Saudi-Arabië: Arbeidsmigranten op Carrefourlocaties uitgebuit, misleid en gehuisvest in erbarmelijke omstandigheden

In het nieuwe rapport “I would fear going to work": Labour exploitation at Carrefour sites in Saudi Arabia” documenteert de mensenrechtenorganisatie ook hoe werknemers in erbarmelijke huisvesting moesten wonen en bang waren om ‘ontslagen’ te worden als ze zouden klagen of weigeren extra overuren te werken.

De wantoestanden waaronder sommige gecontracteerde werknemers te lijden hadden, komen waarschijnlijk neer op dwangarbeid en mensenhandel met uitbuiting als doel. Toch hebben noch Carrefour Group, noch diens partner Majid Al Futtaim, die de franchise in Saudi-Arabië beheert, adequate actie ondernomen om een einde te maken aan dit misbruik, of om de arbeiders schadeloosstelling te bieden.

“Werknemers dachten dat ze een beter leven zouden vinden, maar in plaats daarvan kregen velen te maken met verschrikkelijke uitbuiting en mishandeling. Carrefour heeft nagelaten om dit lijden te voorkomen, wat voor sommige werknemers waarschijnlijk neerkomt op dwangarbeid en mensenhandel,,” aldus Marta Schaaf, directeur Klimaat-, Economische en Sociale Rechtvaardigheid en het programma Corporate Accountability van Amnesty International.

“Carrefour heeft een duidelijke verantwoordelijkheid onder internationale mensenrechtennormen om ervoor te zorgen dat er in geen van zijn vestigingen mishandeling plaatsvindt, dat geldt ook voor de franchises. Carrefour en Majid Al Futtaim moeten nu actie ondernemen om de misstanden te verhelpen. Zo moeten ze dringend de getroffenen compenseren en ervoor zorgen dat in al hun activiteiten nooit meer werknemers schade wordt berokkend.”

Het rapport van Amnesty International komt slechts twee weken voor de Raad van Beheer van de Internationale Arbeidsorganisatie (International Labour Organization – ILO) zich zal buigen over een historische klacht tegen de Saudi-Arabische regering over loondiefstal, dwangarbeid en het verbod op vakbonden. De klacht werd in juni 2024 ingediend door de globale vakbond ‘Building and Wood Workers’ International’ (BWI), met steun van Amnesty International en andere organisaties.

Bedrogen, overwerkt en onderbetaald

Het onderzoek van Amnesty International volgt op een rapport dat de organisatie in 2023 publiceerde over misstanden bij faciliteiten van Amazon in Saudi-Arabië, waarbij een van dezelfde arbeidsbemiddelingsbureaus betrokken was. Het meest recente onderzoek is gebaseerd op interviews en informatie verstrekt door 17 mannen uit Nepal, India en Pakistan. Zij werkten allen tussen 2021 en 2024 in verschillende vestigingen van Carrefour in Riyadh, Dammam en Jeddah, en bijna allemaal zijn of waren zij in dienst bij arbeidsbemiddelingsbureaus en uitgezonden naar Majid Al Futtaim.

Om een baan te bemachtigen, betaalden de werknemers in hun thuisland gemiddeld een bedrag van 1.200 dollar aan het arbeidsbureau, en vaak namen ze daarvoor een lening met hoge rente. Dit terwijl dergelijke kosten door de Saudische wetgeving en door eigen beleid van Majid Al Futtaim verboden zijn.

Bijna alle geïnterviewde werknemers werden voorgelogen of misleid door de bemiddelaars, soms ook met betrokkenheid van de arbeidsbemiddelingsbureaus, over de aard en voordelen van de banen in Saudi-Arabië. Of ze werden wijsgemaakt dat ze rechtstreeks door internationale bedrijven zouden worden aangenomen. Velen kwamen er pas achter dat ze in dienst zouden komen bij Saudi-Arabische arbeidsbemiddelingsbureaus – die onder werknemers berucht zijn – nadat ze de kosten al hadden betaald. Tegen die tijd konden de meesten dat geld niet meer terugvorderen en konden ze er voor hun gevoel daardoor niet meer onderuit.

In Saudi-Arabië kregen de mannen zwaar werk te doen en werden vaak te weinig betaald. Ze beschreven dat ze regelmatig meer dan 20 kilometer per dag moesten stappen en werkweken van 60 uur maakten. Soms werkten ze 16 uur per dag, zeker in periodes dat de zaken goed liepen zoals in weken waarin mensen hun salaris kregen en tijdens de Ramadanmaand. Werknemers vertelden dat managers van de vestigingen – waaronder supermarkten en magazijnen – soms hun wekelijkse rustdagen introkken, wat in strijd is met zowel de wetgeving van Saudi-Arabië als het bedrijfsbeleid van Majid Al Futtaim.

Anand*, een voormalig magazijnmedewerker, vertelde aan Amnesty: “Binnen Carrefour-winkels worden werknemers niet behandeld als mensen, maar als beesten. Ze roepen steeds ‘yallah, yallah’ [‘kom op, kom op’]. Ze houden ons T-shirt vast om ons snel te laten werken.”

Veel werknemers lieten weten dat het zwaarste van hun ervaring was dat ze niet naar behoren werden betaald voor deze overuren, zoals de nationale wetgeving en het bedrijfsbeleid wel voorschrijven. Ze kregen vaak tientallen extra uren per maand niet uitbetaald, wat neerkomt op honderden dollars per jaar.

De huisvesting waar de arbeidsbemiddelingsbureaus in voorzien was vaak smerig en overvol, wat in strijd is met de eisen van Majid Al Futtaim. Werknemers vertelden dat ze met z’n zessen of achten in een kamer sliepen; één van hen beschreef het als “een koeienstal”.

Gecontracteerde werknemers beschreven een angstcultuur. Werknemers die bij de managers van de Carrefour-vestigingen rechtstreeks klachten indienden, zeiden dat ze of genegeerd werden of te horen kregen dat ze de kwestie maar met de arbeidsbureaus moesten opnemen. Sommige werknemers die zich uitspraken, kregen te maken met represailles van de arbeidsbureaus of van Carrefour-managers, waardoor anderen tot zwijgen werden geïntimideerd. Majid Al Futtaim liet aan Amnesty weten dat het vergeldingsacties verbiedt tegen iedereen die “te goeder trouw bezorgdheden uit”. Desondanks meldden werknemers dat er als zij weigerden overuren te maken, er werd gedreigd dat ze niet zouden worden betaald, of dat ze zouden worden ontslagen.

Baburam* vertelde aan Amnesty:

“Het was zwaar om zo lang te werken. Maar de manager liet me niet gaan… Hij zei dan, ‘Je moet het bestelproces afronden, daarna kun je gaan.’ Wat kon ik doen? Als we geen 15 uur werkten, zei hij ook, ‘Ik ga je ontslaan. Ik betaal je overuren niet’.”
‘Ontslagen’ worden bij deze faciliteiten kon voor deze werknemers leiden tot ‘werkloosheid’ totdat hun arbeidsbemiddelingsbureau een nieuwe baan voor ze vond – vaak weken of maanden later. Ondertussen heeft de werknemer noch inkomen van het arbeidsbureau noch steun van de Saudi-Arabische staat.

Gopal* zei: “Als ik een klacht had ingediend, had ik mijn baan kunnen verliezen. Daarom kon ik geen klacht indienen. Een keer hebben 14 of 15 werknemers erover geklaagd en zij zijn ontslagen. Als een werknemer zijn baan verliest, maakt het arbeidsbureau ze vier tot vijf maanden werkloos.”

Hoog risico op dwangarbeid

De ervaringen van de door Amnesty geïnterviewde werknemers toont aan dat er in de franchise-activiteiten van Carrefour Group in Saudi-Arabië sprake is van de twee voornaamste elementen van dwangarbeid: onvrijwillig werk en dreiging met straf.
Carrefour geeft in eigen beleid duidelijk aan zich bewust te zijn van zijn verantwoordelijkheden en zich eraan te verbinden de internationale mensenrechtennormen na te leven. Het onderzoek van Amnesty International toont echter aan dat de due diligence-processen (processen om gepaste zorgvuldigheid aan te dag te leggen om te voorkomen dat er mensenrechtenproblemen komen) van het bedrijf geheel ontoereikend zijn. De ernst en frequentie van misbruik en ook dwangarbeid van werknemers in Saudi-Arabië zijn nochtans acuut en goed gedocumenteerd.

“Het is algemeen bekend dat, ondanks enkele hervormingen, arbeidsmigranten in Saudi-Arabië nog steeds worden onderworpen aan het Kafala-sponsorsysteem van het land, geen gegarandeerd minimumloon hebben en geen vakbonden mogen oprichten of er lid van mogen worden. Carrefour heeft geen excuus om zijn werknemers niet te beschermen tegen uitbuiting en er is geen rechtvaardiging om hen niet de compensatie te betalen die ze verdienen,” aldus Marta Schaaf.

“Het hoge risico op uitbuiting in Saudi-Arabië onderstreept een onmiskenbare noodzaak voor een fundamentele hervorming van het arbeidsstelsel van het land. De Raad van Beheer van de ILO moet dringend een onderzoek instellen naar schendingen van de rechten van werknemers en ervoor zorgen dat Saudi-Arabië zijn arbeidswetgeving en -praktijken volledig in overeenstemming brengt met internationale normen.”

In antwoord op de bevindingen van Amnesty International lieten Carrefour Group en Majid Al Futtaim weten ze een intern onderzoek te zijn gestart naar de behandeling van arbeidsmigranten in hun faciliteiten in Saudi-Arabië. Ook gaf Carrefour Group aan opdracht te hebben gegeven aan een derde partij om de activiteiten van zijn franchise-partner te controleren. Majid Al Futtaim gaf een overzicht van stappen die het bedrijf heeft genomen om misstanden te verhelpen sinds Amnesty het bedrijf voor het eerst waarschuwde. Daarbij werden sommige werknemers in nieuwe huisvesting ondergebracht, is beleid voor overuren en het verbod op wervingskosten herzien, de screening van nieuwe arbeidsbureaus versterkt en de toegang tot een meldpunt voor werknemers verbeterd.

“Er blijven echter ernstige vragen over waarom geen van beide bedrijven al lang spelende misstanden heeft geïdentificeerd of aangepakt voordat Amnesty International midden 2024 de noodklok luidde, ook niet nadat de mensenrechtenorganisatie haar onderzoek over een van hun arbeidsbemiddelingsbureaus publiceerde. Geen van beide bedrijven heeft zich er tot nu toe aan verbonden de wervingskosten terug te betalen of werknemers te compenseren voor geleden schade,” aldus Marta Schaaf.
*namen van werknemers zijn veranderd.

Achtergrondinformatie

• Carrefour Group was sponsor van de Olympische Spelen van 2024 in Parijs en heeft een jaaromzet van meer dan 94 miljard euro.
• Carrefour-faciliteiten en winkels in Saudi-Arabië worden uitgebaat door Majid Al Futtaim, met hoofdkantoor in de VAE, via franchise-overeenkomst met Carrefour Group, dat gevestigd is in Frankrijk.
• De Raad van Beheer van de ILO bespreekt de klacht van BWI op 7 november.
• Na eerder onderzoek van Amnesty International over Amazon in Saudi-Arabië, betaalde Amazon uiteindelijk meer dan 1,9 miljoen dollar om de wervingskosten aan meer dan 700 werknemers terug te betalen.