Poolse autoriteiten moeten Oekraïense vluchtelingen beschermen tegen verder lijden
De Poolse autoriteiten moeten de verantwoordelijkheid voor vluchtende Oekraïners niet louter overlaten aan vrijwilligers. De chaotische en gevaarlijke situatie in Polen moet aangepakt worden om te voorkomen dat vluchtelingen nog meer lijden, dat concludeert Amnesty International na een 10-daags bezoek aan het land.
Het aantal mensen dat binnen Europa op de vlucht is sinds de Russische invasie van Oekraïne, is ongekend sinds de Tweede Wereldoorlog. De meesten komen terecht in Polen waar vrijwilligers hen te hulp schieten. Dit werd vergemakkelijkt door de veel gastvrijere benadering door de Poolse regering van mensen die Oekraïne ontvluchten. Die gastvrijheid staat in contrast met het terugdring- en opsluitingsbeleid dat Polen toepast op mensen die andere conflicten ontvluchten en het land via Wit-Rusland binnenkomen. De levensreddende hulp die NGO's en vrijwilligers nu verlenen aan mensen die Oekraïne ontvluchten, werd vroeger aan de grens met Belarus tegengehouden en was zelfs strafbaar.
Het zijn gewone burgers, niet-gouvernementele organisaties en lokale overheden die het heft in handen namen om hulp te bieden aan mensen die Oekraïne ontvluchten. Er zijn enorme uitdagingen.
“De solidariteit van de vrijwilligers in Polen is opmerkelijk, maar als de centrale autoriteiten geen verantwoordelijkheid nemen en geen gecoördineerde actie ondernemen, dreigen mensen die bescherming en hulp nodig hebben, door de mazen van het net te vallen. Mensen die Oekraïne ontvluchten, willen graag betrouwbare informatie over onderdak, vervoer en hun wettelijke status. Zonder coördinatie lopen mensen het risico geen toegang te hebben tot deze primaire levensbehoeften en kunnen criminelen misbruik van hen maken. De Poolse regering moet nu actie ondernemen om deze uitdagingen aan te gaan en de mensen veilig te houden,” aldus Nils Muižnieks, regionaal directeur Europa bij Amnesty International.
Vrijwilligers hebben hun krachten gebundeld
Duizenden vrijwilligers hebben aan de Poolse grenzen met Oekraïne en in treinstations hulp verleend aan mensen. Dit omvatte voedsel, huisvesting, tolkdiensten en het aanbieden van gratis vervoer door Europa.
Vrijwilligers waren veel zichtbaarder en actiever dan overheidsinstanties op alle plaatsen die Amnesty International bezocht. Dit was het geval bij de opvangpunten in de onmiddellijke nabijheid van Medyka, de belangrijkste grensovergang voor mensen die Oekraïne ontvluchten, en Korczowa (Hala Kijowska), en in opvangcentra en treinstations in Przemysl en Warschau.
Het is echter niet houdbaar om op lange termijn op vrijwilligers te blijven steunen en de centrale regering moet snel handelen om te zorgen voor een behoorlijke registratie, huisvesting op langere termijn, psychosociale steun, vervoer en andere bijstand.
Ondanks de prijzenswaardige inspanningen van de vrijwilligers blijven er kritieke leemten bestaan, waaronder het verstrekken van informatie over de wettelijke status van mensen. Het gebrek aan dergelijke informatie leidt tot grote ongerustheid, vooral bij niet-Oekraïense onderdanen. De regering moet alle mensen die Oekraïne ontvluchten informatie verstrekken over hun wettelijke status in Polen of over de mogelijkheden om naar andere EU-landen te reizen.
“Veel niet-Oekraïense mensen, waaronder degenen die internationale bescherming nodig hebben, zijn onzeker over hun status in Polen. Iedereen die het conflict ontvlucht, moet met menselijkheid worden behandeld en kansen krijgen om verder te gaan met hun leven, ongeacht hun paspoort,” aldus Nils Muižnieks.
Bescherming van mensen die Oekraïne ontvluchten tegen criminaliteit en geweld
Door een gebrek aan tussenkomst door de staat worden mensen die Oekraïne ontvluchten kwetsbaar voor geweld en mensenhandel. Amnesty International bezocht verschillende tijdelijke opvangfaciliteiten, onder meer in Przemysl ("Tesco-centrum") en Korczowa (Hala Kijowska), dicht bij de grenzen met Oekraïne. Deze werden georganiseerd om zo spoedig mogelijk verder vervoer mogelijk te maken, waarbij vaak een beroep werd gedaan op particulieren om dergelijk vervoer en/of onderdak aan te bieden.
Vrijwilligers hebben moeite gedaan om de nieuw aangekomen personen te registreren. Maar zonder formele procedures om hen te registreren en te volgen, lopen vrouwen, mannen en kinderen die uit Oekraïne zijn gevlucht - vooral zij die geen Pools of Engels spreken - het risico te worden misbruikt door mensen of criminele bendes die de chaotische situatie willen uitbuiten.
De delegatie van Amnesty International heeft uit de eerste hand gezien hoe mensen in Polen aankwamen en onmiddellijk hulp zochten bij iedereen die bereid was te helpen. De opkomende berichten over gendergerelateerd geweld tegen vrouwen en meisjes zijn bijzonder zorgwekkend. Er is gemeld dat de politie van Wroclaw een 49-jarige Poolse man heeft gearresteerd die een Oekraïense vrouw, die hij in zijn appartement had ondergebracht nadat zij Oekraïne was ontvlucht, seksueel zou hebben misbruikt.
Poolse mensenrechtenorganisaties hebben ook gezegd dat zij meldingen ontvangen van andere gevallen van seksueel geweld, die vertrouwelijk blijven. Zij vrezen dat mensen die Oekraïne ontvluchten, waaronder niet-begeleide minderjarigen, het slachtoffer kunnen worden van mensenhandel.
“Kinderen komen Polen binnen vanuit Oekraïne, maar de autoriteiten registreren niet bij wie velen van hen verblijven. In sommige gevallen sturen ouders hen naar familie in Polen. In één geval reisde een 11-jarige met haar oom, maar die werd aan de grens tegengehouden, dus reisde ze alleen verder,” zei Irena Dawid-Olczyk, voorzitster van NGO La Strada.
Karolina Wierzbińska van Homo Faber meldde aan de politie dat een vrouw kinderen en vrouwen benaderde die op het treinstation van Lublin aankwamen en geld bood als ze haar hun paspoort gaven. Medewerkers van haar organisatie hebben ook gezien hoe mannen in Lublin op agressieve wijze vrouwen uit Oekraïne benaderden en hen vervoer en onderdak aanboden.
Amnesty International dringt aan op de invoering van een gestandaardiseerd, institutioneel registratiesysteem van de verblijfplaats, gezinssamenstelling en bestemming van degenen die vluchten, en van de identiteit van de mensen die hun vervoer of onderdak aanbieden.
Discriminatie in Oekraïne
Het Oekraïense krijgsrecht verbiedt mannen tussen 18 en 60 jaar het land te verlaten. De mensen die Oekraïne verlaten zijn daarom overwegend vrouwen en kinderen, aangezien gezinnen worden gescheiden.
Deze beperkingen hebben vooral problematische gevolgen voor gehandicapte mannen en mannen die alleen verantwoordelijk zijn voor hun kinderen. Sommige mannen met een handicap en in het bezit van bepaalde documenten hebben toestemming gekregen om het land te verlaten. In de praktijk gebeurt dit echter niet altijd.
“Mijn zoon verloor een arm en zijn gehoor in het vorige conflictgebied. We zaten met hem en mijn man in dezelfde auto, maar de Oekraïense grensbeambten lieten alleen vrouwen door. Mijn zoon is officieel [erkend als] een persoon met een handicap veroorzaakt door de oorlog, hij kan officieel niet werken, en toch lieten ze hem niet door”, vertelt Sofia, een kapster uit Dnipro. Zij en twee vrouwen die met haar reisden, vertelden ook dat veel andere mannen door Oekraïense grenswachten werden tegengehouden.
“Een man reisde met zijn twee kinderen, ongeveer 5 en 1 jaar oud, en werd geweigerd. Hij zag eruit alsof hij geen vrouw had, misschien was hij weduwnaar. De Oekraïense grenswachten zeiden dat ze [de grenswachten] de kinderen konden meenemen, maar niet hem.”
Amnesty International sprak ook met 27 niet-Oekraïense onderdanen die Oekraïne ontvluchtten na de Russische invasie, waaronder veel internationale studenten en mensen die al tot 20 jaar in Oekraïne woonden. Mensen van verschillende etnische groepen, in het bijzonder zwarte mensen, meldden dat zij het slachtoffer waren van discriminatie en geweld door de Oekraïense strijdkrachten toen zij probeerden Oekraïne te verlaten.
Velen meldden discriminerende behandeling zowel bij het instappen in treinen of bussen als bij grenscontroleposten, terwijl sommigen melding maakten van fysieke en verbale agressie door Oekraïense troepen en vrijwilligers.
Mensen met een etnische achtergrond uit een aantal landen in Afrika, het Midden-Oosten en Zuid-Azië vertelden hoe Oekraïense troepen en personeel hen op het station van Lviv herhaaldelijk verhinderden om op de trein naar Polen te stappen. Hun werd verteld dat vrouwen en kinderen voorrang moesten krijgen, maar naar verluidt mochten Afrikaanse en Zuid-Aziatische vrouwen in sommige gevallen ook niet aan boord van de trein.
“Sommigen krijgen te maken met racisme, anderen niet, het is gebaseerd op huidskleur en geslacht,” zei Bilal, een 24-jarige student uit Pakistan. “Mijn vriend die zwart is, kreeg te maken met racisme... Er is een lijn, als je Oekraïens bent is het makkelijk om over te steken, zo niet, dan duurt het lang. De grenswachters gebruikten een stok tegen mijn vriend, hij was gewond.”
Bescherming van alle mensen tegen discriminatie in Polen
Terwijl Polen en andere Europese landen hun grenzen hebben opengesteld voor mensen uit Oekraïne, heeft Polen een bedroevende staat van dienst in de behandeling van mensen die uit andere conflictgebieden komen. De nadruk ligt hierbij op beleid en infrastructuur om mensen aan de grenzen af te schrikken en in bedwang te houden.
Buitenlanders zijn al het slachtoffer geworden van haat en geweld, zoals levendig bleek uit een aanval die op 1 maart in Przemysl werd gemeld, toen een groep nationalistische mannen drie Indiase studenten aanviel die net uit Oekraïne waren aangekomen, in wat een door haat gemotiveerde aanval lijkt te zijn.
“De Poolse autoriteiten moeten ervoor zorgen dat alle mensen die uit Oekraïne zijn gevlucht met evenveel respect worden behandeld om hun mensenrechten en waardigheid te beschermen. Racisme, haatzaaiende taal en aanvallen mogen niet worden getolereerd en daders moeten ter verantwoording worden geroepen,” aldus Nils Muižnieks van Amnesty International.
