Tusks “100 dagen”, een loze belofte - Waarom is toegang tot veilige en legale abortus nog steeds een verre droom in Polen?

Historische opkomst bij verkiezingen

Toen ik later die avond in een volle bar naar de uitslagen zat te kijken, werd het duidelijk dat deze verkiezing er een als geen ander was met een recordopkomst van 74%. Er hadden nooit eerder zoveel vrouwen en jongeren gestemd.'

Een van de redenen waarom zoveel mensen gingen stemmen, is dat Donald Tusk en zijn Civic Coalition verzekerden dat ze de draconische abortuswet in Polen zouden hervormen. Volgens de wet is abortus alleen toegestaan in gevallen van verkrachting, incest of gevaar voor de gezondheid of het leven van de zwangere vrouw. Al sinds 1993 is abortus in Polen aan strenge beperkingen onderworpen. Maar door de uitspraak van het Grondwettelijk Hof uit 2020, die het jaar daarop van kracht ging, werd een van de wettelijke gronden voor abortus – in gevallen van foetale beperkingen – ook nog geschrapt. Dat kwam neer op een vrijwel totaal verbod.

De belofte was binnen de 100 dagen

Donald Tusk beloofde dat als hij verkozen werd, hij binnen 100 dagen na zijn aantreden toegang tot gratis, veilige en legale abortus voor iedereen werkelijkheid zou maken.

100 dagen gingen voorbij. En nu een jaar nadat Tusk aan de macht kwam, lijkt toegang tot veilige en legale abortus voor iedereen in Polen die die nodig heeft, verder weg dan ooit.

In juli 2024 stemde het parlement een wetsvoorstel weg dat was ingediend in een poging om de schade ongedaan te maken die was veroorzaakt door de aanscherping van de abortuswet tijdens de vorige regering van PiS en het oordeel van het door PiS gecontroleerde Grondwettelijk Hof in 2020.

Dat wetsvoorstel, waarin ook werd voorgesteld om een eind te maken aan de criminalisering van "hulp bij abortus", werd verworpen door leden van de regeringscoalitie, de Poolse Volkspartij (PSL), samen met leden van PiS en andere conservatieven.

In strijd met internationaal recht

Zowel de PSL als de centristische politici van Poland 2050 hebben zich uitgesproken voor het opnieuw invoeren van een “compromis”, gelijkaardig aan de abortuswet uit 1993, die abortus terug toe zou laten in gevallen van ernstige of fatale foetale stoornissen, boven op de huidige wettelijke gronden. Als alternatief hebben ze voorgesteld om de kwestie in een referendum te laten stemmen. Beide voorstellen zijn in strijd met de internationale wetgeving en normen inzake mensenrechten, die vereisen dat staten abortus decriminaliseren en toegang tot veilige abortus garanderen aan iedereen die dat nodig heeft, zonder discriminatie en met respect voor persoonlijke autonomie en mensenrechten.

In augustus zei Donald Tusk doodleuk dat het er niet inzit om vóór de volgende verkiezingen een parlementaire meerderheid te krijgen voor de liberalisering van de abortuswet. De implicatie van deze uitspraak is dat er de komende drie jaar geen verdere pogingen zullen worden gedaan om hervormingen door te voeren.

3 jaar wachten is geen optie

Maar voor Poolse vrouwen, meisjes en mensen die zwanger kunnen worden, is drie jaar wachten geen optie.

De beperkingen die sinds januari 2021 van kracht zijn, worden vaak aan den lijve gevoeld en hebben soms tragische gevolgen voor vrouwen en hun gezin. Door het afradende effect zijn artsen eerder geneigd om geen levensreddende maatregelen te treffen voor zwangere patiënten en daardoor zijn al meerdere vrouwen gestorven.

Nieuwe richtlijnen voor abortus die de regering in augustus uitvaardigde, werden voorgesteld als een maatregel die het "afschrikwekkend effect" op zorgpersoneel zou verzachten. Maar hoewel duidelijk wordt gesteld dat geestelijke gezondheidsredenen in dezelfde mate gerespecteerd moeten worden als andere gezondheidsredenen voor abortus, wordt toch vooral benadrukt in welke zeer beperkte omstandigheden abortus legaal kan worden uitgevoerd.

Poolse vrouwen trekken hun plan

Poolse vrouwen zijn gewend aan loze beloften en aan het feit dat hun stemmen worden geinstrumentaliseerd. 'Wij hadden niet de illusie dat de broodnodige verandering zou komen door de politieke goodwill van welke man dan ook die toevallig onze volgende regeringsleider zou worden. Omdat wij aan het front van deze verandering hebben gestaan.'

Poolse vrouwen hebben gedemonstreerd en zijn gearresteerd. Ze hebben juridische procedures bij de rechtbank gevoerd en hebben gelobbyd bij politici in het parlement. Ze trekken hun plan en organiseren zich op lokaal, nationaal en internationaal niveau op het gebied van reproductieve rechten. Sommigen - zoals Justyna Wydrzyńska – hebben de abortuspil verstrekt aan vrouwen die die nodig hadden. Justyna is daarvoor vervolgd.

Lot in eigen handen

En ondanks het risico op criminalisering, blijven we onze reproductieve gezondheid en autonomie in eigen hand nemen. De door vrouwen geleide grassroots-organisatie Abortion Dream Team heeft een crowdfunding opgezet om de eerste abortuskliniek in het land te financieren. En in september, heeft de al lang bestaande Federation for Women and Family Planning (FEDERA) haar eerste seksuele en reproductieve gezondheidskliniek geopend in Warschau.

Onacceptabel en onhoudbaar

Het kan niet zo zijn dat vrouwen blijven sterven aan gendergerelateerd geweld gepleegd door onze eigen staat. Het gebrek aan actie van de overheid op het gebied van abortus is onacceptabel en onhoudbaar. Premier Tusk en de andere leiders van de coalitiepartijen (allemaal mannen) moeten wakker worden en ons mensenrecht op vrije, veilige en legale abortus erkennen in de Poolse wet.

De man die wij als premier hebben gekozen, moet zijn belofte aan de vrouwen van Polen nakomen en samenwerken met de rechthebbenden, het maatschappelijk middenveld en deskundigen om zijn coalitiepartners te leiden naar een Polen waar legale abortus werkelijkheid wordt.

Anna Bluś is onderzoeker genderrechtvaardigheid bij Amnesty International.