Oekraïne: honderden doden bij Russische beschietingen van Charkov

Het rapport ‘Anyone can die at any time’: Indiscriminate attacks by Russian forces in Kharkiv, Ukraine’ documenteert hoe Russische troepen wijdverspreide dood en vernieling hebben veroorzaakt door onophoudelijk woonwijken van Charkov te bombarderen sinds hun invasie eind februari begon.

Na onderzoek vond Amnesty International bewijs dat Russische troepen herhaaldelijk clustermunitie van het type 9N210/9N235 en antipersoonsmijnen gebruiken. Beide soorten munitie zijn volgens internationale verdragen verboden omdat ze geen onderscheid maken tussen burger- en militaire doelen.

‘Meedogenloos spervuur’

“De bevolking van Charkov is de afgelopen maanden geconfronteerd met een meedogenloos spervuur van willekeurige aanvallen, waarbij honderden burgers werden gedood en gewond raakten”, zegt Donatella Rovera, senior crisisonderzoeker van Amnesty International. “Mensen werden gedood in hun huizen, op straat, in speeltuinen, op begraafplaatsen, terwijl ze in de rij stonden voor humanitaire hulp of toen ze boodschappen deden.”

“Het herhaaldelijke en grootschalige gebruik van verboden clustermunitie toont de totale minachting voor het leven van burgers. De Russische strijdkrachten die verantwoordelijk zijn voor deze afschuwelijke aanvallen, moeten verantwoording afleggen voor hun daden. En slachtoffers en hun families moeten herstelbetalingen ontvangen”, aldus Donatella Rovera.

De directeur van de medische afdeling van het regionaal militair bestuur van Charkov vertelde Amnesty International dat sinds het begin van het conflict 606 burgers zijn gedood en 1.248 mensen gewond raakten in de regio.

Internationaal recht geschonden

Hoewel Rusland geen partij is bij het Verdrag inzake clustermunitie of het Verdrag inzake antipersoonsmijnen, verbiedt het internationaal humanitair recht willekeurige aanvallen en het gebruik van wapens die geen onderscheid maken tussen burger- en militaire doelen. Het uitvoeren van willekeurige aanvallen die leiden tot de dood of verwonding van burgers, of tot schade aan burgerobjecten, is een oorlogsmisdaad.

Aanval op speeltuin

Het bombardement op Charkov, waar 1,5 miljoen mensen wonen, begon op 24 februari toen de Russische invasie van Oekraïne begon. Woonwijken in het noorden en oosten van de stad kregen het zwaarst te verduren door de beschietingen.

Op 15 april vuurden Russische troepen clustermunitie af in en rond de Myru-straat, in de wijk Industrialni. Ten minste negen burgers werden gedood en meer dan 35 mensen raakten gewond, onder wie kinderen. Artsen van het 25ste stedelijke ziekenhuis van Charkov lieten Amnesty metaalfragmenten zien die ze uit de lichamen van patiënten hadden verwijderd, waaronder stukken staal die kenmerkend zijn voor 9N210/9N235 clustermunitie.

Tetiana Ahayeva, een 53-jarige verpleegster, stond bij de ingang van haar wooncomplex toen verschillende clusterbommen ontploften. Ze vertelde: “Er was plotseling een geluid als van rotjes. Ik zag de rookwolken waar explosies waren. We vielen op de grond en probeerden dekking te zoeken. De zoon van onze buurman, de 16-jarige Artem Shevchenko, werd ter plekke gedood... Zijn vader had een verbrijzelde heup en een wond in zijn been van een granaatscherf.”

In een nabijgelegen speeltuin raakte Oksana Litvynyenko, zwaargewond toen clustermunitie ontplofte terwijl ze aan het wandelen was met haar man Ivan en hun vierjarige dochter. Ze kreeg granaatscherven in haar rug, borst en buik. Ze overleed op 11 juni. De aanval vond ‘s middags plaats toen veel andere gezinnen met hun kinderen op de speeltuin waren.

Ivan vertelde Amnesty International op 26 april: “Plotseling zag ik een flits... Ik pakte mijn dochter vast en duwde haar tegen de boom en omhelsde de boom, zodat ze beschermd was tussen de boom en mijn lichaam. Er was veel rook en ik kon niets zien... Toen de rook om me heen afnam, zag ik mensen op de grond liggen... mijn vrouw Oksana lag op de grond. Toen mijn dochter haar moeder op de grond zag liggen in een plas bloed, zei ze tegen me: 'Laten we naar huis gaan: Mama is dood en de mensen zijn dood'. Ze was in shock en ik ook. Ik weet nog steeds niet of mijn vrouw zal herstellen; de dokters kunnen niet zeggen of ze weer zal kunnen spreken of lopen. Onze wereld is op zijn kop gezet.”

Na meer dan een maand op de intensieve zorg was Oksana's toestand licht verbeterd, maar ze overleed op 11 juni aan haar verwondingen. Onderzoekers van Amnesty International vonden op de speelplaats de kenmerkende vinnen en metalen pellets en andere fragmenten van de 9N210/9N235 clustermunitie. Er waren ook verschillende kleine kraters in de betonnen grond zichtbaar, in overeenstemming met de schade die verwacht wordt van de explosie van dergelijke munitie.

Aanval op wachtrij voor humanitaire hulp

Minstens zes mensen werden gedood en vijftien raakten gewond toen op 24 maart een parkeerplaats in de buurt van het metrostation Akademika Pavlova door clustermunitie werd geraakt. Daar stonden honderden mensen in de rij voor humanitaire hulp.

Valeriia Kolyshkina, een verkoopster in een dierenwinkel in de buurt van de aanval vertelde: “Een man werd net buiten de winkel gedood. Hij stond buiten te roken terwijl zijn vrouw dierenvoeding kocht... Granaatscherven kwamen door het raam en vlogen over mijn hoofd terwijl ik achter de toonbank stond. Daarna waren er nog verschillende explosies. Er was totale paniek. De winkel was vol met mensen. We renden naar de berging achterin de winkel om bescherming te zoeken. Het was heel eng... Ik dacht dat ik dood zou gaan.”

Ruslan*, een lokale politieagent die getuige was van de aanval, zei: “Het was echt een verschrikkelijke situatie, granaatscherven vielen als regen naar beneden.”

Onderzoekers van Amnesty International vonden delen van een 220 mm Uragan-raket, waarin 30 stukken kleinere munitie zitten, nog steeds ingebed in een krater in het asfalt. Rond het gebied vonden ze ook fragmenten van de 9N210/9N235 clustermunitie, en meerdere andere kraters.

Twee andere clustermunities troffen ook het dak van de Holy Trinity Church, ongeveer 500 meter van waar de raket landde. De kerk fungeert als een humanitair centrum waar vrijwilligers voedsel- en hulppakketten klaarmaken om uit te delen aan mensen die moeilijk toegang hebben tot de distributiepunten voor humanitaire hulp, zoals ouderen en mensen met een handicap of beperkte mobiliteit. Pastor Petro Loboiko en pastor Serhii Andreiivich toonden Amnesty International granaatscherven van twee clustermunities die de muren en deuren van de kerk waren binnengedrongen nadat ze op het dak waren geëxplodeerd.

Verloren ledematen

Op 12 maart verloor Veronica Cherevychko, een 30-jarige logistiek manager en moeder, haar rechterbeen toen een Grad-raket een speeltuin voor haar huis in de wijk Saltivka trof.

Ze vertelde Amnesty International: “Ik zat op deze bank toen de explosie plaatsvond. Ik herinner me dat ik vlak voor de explosie een fluitend geluid hoorde. Toen werd ik wakker in het ziekenhuis, zonder been. Nu is mijn leven opgedeeld in voor en na 12 maart. Ik weet niet wat ik moet zeggen over [de] mensen die het hebben gedaan. Ik zal ze nooit begrijpen.”

Drie burgers werden gedood en zes mensen raakten gewond toen in de ochtend van 26 april in dezelfde buurt een reeks clustermunitie ontplofte. Olena Sorokina, een 57-jarige overlevende van kanker, verloor beide benen bij de ontploffing. Ze zat buiten haar gebouw te wachten op een levering van humanitaire hulp toen ze het geluid van een rondvliegende granaat hoorde en naar de ingang van het gebouw rende.

Olena viel flauw, werd wakker in een ambulance en besefte dat ze een been had verloren. Ze werd naar het ziekenhuis gebracht, waar ook haar andere been moest worden geamputeerd. Ze is nu in het westen van Oekraïne, in de hoop te worden overgebracht naar een revalidatiecentrum elders in Europa. Olena zei tegen Amnesty International: “Na de strijd tegen kanker moet ik nu een nieuwe strijd aangaan om te leren functioneren zonder benen.”

Ongeleide raketten – zoals Grads en Uragans, die routinematig door Russische troepen zijn gebruikt – zijn onnauwkeurig waardoor ze slachtoffers maken wanneer ze in burgergebieden worden gebruikt. Ongeleide artilleriegranaten hebben een foutmarge van meer dan 100 meter. In woonwijken waar gebouwen niet meer dan een paar meter van elkaar staan, betekent die onnauwkeurigheid vrijwel zeker dat er burgerslachtoffers vallen en schade aan burgerdoelen wordt aangebracht.

Oekraïense troepen lanceren vaak aanvallen vanuit woonwijken, waardoor burgers in die gebieden in gevaar worden gebracht. Dit is in strijd met het internationaal humanitair recht, maar rechtvaardigt op geen enkele manier de herhaalde willekeurige aanvallen van Russische troepen.

Methodologie

Onderzoekers van Amnesty International onderzochten 41 aanvallen waarbij ten minste 62 mensen werden gedood en zeker 196 mensen gewond raakten. Er werden 160 mensen in Charkov geïnterviewd, onder wie mensen die een aanval hadden overleefd, familieleden van slachtoffers, getuigen en artsen die de gewonden behandelden. De onderzoekers analyseerden bewijsmateriaal van aanvallen, met name munitiefragmenten. Daarnaast werd digitaal materiaal geanalyseerd.

Alle doorlopende documentatie van Amnesty International over schendingen van de mensenrechten en het internationaal humanitair recht begaan tijdens de oorlog in Oekraïne is hier beschikbaar.

*Om veiligheidsredenen zijn sommige achternamen niet vermeld.

Lees meer over de oorlog in Oekraïne