Wapens uit Servië bij gewapende groeperingen in de Sahel

De wapens zouden recent zijn verkocht aan de regering en in handen zijn gevallen van gewapende groeperingen. Uit Amnesty’s analyse van commerciële handelsgegevens blijkt ook dat Tsjechië, Frankrijk en Slowakije grote aantallen kleine en lichte wapens hebben geëxporteerd naar regeringen in de Sahel sinds het wijdverspreide conflict uitbrak.

Mali wordt sinds 2011 geconfronteerd met opstanden van verschillende gewapende groeperingen zoals de Islamic State of Greater Sahara (ISGS), en de aan al-Qaida-gelieerde Jamaat Nusrat al Islam wal Muslimeen (JNIM). Het conflict is overgeslagen naar Burkina Faso en Niger. Gewapende groeperingen hebben verschillende aanslagen gepleegd op burgers. De regio verkeert in een humanitaire crisis. Servië, Tsjechië, Frankrijk en Slowakije hebben allen het Wapenhandelsverdrag, Arms Trade Treaty (ATT) geratificeerd. Volgens dit verdrag is het verboden om wapens te leveren als er gevaar bestaat dat deze worden gebruikt om mensenrechtenschendingen te plegen of faciliteren.

‘Het conflict in de Sahel wordt gekenmerkt door ernstige mensenrechtenschendingen door alle betrokken partijen, zoals moordpartijen op burgers door gewapende groeperingen. Meer dan een miljoen mensen in de regio zijn ontheemd en de humanitaire crisis is een van de ergste in de wereld aan het worden’, zegt Patrick Wilcken van Amnesty International.

In deze context is het extra belangrijk dat staten heel voorzichtig zijn met wapentransfers naar de Sahel. Er is niet alleen een heel groot risico dat wapens in handen vallen van gewapende groeperingen, maar de legers van de landen in kwestie en de politie hebben zelf ook een heel slechte naam op het gebied van mensenrechten.

‘In aanloop naar de jaarlijkse ATT-wapenconferentie volgende week, roepen we alle staten op om zich aan hun verplichtingen te houden en geen wapentransfers uit te voeren die mensenrechtenschendingen in de hand kunnen werken’, zegt Patrick Wilcken.

Op 30 augustus komen 110 landen in Genève samen voor de zevende conferentie over het wapenverdrag (Seventh Conference of States Parties to the Arms Trade Treaty).

Conflict in de Sahel

De strijd tussen verschillende gewapende groepen in de Sahel-regio heeft tussen 2017 en 2021 in Burkina Faso, Mali en Niger meer dan 6.000 burgerslachtoffers geëist. Meer dan 1,2 miljoen inwoners van Burkina Faso zijn sinds 2016 op de vlucht geslagen.

In juni 2021 vond de ergste aanval tot nu toe plaats, toen in Solhan, Burkina Faso, 130 burgers werden gedood door onbekende gewapende mannen. Bij andere aanvallen door verschillende gewapende groeperingen kwamen veel burgers om het leven.

Servische wapens in handen van strijders

Amnesty International heeft meer dan 400 digitale beelden uit Burkina Faso en Mali geanalyseerd, waaronder geverifieerde foto’s en video’s die door leden van gewapende groepen op sociale media zijn geplaatst tussen januari 2018 en mei 2021. Op de beelden zijn voorraden wapens te zien, en ook geweren in handen van strijders van verschillende groepen zoals ISGS, JNIM, Dozos, Volunteers for the Defense of the Fatherland (VDP), Koglweogo en Dan au Ambassagou.

De meeste zichtbare wapens waren oude Russische kalashnikovs. Maar Amnesty identificeerde ook twaalf gevallen waar strijders nieuwere wapens droegen die waren gemaakt door het Servische bedrijf Zastava. Dit waren onder meer M02 Coyote zware machinegeweren, en M92 en M05 geweren, waaronder de meest recente M05E3 modellen die nog niet beschikbaar waren toen de gevechten in Noord-Mali begonnen in 2011.

Het was niet mogelijk de precieze route van deze geweren te traceren, maar het is aannemelijk dat ze via illegale kanalen of na inbeslagname op het slagveld bij de gewapende groeperingen terecht zijn gekomen.

In het jaarlijkse rapport van de ATT rapporteerde Servië tussen 2015 en 2020 leveranties van in totaal van 20.811 geweren en karabijnen, 4.000 aanvalsgeweren, 600 revolvers en zelfladende pistolen en 290 machinegeweren aan Burkina Faso.

Landen die deel uitmaken van het Wapenhandelsverdrag moeten een risico-analyse maken van de kans dat wapens – met name kleine wapens die makkelijk te verbergen en te transporteren zijn – in verkeerde handen komen. Als het risico aannemelijk is dat wapens terechtkomen bij gebruikers die ze zullen gebruiken om mensenrechtenschendingen te begaan of faciliteren, mogen exporten niet worden geautoriseerd.

‘Toen Servië in 2020 zijn laatste gerapporteerde wapentransfer naar Burkina Faso deed, was het geweld tussen de gewapende groeperingen al een tijd bezig’, zegt Patrick Wilcken. ‘Iedere fatsoenlijke risico-analyse door Servië zou hebben aangetoond dat wapenleveranties aan Burkina Faso mogelijk zouden bijdragen aan mensenrechtenschendingen.’

Andere Europese wapens

Volgens officiële EU-cijfers hebben EU-lidstaten sinds 2013 506 vergunningen, met een waarde van 205 miljoen euro, voor militair materieel afgegeven aan Mali en Burkina Faso.

Slowakije heeft 1.000 aanvalsgeweren, 2.460 geweren en karabijnen, 550 machinegeweren, 680 pistolen en revolvers en 750 sub-machinegeweren geleverd aan Mali. Tsjechië leverde 3.500 aanvalsgeweren en 10 sub-machinegeweren aan Burkina Faso. Frankrijk leverde 1.164 pistolen en zelfladende revolvers, 4 geweren en karabijnen, en 13 pantservoertuigen aan Mali.

‘De Servische wapens die we hebben geïdentificeerd vormen het laatste bewijs dat wapens die worden verkocht aan regeringen in de Sahel een kans hebben in de handen te vallen van wrede gewapende groeperingen, en die dit snel slechter wordende conflict verergeren’, zegt Patrick Wilcken.

Achtergrond

Alle staten die wapens exporteren moeten strikte veiligheidsmaatregelen treffen om te voorkomen dat wapens bij gewapende groeperingen terechtkomen, of worden gebruikt door legers om mensenrechtenschendingen te begaan. Als deze maatregelen niet kunnen worden gegarandeerd, mogen wapenleveranties niet plaatsvinden. Staten die wapens importeren moeten de illegale wapenhandel aanpakken en ervoor zorgen dat wapenvoorraden veilig zijn.