Pandemiewet: mensenrechten moeten centraal staan
Amnesty International werd vandaag gehoord door de Commissie Binnenlandse Zaken van de Kamer in een hoorzitting over de zogenaamde Pandemiewet (het Voorontwerp van Wet betreffende de maatregelen van bestuurlijke politie tijdens een epidemische noodsituatie).
Philippe Hensmans, de directeur van de Franstalige Amnesty-sectie, vertegenwoordigde ons en wees erop dat mensenrechten centraal moeten staan in het beleid dat de bestrijding van een pandemie beoogt.
Dat de overheid maatregelen neemt om het recht op leven en gezondheid te beschermen en te bevorderen, is een mensenrechtenverplichting. Dat is net zo goed het geval voor het waarborgen van andere mensenrechten, zoals de vrijheid van vereniging, het recht om vreedzaam te demonstreren en het verbod op discriminatie.
Die mensenrechtenfocus willen we expliciet in de doelstellingen, het beleid en de wet terugzien. Amnesty wees er in de hoorzitting op dat eventuele inperkingen van mensenrechten alleen kunnen wanneer die een wettelijke basis hebben, noodzakelijk zijn voor het bereiken van een legitiem doel en proportioneel zijn. Inperkingen van mensenrechten moeten ook van een zo kort mogelijke duur zijn. Het voorontwerp kan op dat punt nog aangescherpt worden.
Dat alleen volstaat echter niet. De jongste maanden is vaak duidelijk geworden dat er ook moet gekeken worden naar de verschillende impact op verschillende groepen van mensen. Mensen die voordien in een maatschappelijk, juridisch, medisch of fysiek kwetsbare positie zaten, kregen en krijgen de zwaarste klappen. Kwetsbare groepen moeten bijzondere aandacht krijgen en de overheid moet actief op zoek naar manieren om de negatieve impact zo klein mogelijk te houden. Dit benadrukken we sinds de start van de pandemie en moet ook in de wet gereflecteerd worden.
De dramatische situatie van de bewoners van rust- en verzorgingstehuizen tijdens de eerste fase van de pandemie is een treffende illustratie van de gevolgen van onvoldoende aandacht voor kwetsbare groepen. Amnesty International benadrukt ook dat beslissingen die vanzelfsprekend lijken, kunnen uitmonden in sancties tegen kwetsbare of bijzondere bevolkingsgroepen. Zo stelt de avondklok in sommige landen kwetsbare personen en personen met een handicap voor schier onoplosbare problemen, die in strijd zijn met hun behoeften.
Periodieke rapportage aan het parlement en de bevolking over de impact van de maatregelen op de bevolking en op de kwetsbare groepen in het bijzonder moet daarom worden overwogen. Die bezorgdheid werd overigens eerder ook al gemaakt in het advies van het Federale Instituut voor de Rechten van de Mens (FIRM).
Een andere essentiële les die uit de afgelopen maanden moet worden getrokken is dat er terughoudendheid moet zijn bij de uitoefening van de politiebevoegdheden. Een aanpak op basis van vrijwilligheid en solidariteit geniet de voorkeur op dwang- en strafmaatregelen.
Amnesty’s tussenkomst bevatte ook een waarschuwing tegen handhavingsbenaderingen die gemarginaliseerde gemeenschappen nog verder benadelen. Het risico van etnisch profileren is reëel en moet proactief worden vermeden. Politiebevoegdheden moeten vergezeld gaan van maatregelen inzake verantwoordingsplicht, met inbegrip van rapportage, toezicht, controle en doeltreffende klachtenmechanismen.
Wat, ten slotte, het recht op privacy en de bescherming van gevoelige gegevens betreft, dringt Amnesty International aan op transparantie door middel van een wettelijk kader dat strookt met de bescherming van de persoonlijke levenssfeer. Amnesty International beveelt met name aan dat het verzamelen en het gebruik van gegevens op onafhankelijke wijze wordt gecontroleerd en gereguleerd. Zoals ook het advies van de Gegevensbeschermingsautoriteit aangeeft, is het voorontwerp op dat vlak nog niet in orde.
Philippe Hensmans besloot: “Wetten zijn wapens om burgers te beschermen, maar ze kunnen ook rechten ondermijnen als ze voor interpretatie vatbaar zijn. Daarom kan het nut van de maatregelen in het wetsontwerp niet uitsluitend worden beoordeeld op basis van de pandemie die we nu meemaken, of de huidige samenstelling van het parlement of de regering. Het is van fundamenteel belang dat mensenrechtenorganen en -experten worden betrokken bij vrijheidsbeperkende maatregelen.”
Amnesty International zal het verdere verloop van de besprekingen over de pandemiewet van dichtbij blijven opvolgen en waar nuttig advies geven.
