Qatar: arbeidshervormingen nog niet voltooid en compensatie laat op zich wachten nu WK voetbal nadert

Amnesty International herhaalt in de briefing Unfinished Business: Roadmap for Qatar to fulfil promises on migrant workers’ rights haar oproep aan de FIFA en Qatar om een ​​compensatiefonds op te richten voor uitgebuite arbeidsmigranten. De mensenrechtenorganisatie begint vandaag een wereldwijde petitie gericht aan de FIFA en Qatar waarin wordt opgeroepen om een compensatiefonds op te zetten.

Arbeidshervormingen slecht gehandhaafd

De herziening van het arbeidssysteem van Qatar, waar sinds 2017 aan wordt gewerkt, leidde tot enkele duidelijke verbeteringen voor de twee miljoen arbeidsmigranten in het land. Honderdduizenden van die arbeidsmigranten werkten mee aan projecten die essentieel zijn voor het WK voetbal 2022, waarvan Qatar het gastland is. Maar omdat de hervormingen niet goed worden uitgevoerd en het ontbreekt aan goede handhaving, wordt het positieve effect voor arbeidsmigranten ondermijnd.

Duizenden arbeiders werkzaam in alle WK-projecten worden nog steeds geconfronteerd met problemen zoals achterstallig of onbetaald loon, ontzegging van rustdagen, onveilige werkomstandigheden, belemmeringen om van baan te veranderen en beperkte toegang tot de rechter, terwijl de dood van duizenden arbeiders onopgelost blijft.

Uitbuiting duizenden arbeiders gaat door

“Hoewel Qatar de afgelopen vijf jaar belangrijke stappen zette op het gebied van arbeidsrechten, is het overduidelijk dat er nog een lange weg te gaan is”, zegt Steve Cockburn, het hoofd van Amnesty International’s afdeling voor economische en sociale rechtvaardigheid. “Duizenden werknemers zitten nog steeds vast in de cyclus van uitbuiting omwille van de mazen in de wet en de ontoereikende handhaving.”

“Nu het WK nadert, is het werk om arbeidsmigranten tegen uitbuiting te beschermen nog maar half af, terwijl het compenseren van slachtoffers van uitbuiting nauwelijks is begonnen. Het is absoluut noodzakelijk dat Qatar zich inzet om de omstandigheden op de lange termijn te verbeteren. De vooruitgang mag niet tot stilstand komen zodra het WK-circus Doha verlaat.”

Oproep tot compensatie

Vorige maand bleek uit een wereldwijde peiling in opdracht van Amnesty International een overweldigende steun onder zowel het grote publiek als voetbalfans voor compensatie van uitgebuite arbeidsmigranten die werkten aan de faciliteiten voor het WK 2022. De bevindingen ondersteunen de #PayUpFIFA-campagne die in mei 2022 werd gelanceerd door een coalitie van mensenrechtenorganisaties, waaronder Amnesty International, supportersgroepen en vakbonden. Die roepen de FIFA en de Qatarese autoriteiten op om een ​​uitgebreid herstelprogramma op te zetten om werknemers te compenseren en toekomstige uitbuiting te voorkomen.

“Ondanks de enorme en groeiende steun voor het compenseren van arbeidsmigranten onder supporters, voetbalbonden en sponsors, geven Qatar en de FIFA nog steeds geen krimp. Met nog maar een maand te gaan, begint de tijd te dringen om het juiste te doen”, zegt Steve Cockburn.

“De ogen sluiten voor de misstanden waar duizenden arbeidsmigranten in de loop der jaren slachtoffer van werden, druist in tegen de internationale verplichtingen en verantwoordelijkheden van zowel het gastland als de Wereldvoetbalbond. Ze moeten er samen voor zorgen dat degenen die zoveel hebben geleden om dit toernooi mogelijk te maken, niet met lege handen achterblijven.”

Hervormingen

De hervormingen die Qatar sinds 2017 heeft doorgevoerd, omvatten een wet die de arbeidsvoorwaarden regelt voor inwonend huishoudelijk personeel, arbeidsrechtbanken om de toegang tot de rechter te vergemakkelijken, een fonds om bij te springen als lonen niet betaald worden en een minimumloon.

Qatar heeft ook twee belangrijke internationale mensenrechtenverdragen geratificeerd, zij het zonder het recht van arbeidsmigranten te erkennen om lid te worden van een vakbond. Het organiserend orgaan van het Wereldkampioenschap voetbal in Qatar, het Supreme Committee, heeft ook strengere arbeidsnormen ingevoerd, maar die gelden alleen voor officiële locaties zoals stadions. Die vormen slechts een klein deel van alle WK-projecten en ze gelden daardoor alleen voor 2% van de arbeidsbevolking.

Amnesty's briefing erkent het belang van deze hervormingen, maar biedt ook een actieplan om de aanhoudende tekortkomingen op tien gebieden aan te pakken. Amnesty dringt er bij de Qatarese autoriteiten op aan om arbeidsbescherming af te dwingen en te versterken, arbeiders toe te staan om vakbonden op te richten, loon naar werk te bieden en de toegang tot de rechter en rechtsmiddelen te garanderen.

Dwangarbeid

Arbeidsmigranten die werken aan projecten die al dan niet gerelateerd zijn aan het WK voetbal, worden in Qatar nog steeds op grote schaal geconfronteerd met misstanden. Veel werknemers, met name in de huishoudelijke en beveiligingssector, werken onder omstandigheden die neerkomen op dwangarbeid. Huishoudelijk personeel werkt doorgaans nog steeds tussen de 14 tot 18 uur per dag, zonder een wekelijkse vrije dag, geïsoleerd in privéwoningen.

Ook bewakingspersoneel worden vaak herhaaldelijk hun rustdagen ontzegd en gedwongen te werken onder dreiging van sancties, zoals willekeurige inhouding van hun salaris of soms inbeslagname van hun paspoort, hoewel dergelijke praktijken in strijd zijn met de Qatarese wet. Joshua,* een Keniaanse bewakingsagent die Qatar onlangs voor het einde van zijn contract verliet vanwege de werkomstandigheden, vertelde Amnesty International:

“Het was ondraaglijk om aan te blijven in het bedrijf waar ik werkte door de behandeling en de overbelasting van het werk. In vier maanden tijd krijg je maar twee dagen vrij. Loon wordt te laat uitbetaald en er zijn veel boetes die onnodig worden opgelegd. Het bedrijf heeft mijn visum zodanig ingehouden dat ik niet terug kan [naar Qatar] als ik een baan krijg bij een ander bedrijf.”

Onopgehelderde sterfgevallen

De dood van duizenden arbeidsmigranten in het afgelopen decennium en daarvoor, bij WK-gerelateerde of andere projecten, blijft onopgehelderd. Ten minste honderden dodelijke slachtoffers waren waarschijnlijk een gevolg van het werken in de extreme hitte. De nieuwe hittewetgeving is een verbetering maar moet worden aangescherpt om deze in overeenstemming te brengen met internationale normen en om mensen die buiten werken afdoende te beschermen. Ondanks duidelijk bewijs dat hittestress een enorm risico voor de gezondheid vormt, hebben de Qatarese autoriteiten weinig gedaan om de dood van arbeidsmigranten te onderzoeken, te verklaren of te voorkomen, wat in strijd is met internationale standaarden.

Het gaat niet alleen om de immense emotionele gevolgen voor de families van de slachtoffers, maar ook om het verlies van de belangrijkste kostwinner in combinatie met het gebrek aan financiële compensatie, waardoor velen in nog diepere armoede terechtkomen. Bhumisara*, van wie de dood van haar echtgenoot onverklaarbaar blijft, vertelde: “Nu is alles verwoest... Het leven zelf is als een gebroken spiegel... Ik heb vaak gehuild. Alleen zijn is erg moeilijk... Ik heb het gevoel dat ik in de olie brand.”

Arbeidsmigranten mogen in Qatar nog steeds geen vakbonden oprichten of er lid van worden. Dat is in strijd met hun fundamentele rechten. De arbeidscomités, die door werkgevers worden gevormd en geleid, vertegenwoordigen slechts 2% van de beroepsbevolking. Deze comités bieden werknemers enige vertegenwoordiging, maar kampen met ernstige tekortkomingen, aangezien ze geen procedures hebben voor collectieve onderhandelingen en werknemers geen cruciale wettelijke bescherming bieden.

Buitensporige wervingskosten en het kafala-systeem

Arbeiders die in Qatar willen werken, betalen nog steeds buitensporige wervingskosten om een baan te kunnen krijgen. Door het betalen van bedragen tussen de 1.000 en 3.000 euro hebben veel werknemers maanden of zelfs jaren nodig om hun schuld terug te betalen. Daardoor raken ze gevangen in cycli van uitbuiting. Hoewel werknemers van sommige WK-projecten onder de bevoegdheid van het Supreme Committee aanspraak kunnen maken op enige terugbetaling van deze kosten, is deze optie niet beschikbaar voor de overgrote meerderheid van de arbeidsmigranten in het land.

Door belangrijke veranderingen in het kafala-systeem – het systeem waardoor werknemers volledig afhankelijk waren van hun werkgever – is de overgrote meerderheid van de arbeidsmigranten nu wettelijk in staat om het land te verlaten en van baan te veranderen zonder toestemming van hun kafeel, hun zogenaamde ‘sponsor’. Arbeidsmigranten lopen echter nog steeds het risico op arrestatie of uitzetting als hun werkgever hun visum intrekt, hun verblijfsvergunning niet verlengt of aangeeft dat ze zijn ‘weggelopen’. Arbeidsmigranten worden van ‘weglopen’ beschuldigd om ze in diskrediet te brengen en de kans bestaat dat hun paspoort wordt afgenomen.

Ondanks dat de regering van Qatar zegt dat ze sinds oktober 2020 meer dan 300.000 sollicitaties voor overplaatsing van arbeidsmigranten heeft goedgekeurd, heeft Amnesty International de afgelopen maanden verschillende gevallen gedocumenteerd waarin werkgevers visa introkken, verblijfsvergunningen verlengden of werknemers aangaven vanwege ‘weglopen’ om de arbeidsmigranten uit te buiten of te straffen omdat ze klaagden over de arbeidsomstandigheden of van baan wilden veranderen. Zo werd bijvoorbeeld Geoffrey*, een bezorger die bij het ministerie van Arbeid een klacht indiende over ingehouden lonen en een gebrek aan voedsel en sanitaire voorzieningen, door de politie vastgehouden op beschuldiging van ‘weglopen’ en drie weken vastgehouden.

*Echte namen werden niet gebruikt.

Achtergrond

Amnesty International heeft de arbeidsomstandigheden van de arbeidsmigranten, die 95% van de beroepsbevolking van Qatar vormen, de afgelopen jaren onderzocht. Dat resulteerde in verschillende rapporten: Reality Check 2019, Reality Check 2020, Reality Check 2021.

Lees meer over de situatie van arbeidsmigranten in Qatar.