Oekraïne: Dodelijke aanval op theater Marioepol ‘een duidelijke oorlogsmisdaad’ door Russische strijdkrachten

In een nieuw rapport, ‘Children’: The Attack on the Donetsk Regional Academic Drama Theatre in Mariupol, Ukraine, documenteert de mensenrechtenorganisatie hoe het Russische leger wellicht doelbewust het theater heeft aangevallen terwijl het wist dat honderden burgers zich daar op 16 maart schuilhielden. Dat maakt de aanval een duidelijke oorlogsmisdaad.

Amnesty Internationals Crisis Response team interviewde tientallen overlevenden en verzamelde uitgebreid digitaal bewijsmateriaal. Het team concludeerde dat de aanval vrijwel zeker werd uitgevoerd door Russische gevechtsvliegtuigen, die twee 500 kg bommen afgooiden die dicht bij elkaar insloegen en gelijktijdig ontploften.

“Na maanden van rigoureus onderzoek, analyse van satellietbeelden en interviews met tientallen getuigen, hebben we geconcludeerd dat de aanval een duidelijke oorlogsmisdaad was, gepleegd door Russische strijdkrachten”, aldus Agnès Callamard, Amnesty Internationals secretaris-generaal.

“Bij deze genadeloze aanval zijn veel mensen gewond geraakt en gedood. Hun dood werd wellicht veroorzaakt doordat Russische troepen doelbewust Oekraïense burgers als doelwit namen.”

“Het Internationaal Strafhof, en alle anderen die jurisdictie hebben over misdaden begaan tijdens dit conflict, moeten deze aanval onderzoeken als een oorlogsmisdaad. Alle verantwoordelijken moeten ter verantwoording worden geroepen voor het veroorzaken van een dergelijke dood en vernieling.”

Doelbewuste aanval

Amnesty International gaf een natuurkundige de opdracht om een wiskundig model van de ontploffing te maken, om het netto explosieve gewicht (NEW) van de ontploffing te bepalen dat nodig zou zijn om de mate van vernieling te veroorzaken die in het theater werd vastgesteld. De conclusie was dat de bommen een NEW hadden van 400-800 kg. Op basis van het beschikbare bewijsmateriaal over de luchtbommen in het Russische arsenaal is Amnesty International van mening dat het hoogstwaarschijnlijk ging om twee bommen van 500 kg van hetzelfde model, wat een totaal NEW zou opleveren van 440-600 kg.

De meest waarschijnlijke Russische vliegtuigen die de aanval hebben uitgevoerd zijn veelzijdige gevechtsvliegtuigen - zoals de Su-25, Su-30, of Su-34 - die waren gestationeerd op nabijgelegen Russische vliegvelden, en vaak werden gezien bij operaties boven Zuid-Oekraïne. Amnesty International onderzocht verschillende alternatieve theorieën over wie verantwoordelijk was voor de aanval, en welke wapens mogelijk zijn gebruikt. Op basis van het beschikbare betrouwbare bewijsmateriaal kwam het onderzoek uiteindelijk tot de conclusie dat een opzettelijke luchtaanval gericht op een burgerdoelwit de meest plausibele verklaring was.

‘Ik kon mijn ogen niet geloven’

Na de Russische invasie van Oekraïne eind februari 2022 begonnen burgers hun huizen te ontvluchten toen steden en dorpen het doelwit werden van militaire aanvallen. In het belegerde Marioepol in de regio Donetsk werd het theater een veilige haven voor burgers die beschutting zochten voor de gevechten.

Het theater, in het Tsentralnyi district van de stad, was een knooppunt voor de distributie van medicijnen, voedsel en water, en een aangewezen verzamelpunt voor mensen die hoopten te worden geëvacueerd via humanitaire corridors. Het gebouw was duidelijk herkenbaar als een civiel object, misschien wel meer dan enige andere locatie in de stad.

De plaatselijke bevolking had ook de reusachtige cyrillische letters ‘Дети’ - Russisch voor ‘kinderen’ - op de voorpleinen aan weerszijden van het gebouw geschreven, wat duidelijk zichtbaar moet zijn geweest voor Russische piloten en ook op satellietbeelden. Desondanks troffen Russische bommen het theater kort na 10 uur op 16 maart, waarbij een grote explosie ontstond die het dak en grote delen van twee hoofdmuren deed instorten. Op het moment van de aanval bevonden zich honderden burgers in en rond het theater.

Amnesty International meent dat bij de aanval minstens twaalf mensen om het leven zijn gekomen en waarschijnlijk nog veel meer, en dat vele anderen ernstig gewond zijn geraakt. Deze schatting is lager dan eerdere tellingen, omdat grote aantallen mensen het theater in de twee dagen voorafgaand aan de aanval hadden verlaten, en de meeste mensen die achterbleven zich in de kelder van het theater en andere ruimten bevonden die beschermd waren tegen de volle kracht van de ontploffing.

Toen de bommen ontploften, vernielden zij de aangrenzende binnenmuren langs de zijkanten van de toneelzaal en braken vervolgens door de dragende buitenmuren, waardoor twee grote gebieden met puin ontstonden aan de noordoostelijke en zuidwestelijke kant van het gebouw. Beide puinvelden zijn zichtbaar op satellietbeelden die enkele minuten na de inslag zijn genomen.

Igor Moroz, een 50-jarige architect, was in de buurt toen het theater werd geraakt. Hij vertelde Amnesty International: “Het gebeurde allemaal vlak voor onze ogen. We stonden op 200 of 300 meter afstand [toen] de explosie plaatsvond ... Ik kon een vliegtuig horen en het geluid van bommen die vielen. Toen zagen we het dak [van het theater] omhoog gaan.”

Gregory Golovniov, een 51-jarige ondernemer, zei: “Ik liep door de straat die naar het dramatheater leidde ... Ik hoorde het geluid van een vliegtuig ... maar op dat moment lette ik niet echt op omdat er constant [vliegtuigen] rondvlogen ... Ik zag het dak van het gebouw ontploffen... Het sprong 20 meter omhoog en stortte toen in ... toen zag ik een hoop rook en puin ... Ik kon mijn ogen niet geloven want het theater was een toevluchtsoord. Er waren twee grote borden met 'kinderen'.”

Vitaliy Kontarov, een 48-jarige vrachtwagenchauffeur, was ook in de buurt van het theater op het moment van de aanval. Hij vertelde: “We hoorden vliegtuigen ... Ik zag twee raketten vanuit één vliegtuig op het theater afvuren.”

‘In een seconde veranderde alles’

In totaal gaven de geïnterviewden Amnesty International de volledige namen van vier mensen die werden gedood: Mykhailo Hrebenstskii, Luba Sviridova, Yelena Kuznetsova, en Igor Chystiakov. Zij gaven ook de voornamen van drie andere mensen die volgens hen werden gedood. Verscheidene overlevenden en andere getuigen meldden dat ze dode lichamen zagen van mensen die ze niet konden identificeren, en het is waarschijnlijk dat veel dodelijke slachtoffers niet worden gemeld.

Een tiener schuilde in de kelder met haar vriend en haar moeder toen de bommen vielen. Ze vertelde Amnesty International: “In een seconde veranderde alles. Alles sprong op ... Mensen begonnen te schreeuwen. Het was vol stof. ... Ik zag mensen bloeden. We pakten onze documenten en gingen weg ... Sommige mensen hadden minder geluk.”

Yehven Hrebenstskii vond het lichaam van zijn vader Mykhailo in de concertzaal: “Er waren veel gewonden ... Er was politie die mensen uit het puin probeerde te trekken ... Eerst zag ik zijn [Mykhailo's] arm. Eerst zag ik een bekende hand. Je kent de hand van je dierbaren. Zijn gezicht was bedekt met bloed. Zijn lichaam was bedekt met bakstenen ... Ik wilde niet dat mijn moeder het zag.”

Dmytro Symonenko was bij Luba Sviridova vlak voordat ze aan haar verwondingen overleed. Hij vertelde: “Ze was zwaargewond. Ze slaagde erin om uit het puin te kruipen ... Ze vroeg ons om haar naam te onthouden, omdat ze voelde dat ze ging sterven.” Veel andere geïnterviewden vertelden Amnesty International dat ze bebloede lichamen en in stukken gehakte lichaamsdelen, waaronder benen en handen, hadden gezien in het puin van het verwoeste gebouw na de aanval.

Schending van het oorlogsrecht

Het internationaal humanitair recht (IHR) is het recht dat hoofdzakelijk van toepassing is op gewapende conflicten. Een kernbeginsel van het IHR is dat partijen bij een gewapend conflict te allen tijde onderscheid moeten maken tussen burgers en civiele objecten enerzijds en militairen en militaire objecten anderzijds. Militaire objecten kunnen het doelwit zijn; het is onwettig burgers of civiele objecten als doelwit te nemen. Alvorens een aanval uit te voeren, moeten de militairen stappen ondernemen om er redelijkerwijs zeker van te zijn dat zij geen burgers en civiele objecten als doelwit kiezen.

Geen van de 28 overlevenden die Amnesty International heeft ondervraagd, noch een van de andere getuigen rond het theater op de dag van de aanval, heeft informatie verstrekt die erop wijst dat het Oekraïense leger het theater gebruikte als uitvalsbasis voor operaties, als plaats om wapens op te slaan of als plaats van waaruit aanvallen konden worden uitgevoerd.

Het civiele karakter van het theater en de aanwezigheid van talrijke burgers was in de weken voorafgaand aan de aanval duidelijk. De aard van de aanval - de plaats van de aanval in het gebouw, en het wapen dat waarschijnlijk is gebruikt - en de afwezigheid van een legitiem militair doel in de buurt, doet sterk vermoeden dat het theater het beoogde doelwit was. Bijgevolg is de aanval waarschijnlijk een opzettelijke aanval op een civiel object, en is het een oorlogsmisdaad.

“Zowel vanuit de lucht als vanaf de grond hebben de Russische strijdkrachten een goed gedocumenteerde en opzettelijke slachting van Oekraïense burgers aangericht”, aldus Agnès Callamard.

“Grondige onderzoeken zijn dringend nodig om de daders verantwoordelijk te stellen voor het ernstige letsel en het verlies van burgerlevens die zij hebben veroorzaakt, evenals voor de uitgebreide schade aan de civiele infrastructuur.”

Methodologie

Tussen 16 maart en 21 juni verzamelde en analyseerde Amnesty International beschikbaar geloofwaardig bewijs met betrekking tot de aanval op het theater. Dit omvatte 52 getuigenverklaringen uit de eerste hand van overlevenden en getuigen van de aanval en de nasleep ervan, van wie 28 zich op dat moment in of naast het theater bevonden.

Amnesty International analyseerde ook satellietbeelden en radargegevens van vlak voor en vlak na de aanval; geverifieerd foto- en videomateriaal dat door overlevenden en getuigen werd verstrekt; en twee reeksen bouwtekeningen van het theater.

Dit werd ondersteund door een open-source onderzoek door Amnesty Internationals Crisis Evidence Lab, dat 46 foto's en video's van de aanval onderzocht en verifieerde die werden gedeeld op sociale media, evenals nog eens 143 foto's en video's die privé werden gedeeld met onderzoekers.

Alle doorlopende documentatie van Amnesty International over schendingen van de mensenrechten en het internationaal humanitair recht begaan tijdens de oorlog in Oekraïne is hier beschikbaar.

LEES MEER OVER DE OORLOG IN OEKRAÏNE