Oekraïne/Rusland: Leerkrachten in door Rusland bezet gebied gedwongen om het Russische lesprogramma te volgen

“In bezet gebied blijven en weigeren deel uit te maken van het onderwijssysteem is geen optie: pro-Oekraïense leerkrachten die weigeren loyaliteit te tonen en medewerking te verlenen staan ontvoeringen, bedreigingen en psychische en lichamelijke mishandeling te wachten. Het is van cruciaal belang dat deze ernstige mensenrechtenschendingen volledig gedocumenteerd en onderzocht worden door bevoegde autoriteiten en internationale instanties en experts, en dat zij die hiervoor verantwoordelijk zijn worden berecht”, zegt Agnès Callamard, Secretaris-generaal van Amnesty International.

Beroep geheimhouden uit angst voor represailles

Leerkrachten die door Amnesty International werden geïnterviewd, vertelden dat Russische bezettingsautoriteiten actief naar hen op zoek waren, gedreven door de drang om scholen te heropenen en leraren aan het werk te zetten. Eén manier om aan de aandacht van de autoriteiten te ontsnappen was te verbergen wat je beroep was.

Svitlana, een 38-jarige leerkracht Oekraïense taal en letterkunde uit de regio Mykolaiv zei: “Ik was erg bang dat ze [Russische soldaten] erachter zouden komen dat ik leerkracht was. Des te meer vanwege het vak dat ik geef. Leerkrachten Oekraïense taal en geschiedenis van Oekraïne waren hun voornaamste vijanden. Ik vertelde mijn kinderen dat zij als iemand ernaar vroeg moesten zeggen dat ik schoonmaker was op school.”

Ook Olha, een 40-jarige geschiedenisleerkracht uit de regio Charkiv vertelde over haar angst toen Russische soldaten haar huis doorzochten: “Een keer kwamen de Russen mijn appartement doorzoeken. Ik was doodsbang dat ze al mijn verstopte geschiedenisschoolboeken, landkaarten en Oekraïense geschiedenisliteratuur zouden ontdekken. […] Ik heb Russische soldaten de school zien verwoesten. Het eerste wat ze deden was alle Oekraïense boeken, staatssymbolen en kaarten verbranden,” herinnert ze zich, terwijl ze vertelt hoe bang ze was dat haar collega’s die zich bij de heropende school aansloten haar zouden verraden.

Gedwongen om mee te werken

Na de invasie in Oekraïne en de daaropvolgende totale ontwrichting van het burgerleven waren de Russische bezettingsautoriteiten vastberaden de scholen tegen september 2022 te heropenen. In mei 2022 riepen ze alle overgebleven docenten in bezet gebied bijeen om te vergaderen en zetten hen onder druk om het werk te hervatten.

Oksana, schoolhoofd uit de regio Cherson, vertelde Amnesty International over zo’n vergadering: “Ze probeerden me drie uur lang te overtuigen. Ze bedreigden me niet, maar zetten me psychologisch onder druk. Ze vertelden me dat de regio Cherson voor altijd Russisch zou zijn en dat Oekraïne zijn strijd voor ons had opgegeven. Ze beloofden me een goed loon en waarschuwden me dat ik vroeg of laat toch voor hen zou moeten werken omdat ik zonder inkomen niet zou overleven. Er was ook emotionele chantage. Ze zeiden dat ik mijn leerlingen zou verraden als ik weigerde te werken.”

Degenen die niet wilden meewerken moesten ontslag nemen. Toch was dit niet het einde van de dwang. Leerkrachten die ontslag hadden genomen kregen bezoek van vertegenwoordigers van Russische geïnstalleerde administraties, soms meerdere keren per week, die hen bedreigden met voortdurende werkloosheid, weigering van sociale steun en medische hulp, en opname op zogenaamde ‘zwarte lijsten’ van mensen die het bezet gebied niet mogen verlaten.

Tetiana, een 56-jarige leerkracht uit de regio Zaporizja , vertelde Amnesty International dat zij kort nadat ze weigerde om weer aan het werk te gaan werd benaderd door een van haar voormalige collega’s: “Ze zei dat ik de gevolgen van mijn weigeren niet begreep, dat ik naar het front zou worden gestuurd om loopgraven te graven en dat ik op de ‘zwarte lijst’ zou komen te staan en mijn huis kwijt zou raken. Ik hoorde geruchten rondgaan in het dorp dat ik een verrader was voor mijn studenten. Sommige mensen adviseerden me om mijn huis helemaal niet meer te verlaten omdat ik in de problemen zou kunnen komen.”

Tetiana vluchtte naar het gebied onder controle van de Oekraïense regering. Nog dezelfde dag vielen Russische soldaten haar huis binnen en ondervroegen haar man over waar zij was.

Bedreigingen, mishandelingen, chantage en ontvoeringen

Wanneer beloftes van hoge lonen en promoties of emotionele chantage en bedreigingen niet genoeg waren om een leraar te dwingen mee te werken, gingen de bezetters over tot fysiek geweld en ontvoeringen.

Oleksandr, een schoolhoofd en aardrijkskundeleraar van 44 jaar uit de regio Zaporizja deelde een schrijnende ervaring: hij werd ontvoerd en geslagen door gewapende mannen omdat hij weigerde zijn werk op te pakken. “Vlak nadat ik weigerde mee te werken, kwamen vier gewapende mannen naar mijn huis. Twee grepen mij en namen me mee naar de auto. Ze sloegen me met hun geweren. Twee andere mannen bleven achter met mijn vrouw. Ik werd naar de achtertuin van een school gebracht en opnieuw geslagen. Ze noemden me “Fascist” en “nazi”. Ze eisten dat ik naar het evenement op school zou komen en… de werking van de school zou ‘steunen’, door te poseren voor foto’s met de Russische staatssymbolen. Ze wilden deze foto’s later gebruiken (als chantagemiddel) als bewijs van mijn medewerking en steun voor de bezetting. Ze dreigden dat deze foto’s voldoende zouden zijn voor de Oekraïense autoriteiten om mijn steun voor de bezetting te bewijzen en me in de gevangenis te stoppen.” Op de ochtend van het evenement kreeg Oleksandr een “herinneringsoproep” van een van zijn ontvoerders. Hij had geen andere keuze dan aanwezig te zijn.

Achtergrond

Sinds het begin van de grootschalige invasie van Rusland in Oekraïne documenteert Amnesty International oorlogsmisdaden en andere schendingen van het internationaal humanitair recht. Alle tot nu toe gepubliceerde publicaties van Amnesty International zijn hier te vinden.