Libië/EU: Voorwaarden blijven 'hels' na 5 jaar EU-samenwerkingsovereenkomsten

De Europese Unie moet ophouden met helpen bij het terugbrengen van mensen naar de helse omstandigheden in Libië, zei Amnesty International, na vijf jaar formele samenwerking van het blok om vluchtelingen en migranten te onderscheppen die proberen de Middellandse Zee over te steken. Het aantal mensen dat de afgelopen vijf jaar op zee is onderschept en teruggebracht naar Libië, bedraagt meer dan 82.000.

Mannen, vrouwen en kinderen die naar Libië zijn teruggestuurd, krijgen daar te maken met willekeurige detentie, foltering, wrede en onmenselijke detentieomstandigheden, verkrachting en seksueel geweld, afpersing, dwangarbeid en onwettige moorden. In plaats van deze mensenrechtencrisis aan te pakken, doet de Libische regering van nationale eenheid (GNU) niets om verdere misbruiken tegen te gaan en straffeloosheid aan te pakken, zoals blijkt uit de recente benoeming van Mohamed al-Khoja tot directeur van het Department for Combating Illegal Migration (DCIM). Al-Khoja had eerder de controle over het detentiecentrum Tariq al-Sikka, waar uitgebreide misbruiken zijn gedocumenteerd.

“Door de samenwerking van de EU-leiders met de Libische autoriteiten zitten wanhopige mensen in Libië vast in onvoorstelbaar verschrikkelijke omstandigheden. De afgelopen vijf jaar hebben Italië, Malta en de EU geholpen tienduizenden vrouwen, mannen en kinderen op zee gevangen te nemen, van wie velen nu in afschuwelijke detentiecentra zitten waar foltering aan de orde van de dag is, terwijl talloze anderen onder dwang zijn verdwenen”, zegt Matteo de Bellis, onderzoeker op het gebied van migratie en asiel bij Amnesty International.

“Het is de hoogste tijd om een einde te maken aan deze hardvochtige benadering, die blijk geeft van volledige minachting voor het leven en de waardigheid van mensen. In plaats daarvan moeten de reddingsinspanningen ervoor zorgen dat mensen naar een veilige plaats worden gebracht, wat, zoals de secretaris-generaal van de VN enkele dagen geleden nog herhaalde, Libië niet is.”

Samenwerking tussen EU en Libische kustwacht

De EU begon de hulp aan de Libische kustwacht in 2016 en in datzelfde jaar startten ook de onderscheppingen. De samenwerking nam toe met de goedkeuring van een memorandum van overeenstemming tussen Italië en Libië op 2 februari 2017 en de goedkeuring van de verklaring van Malta, ondertekend door de EU-leiders in Valletta, slechts een dag later.

De overeenkomsten vormen de basis voor voortdurende samenwerking, waarbij patrouilles in het centrale Middellandse Zeegebied worden uitbesteed aan de Libische kustwacht door de levering van speedboten, de oprichting van een maritiem coördinatiecentrum en opleidingen. Na de overeenkomsten werd een groot zeegebied ingesteld, waar de Libische kustwacht verantwoordelijk is voor de coördinatie van zoek- en reddingsoperaties. Door deze regelingen, die grotendeels door de EU worden gefinancierd, kunnen de Libische autoriteiten sindsdien mensen die op zee zijn onderschept, in Libië van boord laten gaan, ondanks het feit dat het onwettig is om mensen terug te sturen naar een plaats waar ze ernstig misbruik riskeren.

lange lijst van misbruik

Migranten en vluchtelingen, zowel binnen als buiten de detentiecentra in Libië, worden systematisch en ongestraft onderworpen aan een lange lijst van misbruik door milities, gewapende groeperingen en veiligheidstroepen. Op 10 januari 2022 schoten milities en veiligheidstroepen met scherp op vluchtelingen en migranten die kampeerden voor het Community Day Centre van UNHCR in Tripoli, en arresteerden willekeurig honderden mensen. Ze worden vastgehouden in overvolle en onhygiënische omstandigheden in het detentiecentrum Ain Zara in Tripoli, waar bewakers hen blootstellen aan verder misbruik en hen onvoldoende voedsel en water geven.

De migranten en vluchtelingen hielden sinds oktober 2021 een sit-in buiten het gebouw van het Community Day Centre en vroegen om bescherming als reactie op een eerdere inval door milities en veiligheidstroepen waarbij duizenden mensen werden opgepakt en vele anderen dakloos werden.

"Italië en de EU moeten hun hulp aan deze verschrikkelijke wantoestanden stoppen en ervoor zorgen dat mensen die dreigen te verdrinken in het centrale Middellandse Zeegebied onmiddellijk worden gered en humaan worden behandeld", zei Matteo de Bellis.

“De EU en haar lidstaten moeten elke samenwerking die leidt tot opsluiting en mensenrechtenschendingen van mensen in Libië opschorten, en in plaats daarvan zoeken naar het openen van legale wegen waar dringend nood aan is voor de duizenden gevangenen in Libië die internationale bescherming nodig hebben.”

Achtergrond

In 2021 namen de Libische kustwachten – ondersteund door Italië en de EU – 32.425 vluchtelingen en migranten op zee gevangen en brachten ze terug naar Libië. Dit is verreweg het hoogste cijfer ooit en drie keer zo hoog als het jaar ervoor. In de loop van het jaar stierven of verdronken 1.553 mensen in de centrale Middellandse Zee.

In een rapport van 17 januari 2022 zei de secretaris-generaal van de Verenigde Naties dat hij "zich ernstig zorgen" maakte over de aanhoudende mensenrechtenschendingen tegen vluchtelingen en migranten in Libië, waaronder gevallen van seksueel geweld, mensenhandel en collectieve uitzettingen. Het rapport bevestigt dat “Libië geen veilige ontschepingshaven is voor vluchtelingen en migranten” en herhaalt de oproep aan de betrokken lidstaten “om het beleid ter ondersteuning van onderschepping op zee en terugkeer van vluchtelingen en migranten naar Libië opnieuw te onderzoeken”. Het rapport bevestigt verder dat de Libische kustwacht blijft optreden op een manier die het leven en het welzijn van migranten en vluchtelingen die proberen de Middellandse Zee over te steken ernstig in gevaar brengt.

Toch worden in een intern rapport van de commandant van de EU-zeeoperatie Eunavfor Med Irini - dat op 25 januari 2022 door de Associated Press is gelekt - de plannen bevestigd om de programma's voor capaciteitsopbouw voor de Libische kustwacht voort te zetten.

De huidige deal van Italië met Libië loopt af in februari 2023, maar wordt automatisch met nog eens drie jaar verlengd, tenzij de autoriteiten deze voor november annuleren. Amnesty International vraagt de Italiaanse regering om de huidige deal stop te zetten.