Mensenrechten in Europa in 2019 Rechten en onafhankelijkheid van justitie in Europa uitgehold
Jaarrapport EUROPA 2019
Regeringen in Europa en Centraal-Azië onderdrukken protesten van burgers en proberen de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht uit te hollen zodat ze geen verantwoording te moeten afleggen. Dit zegt Amnesty International bij de publicatie van zijn jaarlijkse overzicht van de mensenrechten in dit deel van de wereld. Het rapport blikt terug op mensenrechtenschendingen in 2019.
Amnesty International looft de moedige mensen die de straat op trokken om hun rechten en die van andere mensen te verdedigen, maar waarschuwt ook dat verschillende regeringen in Europa en Centraal-Azië straffeloos mensenrechten blijven schenden.
“Mensen in Europa en Centraal-Azië werden in 2019 gediscrimineerd, bedreigd, geïntimideerd, vervolgd en het slachtoffer van excessief politiegeweld. De mobilisatie van moedige mensen die het aandurfden op te staan en staten te wijzen op hun verantwoordelijkheid, biedt echter hoop voor de toekomst”, zegt Marie Struthers, Amnesty’s directeur voor de regio Europa.
Onafhankelijkheid van justitie bedreigd
In Polen werd de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht, die essentieel is om eerlijke processen te garanderen en de mensenrechten te doen naleven, bedreigd. De regerende partij ging steeds brutaler te werk om rechters en rechtbanken onder haar controle te krijgen.
Rechters en procureurs liepen het risico op een tuchtprocedure als ze het juridische systeem openlijk verdedigden en dreigden zelf het slachtoffer te worden van mensenrechtenschendingen. Velen kregen af te rekenen met lastercampagnes in staats- en sociale media.
Er was ook groeiende bezorgdheid over de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht in Hongarije, Roemenië en Turkije. In Hongarije werden rechters vanuit meerdere hoeken aangevallen, terwijl de regering haar pogingen voortzette om de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht te ondermijnen.
In mei waarschuwde de Europese Commissie Roemenië dat het land een aantal problemen moest aanpakken, waaronder de inperking van de onafhankelijkheid van justitie door de uitvoerende macht. De Commissie dreigde ermee een aantal rechten van de EU-lidstaat op te schorten wegens het voortdurend overtreden van de fundamentele waarden van de EU.
In Turkije keurde het parlement een pakket hervormingen van justitie goed. Die hervormingen veranderden evenwel niets aan de extreme politieke druk op de rechterlijke macht en maakten ook geen einde aan de politiek gemotiveerde aanklachten en veroordelingen.
Recht op vreedzame bijeenkomsten in het gedrang
Onafhankelijke rechtbanken waren in 2019 van vitaal belang om individuele vrijheden te vrijwaren tegenover regeringen die hun boekje te buiten gingen, zoals bleek uit het optreden tegen de protesten in Frankrijk, Polen en Turkije en de vervolging van demonstranten in heel wat andere landen.
Grote protestacties vonden plaats in tal van Europese landen, waaronder Frankrijk, Oostenrijk, Polen, Roemenië, de Tsjechische republiek en Hongarije. Mensen protesteerden er tegen besparingsmaatregelen en corruptie, en voor de onafhankelijkheid van justitie. Een regelmatig terugkerend fenomeen waren de protestbetogingen en stakingen in de grote Europese steden, waarbij regeringen werden opgeroepen maatregelen te nemen tegen de klimaatverandering.
In hun optreden tegen de demonstraties schonden veel staten het recht op de vrijheid van vreedzame bijeenkomsten en het recht op vrije meningsuiting. In Frankrijk, Oostenrijk en Spanje raakten honderden mensen gewond door het politieoptreden tijdens betogingen. In Frankrijk gebruikte de politie buitensporig geweld en de Turkse politie verstoorde vreedzame bijeenkomsten op een gewelddadige manier. In Turkije werden algemene verboden op samenscholingen dikwijls gebruikt om mensen het recht op vrijheid van vreedzame bijeenkomsten te ontzeggen. Veel staten lieten na hun ordediensten ter verantwoording te roepen voor het geweld dat ze gebruikten tijdens de protesten. In Polen werden sommige rechters die moesten oordelen in zaken met betrekking tot protesten door de Poolse autoriteiten geïntimideerd of gedegradeerd.
In Moskou en andere Russische steden zijn in vele jaren niet zo’n grote aantallen vreedzame betogers op straat verschenen als in 2019. Ze kwamen op tegen de weigering van de autoriteiten om oppositiekandidaten te laten deelnemen aan de lokale verkiezingen. De protesten werden de kop ingedrukt en een twintigtal demonstranten werden strafrechtelijk veroordeeld, alleen maar omdat ze gebruik hadden gemaakt van hun recht om te protesteren.
“De represailles tegen de deelnemers aan de massale protesten in Moskou brachten een nooit geziene solidariteitscampagne op gang, een teken dat de bewustwording van mensenrechten en people power in Rusland verder doordringt”, zegt Marie Struthers.
Migratie: grenzen belangrijker dan mensenlevens
Europese landen bleven in 2019 hun verantwoordelijkheid ontlopen voor mensenrechtenschendingen die het gevolg zijn van hun migratiepolitiek, door de controle aan de grenzen uit te besteden aan landen met een twijfelachtige staat van dienst op het vlak van mensenrechten. In het migratiebeleid bleef in 2019 de bescherming van de grenzen belangrijker dan de bescherming van mensenlevens. Europese landen zetten hun samenwerking met Libië voort om migranten en asielzoekers tegen te houden, ondanks de verslechterende veiligheidssituatie in dat land.
In november verlengde de Italiaanse regering het migratieakkoord met Libië met drie jaar, ondanks de bewijzen van systematische mensenrechtenschendingen waaronder foltering in de Libische detentiecentra.
Meldingen van zware schendingen van mensenrechten van asielzoekers en vluchtelingen, en hun blijvend gebrek aan bescherming, konden de EU niet weerhouden van verdere samenwerking met Turkije in het beperken van de migratie, via de EU-Turkije-deal van 2016. Voorafgaand aan de Turkse invasie in het noordoosten van Syrië, in oktober 2019, voerde Amnesty International gesprekken met tientallen mensen, die erop wezen dat honderden Syriërs tussen mei en september wellicht gedwongen uit Turkije werden gezet, onder het mom van “vrijwillige terugkeer”. De deal veroorzaakt ook een nooit geziene overbevolking in de kampen op de eilanden in de Egeïsche Zee, waar tienduizenden mensen leven in armzalige omstandigheden.
Mensenrechtenverdedigers onder vuur
Het middenveld, journalisten en anderen die regeringen ter verantwoording riepen, ondervonden in 2019 toenemende druk.
“Mensenrechtenverdedigers, journalisten, ngo’s en anderen die campagne voerden voor een eerlijker en rechtvaardiger samenleving kregen in 2019 te maken met repressieve maatregelen van regeringen”, zegt Marie Struthers.
“Hun missie om de autoriteiten rekenschap te doen afleggen voor hun daden, zal des te belangrijker zijn tijdens de Covid-19-crisis en in de nasleep ervan. De menselijkheid en solidariteit die zij tonen ten opzichte van de meest gemarginaliseerden in onze samenleving, zijn nu meer dan ooit nodig, en zullen in de herstelperiode na Covid-19 van essentieel belang blijven.”
