Qatar: WK-arbeiders worden misbruikt

Six Construct, een filiaal van het Belgische bouwbedrijf Besix, vormde samen met het Qatarese bedrijf Midmac een joint venture die de hoofdverantwoordelijkheid draagt over de uitvoering van de werken aan het Khalifa Stadium. Amnesty constateerde systematische misbruiken en uitbuiting van migrantenarbeiders bij enkele onderaannemers.

Het nieuwe Amnesty-rapport – ‘The ugly side of the beautiful game: Labour exploitation on a Qatar 2022 World Cup venue’ – bekritiseert de FIFA voor haar onverschillige houding tegenover de verschrikkelijke behandeling van gastarbeiders. Het aantal mensen dat op WK-sites werkt zal in de komende twee jaar vertienvoudigen tot ongeveer 36.000.

“Het misbruiken van buitenlandse arbeiders is een smet op het geweten van het wereldvoetbal. Voor spelers en supporters is een WK-stadion een plek om te dromen. Maar voor sommige arbeiders met wie we spraken, voelt het aan als een levende nachtmerrie”, zegt Salil Shetty, secretaris-generaal van Amnesty International.

Ondanks vijf jaar van beloftes, is de FIFA er totaal niet in geslaagd om mensenrechtenschendingen bij de bouwwerken voor het WK een halt toe te roepen.

Dwangarbeid en andere zware misbruiken

Het rapport is gebaseerd op interviews met 132 migranten-bouwvakkers die aan de renovatie van het Khalifa-stadion werken. Khalifa moet het eerste stadion zijn dat klaar is voor het WK in 2022. Een van de twee halve finales van het tornooi zal er worden gespeeld. Daarnaast werden 99 migranten geïnterviewd die de groene zones aanleggen in het omringende Aspire Zone-sportcomplex, waar Bayern München, Everton en Paris Saint-Germain afgelopen winter trainden.

Elke tuinarbeider en bouwvakker die met Amnesty International sprak, meldde een of ander misbruik, zoals:

• smerige en krappe accommodatie;
• grote sommen geld die arbeiders in hun thuisland aan ronselaars moesten betalen voor een job in Qatar;
• misleidende informatie over het loon of het type werk dat werd aangeboden (alle geïnterviewde arbeiders, behalve zes, kregen na aankomst in Qatar salarissen die lager waren dan hen was beloofd, soms ging het om maar de helft van het beloofde bedrag);
• achterstallige lonen: soms worden arbeiders maanden niet betaald, waardoor ze financieel onder druk kwamen omdat ze zich al zwaar in de schulden hadden gestoken voor hun vertrek naar Qatar;
• de weigering van werkgevers om verblijfsvergunningen uit te reiken of te verlengen, waardoor de arbeiders het risico lopen te worden opgesloten en het land uitgezet;
• inbeslagname van paspoorten van de arbeiders door hun werkgevers, die ook weigeren uitreisvergunningen uit te reiken, waardoor de arbeiders het land niet kunnen verlaten;
• dreigementen tegen arbeiders die klagen over hun werkomstandigheden.

Het onderzoek van Amnesty International brengt ook aan het licht dat een bepaald uitzendbureau, migrantenarbeiders heeft gedwongen tot werken door te dreigen met straffen. Het bedrijf dreigde met het achterhouden van lonen, het uitleveren aan de politie of het beletten van Qatar te verlaten. Onder het internationale recht komt dat neer op dwangarbeid.

De arbeiders, meestal afkomstig uit Bangladesh, India en Nepal, spraken met Amnesty International in Qatar tussen februari en mei 2015. Toen de onderzoekers van Amnesty International in februari 2016 naar Qatar terugkeerden, bleek dat sommige arbeiders beter gehuisvest waren en hun paspoorten hadden teruggekregen van bedrijven die hadden gereageerd op de bevindingen van Amnesty International. Maar aan andere misbruiken was niets gedaan.

“Verblijvend in miserabele kampen in de woestijn, gebukt onder een schuldenlast en werkend voor een hongerloon: het lot van de arbeidsmigranten steekt schril af tegen dat van de topvoetballers die in het stadion zullen spelen. Het enige wat de arbeiders willen, is respect voor hun rechten: op tijd betaald worden, het land kunnen verlaten als dat nodig is en behandeld worden met waardigheid en respect”, zegt Salil Shetty.

Een systeem dat arbeiders in angst doet leven

De kern van het uitbuitingsprobleem is het kafala-systeem in Qatar, een juridisch systeem van ‘sponsorschap’ of ‘beschermheerschap’, dat de tewerkstelling van buitenlandse werknemers regelt. In dat systeem kunnen buitenlandse werknemers niet van werk veranderen of het land verlaten zonder de toestemming van hun werkgever (of “sponsor”). Een hervorming van het systeem, eind 2015 met veel poeha aangekondigd, zal weinig aan de machtsverhouding tussen buitenlandse arbeiders en hun werkgevers veranderen.

Sommige Nepalese arbeiders vertelden Amnesty dat zij niet eens hun geliefden mochten opzoeken na de aardbeving die in april 2015 hun land verwoestte, met duizenden doden en miljoenen ontheemden als gevolg.

Nabeel (naam gewijzigd om zijn identiteit te beschermen), een metaalarbeider uit India, die werkt aan het renovatieproject van het Khalifa-stadion, klaagde dat hij maanden niet was betaald en alleen maar dreigementen kreeg van zijn werkgever:

“Hij schold me uit en zei dat als ik nog eens zou klagen, ik het land nooit meer zou mogen verlaten. Sindsdien let ik op en klaag ik niet meer over mijn loon of iets anders. Natuurlijk, als ik kon, zou ik van werk veranderen of Qatar verlaten.”

Deepak (naam gewijzigd om zijn identiteit te beschermen), een metaalarbeider uit Nepal, vertelde:

‘Ik leef hier als in een gevangenis. Het werk is zwaar, we kloppen lange uren in de hete zon. Toen ik de eerste keer klaagde over mijn situatie, niet lang na mijn aankomst in Qatar, zei de manager me: ‘Als je wil klagen, kan dat, maar dan moet je de gevolgen dragen. Als je in Qatar wil blijven, houd je dan gedeisd en werk voort.”

Welzijnsnormen niet afgedwongen

Het Qatarese organisatiecomité voor het WK 2022 (Supreme Committee for Delivery and Legacy), dat ook de eindverantwoordelijke is voor de bouw van de stadions, heeft in 2014 normen voor het welzijn van de werknemers gepubliceerd. Bedrijven die werken aan projecten voor het WK moeten voldoen aan hogere normen voor hun werknemers dan die voorzien in de Qatarese wetgeving.

“Het organisatiecomité heeft al meermaals zijn engagement getoond met betrekking tot de rechten van werknemers en zijn welzijnsnormen hebben potentieel. Maar het comité heeft het moeilijk om de normen te doen naleven. Gezien de apathie van de Qatarese regering en de onverschilligheid van de FIFA zal het bijna onmogelijk zijn om het WK te organiseren zonder misbruiken”, zegt Salil Shetty.

FIFA en sponsors moeten druk verhogen

Amnesty International roept de grote WK-sponsors, zoals Adidas, Coca Cola en McDonald’s, op om druk uit te oefenen op de FIFA, zodat die de uitbuiting van arbeiders in het Khalifa-stadion aanpakt, en een plan ontvouwt om nog meer misbruiken in WK-projecten te voorkomen.

De FIFA moet Qatar aansporen tot het publiceren van een uitgebreid hervormingsplan, voor de WK-bouwwerken halverwege 2017 hun hoogtepunt bereiken.

Essentieel is dat werkgevers niet langer de macht hebben om buitenlandse werknemers te verbieden van job te veranderen of het land te verlaten, dat er serieus onderzoek wordt gedaan naar de werkomstandigheden van arbeiders en dat bedrijven die misbruiken plegen strenger worden gestraft. De FIFA zelf moet regelmatig onafhankelijke inspecties van de arbeidsomstandigheden in Qatar uitvoeren en de resultaten ervan openbaar maken.

“Als gastland van het WK voetbal heeft Qatar zichzelf kunnen promoten als elitebestemming voor ’s werelds grootste clubs. Maar de voetbalwereld kan niet blind blijven voor misbruiken bij de aanleg en de bouw van de voorzieningen en de stadions waar het tornooi zal plaatsvinden”, aldus Salil Shetty.

“Als het nieuwe FIFA-leiderschap werkelijk van plan is schoon schip te maken, dan kan het niet toestaan dat zijn absolute topevenement plaatsvindt in stadions die zijn opgetrokken door misbruikte gastarbeiders.”

Voorzieningen in het hart van het wereldvoetbal

Het Khalifa-stadion is een onderdeel van het Aspire Zone-sportcomplex, waar de topclubs van het wereldvoetbal nu al gebruik maken van de trainings- en medische voorzieningen van de Aspire Academy en Aspetar.

“De grootste sterren van het wereldvoetbal trainen nu al op velden die zijn aangelegd en worden onderhouden door uitgebuite gastarbeiders. Die wereldsterren spelen misschien straks ook in stadions die door deze uitgebuite mensen zijn gebouwd”, zegt Salil Shetty.

“Het is tijd dat de leiders van het voetbal – topclubs als Bayeren München en PSG en grote sponsors als Adidas en Coca Cola - hun stem laten horen en niet langer de andere kant opkijken.”

Lees het rapport