Preventiecampagnes moeten dus ook focussen op het aangeven van grenzen, het begrip ‘toestemming’, seksuele autonomie en het recht op lichamelijke integriteit.

BETERE OPLEIDING POLITIE EN JUSTITIE

Schadelijke stereotypen over seksueel geweld bestaan ook bij de instanties die rechtstreeks met de slachtoffers in contact komen. Politiemensen en magistraten moeten beschikken over de juiste gevoeligheden en middelen om correct op te treden met meldingen of klachten van seksueel geweld. Het gebrek hieraan kan immers voor sommige slachtoffers leiden tot bijkomende trauma’s en kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat een slachtoffer geen klacht meer wil indienen. Dit werkt straffeloosheid in de hand. Gespecialiseerde opvang en kwalitatief hoogstaand onderzoek door de politie en het gerecht is dan ook noodzakelijk.
De basisopleiding en permanente vorming van politie en justitie moet verbeteren en moet multidisciplinair van aard zijn.

Goed nieuws: In 2020 trad de wet in werking die een verplichte vorming voor magistraten voorschrijft over seksueel en huiselijk geweld. Deze verplichte vormingen werden in 2021 opgestart. Amnesty volgt naast de concrete inhoud en uitvoeringsmodaliteiten van de opleiding ook de effectieve uitvoering van deze wet nauwgezet op.

sTRAFFELOOSHEID WEGWERKEN

Een ander pijnpunt is het zorgwekkend hoge seponeringscijfer. Tussen 2010 en 2017 werd 53% van de verkrachtingszaken door het parket geseponeerd zonder gevolg. De reden daarvoor was in 92% van de gevallen een “technische reden” en in 7% een "opportuniteitsbeslissing", zoals onvoldoende onderzoekscapaciteit, de beperkte maatschappelijke weerslag of de relationele band tussen dader en slachtoffer.

De meest voorkomende reden van seponering – ruim de helft van alle zaken – is het gebrek aan bewijs. Penetratie en een gebrek aan toestemming bewijzen is moeilijk, vooral wanneer de klacht dagen, maanden of zelfs jaren nadien wordt ingediend. De hoge seponeringsgraad kan deels getackeld worden door slachtoffers zorg te bieden in combinatie met onmiddellijke bewijsvergaring. Dat kan in de Zorgcentra na Seksueel Geweld.

Daarnaast kan een laag veroordelingspercentage het vertrouwen van de slachtoffers in het rechtsstelsel verminderen en minder aangiften in de hand werken. De overheid moet er dus voor zorgen dat er doeltreffend wordt gereageerd om zo het aantal meldingen van misdrijven te verhogen.
De aanpak van seksuele misdrijven wordt een absolute prioriteit voor de regering. Zo wil men de wettekst over seksuele misdrijven herschrijven en aanscherpen, in lijn met het internationaal recht.

DATAVERZAMELING: VAN 'DARK NUMBER' NAAR 'BRIGHT NUMBER'

De officiële cijfers voor seksueel geweld in ons land zijn hallucinant: de afgelopen 10 jaar werden er gemiddeld meer dan 10 verkrachtingen per dag aangegeven bij de politie. Naar schatting wordt echter 90% van de gevallen van seksueel geweld niet aangegeven, dit is het zogenaamde 'dark number'. Uit het UN-MENAMAIS onderzoek bleek zelfs dat slechts 4% van de ondervraagde slachtoffers aangifte deed bij de politie. Seksueel geweld blijft dus nog steeds grotendeels onder de radar.

Het voorkomen en bestrijden van seksueel geweld vereist een beleid dat gebaseerd is op feitelijke gegevens. Een goede dataverzameling en databeheer zijn hiervoor essentieel. Hierdoor kan men middelen veel efficiënter inzetten en veel gerichter optreden.

De beschikbare gegevens over seksuele delicten zijn echter nog steeds ontoereikend, zowel kwalitatief als kwantitatief. Zowel op het gebied van info over slachtoffers als op het gebied van info over daders. Ook blijft er een gebrek aan harmonisatie tussen de verschillende entiteiten (bv. politie en justitie) en is de informatie niet voldoende toegankelijk.
Bij de dataverzameling moet er rekening gehouden worden met verschillende discriminatiegronden (bv. leeftijd, geslacht, maatschappelijke positie, seksuele geaardheid enzovoort).

Amnesty verwelkomt de plannen van minister van Justitie om in deze legislatuur verder te werken aan de uitbouw van de ViCLAS-databank (Violent Crime Linkage Analysis System), een databank voor extrafamiliale zedenfeiten gericht op het zoeken naar verbanden tussen zedenfeiten; alsook het nemen van gerichte maatregelen met betrekking tot de verzameling en verwerking van gegevens over seksueel geweld.