Libië: EU riskeert gruwelijke misbruiken aan te wakkeren

Vorige maand kondigde de EU plannen aan om operatie Sophia, de antismokkelmissie op de Middellandse zee, voor een jaar te verlengen en nauwer samen te werken met de Libische kustwacht, op verzoek van de nieuwe Libische regering. Getuigenissen onthullen echter schokkende misbruiken door de Libische kustwacht en in de detentiecentra voor migranten in Libië.

Amnesty International sprak met 90 mensen die de verraderlijke oversteek van Libië naar Italië overleefden. Onder hen waren minstens 20 vluchtelingen en migranten die getuigden over hoe ze werden beschoten en geslagen nadat de kustwacht hen onderschepte of over foltering en andere mishandeling in detentiecentra. Een getuigenis vertelt over een zinkende boot met 120 passagiers door de Libische kustwacht werd achtergelaten in plaats van gered.

“Europa moet er zelfs niet aan denken om een migratieakkoord te sluiten met Libië als dat – direct of indirect – resulteert in zulke schokkende mensenrechtenschendingen. De EU gaat steeds verder om vluchtelingen en migranten tegen te houden, ten koste van de mensenrechten,” zegt Eva Berghmans van Amnesty International.

Europese steun voor Libië

“Natuurlijk moet de zoek- en reddingscapaciteit van de Libische kustwacht verbeteren om mensenlevens te redden op zee, maar de bittere realiteit vandaag is anders. De kustwacht onderschept duizenden vluchtelingen en stuurt ze terug naar detentiecentra waar ze worden gefolterd en mishandeld. Het is cruciaal dat geen enkele Europese steun deze weerzinwekkende mensenrechtenschendingen aanwakkert waar mensen in Libië zo hopeloos aan willen ontsnappen.”

Op 7 juni kondigde de Europese Commissie verdere plannen aan om de samenwerking en partnerschappen met derde landen in de regio te versterken. Libië wordt gezien als een van de prioriteitslanden.

Ondanks het geweld en de wetteloosheid in Libië, blijven honderdduizenden vluchtelingen en migranten het land doorkruisen, op de vlucht voor oorlog, vervolging of extreme armoede in landen zoals Eritrea, Ethiopië, Gambia, Nigeria en Somalië, meestal met de hoop om Europa te bereiken. Anderen leven al jaren in Libië, maar willen nu het land verlaten omdat ze voortdurend schrik hebben om te worden gestopt, geslagen en bestolen door lokale bendes of de politie.

Volgens de VN-Vluchtelingenorganisatie UNHCR stierven de eerste vijf maanden van dit jaar meer dan 2100 mensen op de gevaarlijke oversteek naar Italië. Meer dan 49.000 overleefden de tocht, bijna allemaal gered door de Europese marines, ngo’s en commerciële schepen.

Misbruiken door de Libische kustwacht

Volgens de Libische kustwacht worden vluchtelingen en migranten die worden onderschept in een poging voor een oversteek, standaard teruggebracht naar detentiecentra voor migranten in Libië.

Sinds 2001 verzamelde Amnesty International talrijke getuigenissen van voormalige gevangenen, waaronder mannen, vrouwen en niet-begeleide minderjarigen, over vreselijke omstandigheden, geweld en seksueel misbruik in dit soort centra in Libië. De laatste bewijzen tonen dat de misbruiken onverminderd verdergaan.

De detentiecentra worden gerund door het Departement ter bestrijding van Illegale Migratie, dat normaal gezien onder de controle van de Libische minister van Binnenlandse Zaken valt. In de praktijk worden vele centra echter gecontroleerd door leden van gewapende groepen. De Libische Regering van Nationale Eenheid, die internationaal gesteund wordt, moet nog de controle winnen over deze centra. Volgens UNHCR zijn er momenteel 24 centra verspreid over Libië.

De Libische wet criminaliseert het illegaal binnenkomen, buitengaan en verblijf in Libië en laat toe dat buitenlanders onbeperkt worden vastgehouden voor gedwongen terugkeer. Deze gevangenen blijven dikwijls maanden in centra zonder toegang tot hun familie, advocaten of rechters. Ze kunnen hun gevangenschap niet aanvechten en krijgen geen bescherming omdat elk asielsysteem ontbreekt in Libië. Gedwongen terugkeer wordt uitgevoerd zonder garanties of individuele beoordelingen van aanvragen.

“Het is schandalig dat iemand onbeperkt kan worden vastgehouden, puur en alleen op basis van zijn migratiestatus. In plaats van bescherming te krijgen, worden vluchtelingen en migranten gefolterd en mishandeld in gevangenschap. Libië moet dringend deze onwettige detentie, foltering en mishandeling van buitenlanders stoppen en een asielwetgeving aannemen. Zo kunnen mensen die internationale bescherming nodig hebben, die ook krijgen,” zegt Eva Berghmans.

Stokslagen en elektrische schokken

Voormalige gevangenen – zowel mensen die werden onderschept op zee als op straat – zeiden dat bewakers hen dagelijks sloegen met houten stokken, buizen, elektriciteitskabels en geweren. Sommigen kregen ook elektrische schokken.

Een 20-jarige Eritreeër werd op zee onderschept door de Libische kustwacht in januari 2016. Hij vertelt dat hij onmiddellijk naar het detentiecentrum in al-Zawiya werd gebracht, in West-Libië. Daar werd hij meermaals geslagen.

“Ze [de bewakers] sloegen ons soms drie keer per dag met elektriciteitskabels die drie keer waren opgerold, zodat het meer pijn zou doen,” verklaart een man die werd vastgehouden in het detentiecentrum van Abu Slim in Tripoli. Gevangenen slapen in openlucht zonder bescherming tegen de extreme hitte of koude. Bewakers besproeiden het terrein dikwijls met water, zodat de gevangenen op de vochtige, koude vloer moesten slapen. Volgens de VN Support Mission in Libië (UNSMIL) zitten minstens 450 mensen vast in Abu Slim.

Charles, een 35-jarige Nigeriaan, zat in vijf verschillende centra, nadat hij op straat in Tripoli werd opgepakt in augustus 2015. “Ze sloegen ons voortdurend, de hele dag door. Op een dag brak mij arm door de slagen en brachten ze me naar het ziekenhuis, maar ik kreeg geen enkele medicatie. Ze gebruikten stokken, hun wapens en soms ook elektrische schokken.” Wanneer de bewakers dreigden om hem terug te sturen, antwoordde hij dat “alles beter is dan deze hel”.

Een 28-jarige Ethiopiër werd aan een controlepost gearresteerd met zijn vrouw toen ze naar West-Libië probeerden te geraken. Ze zaten vier maanden vast in het detentiecentrum Kufra, in het zuidoosten van het land. Hij beschrijft hoe hij regelmatig werd geslagen, in een box werd gezet, zweepslagen kreeg en werd verbrand met heet water. Zijn vrouw vertelde dat het hoofd van het centrum haar en andere vrouwen regelmatig sloeg. Uiteindelijk slaagden ze erin om hun vrijlating af te kopen.

Geen enkele van deze centra heeft vrouwelijke bewakers, wat het risico op seksueel misbruik verhoogt. Verschillende mensen getuigden over vluchtelingen en migranten die stierven in de gevangenis, doodgeschoten of geslagen door de bewakers.

“De bewakers sloegen ons als we zeiden dat we honger hadden. Ze lieten ons op ons buik liggen en sloegen ons met buizen. Ik zag een Tsjadiër die zomaar werd neergeschoten vlak voor mij. Ze brachten hem naar het ziekenhuis, maar hij werd teruggebracht en stierf in de gevangenis. In de documenten staat dat hij stierf in een auto-ongeval. Dat weet ik omdat ze me deden werken [gratis] in de depotruimte,” zegt een 19-jarige Eritreeër die vastzat in Abu Slim.

Een andere Eritreeër zat vanaf oktober 2015 vijf maanden in een detentiecentrum voor migranten in al-Zawiya. Ook hij getuigt over gevangenen die worden doodgeslagen door de bewakers. Daarna wikkelden ze het lichaam in een deken en verwijderden ze het. Een andere keer kwamen de agenten binnen in hun cel en begonnen ze te schieten op zeven mannen omdat ze het Arabische bevel om op te staan niet hadden begrepen. In april 2016 riep UNSMIL op tot een onderzoek toen vier mensen doodgeschoten werden toen ze aan de vreselijke omstandigheden in al-Zawiya probeerden te ontsnappen.

“De EU kan deze horrorverhalen niet negeren. Er worden dagelijks schokkende misbruiken gepleegd tegen buitenlanders in Libië. Voordat er een migratieprogramma wordt opgericht, moeten er keiharde garanties komen dat de rechten van migranten en vluchtelingen worden gerespecteerd in Libië,” zegt Eva Berghmans. “In de nabije toekomst is dit zeer onwaarschijnlijk.”

Religieuze discriminatie

Christenen lopen nog meer risico om mishandeld te worden in de Libische detentiecentra. Omar, een 26-jarige Eritreeër, die vastzat in een detentiecentrum in al-Zawiya, zei: “Ze haten christenen. Als je christen bent, kan je alleen maar hopen dat God je helpt als ze het ontdekken. Als ze een kruis of een [religieuze] tattoo zien, slaan ze je nog veel meer.”

Een andere voormalige gevangene uit Nigeria zegt dat de bewakers in Misratah mannen opdelen volgens religie en de christenen zweepslagen gaven. “In het begin zei ik dat ik mijn religie niet zou veranderen, zelfs al was ik in een moslimland. Ze namen me mee en gaven me zweepslagen. De volgende keer loog ik en zei ik dat ik moslim was.”

Semre, een 22-jarige Eritreeër werd geslagen in de gevangenis nadat zijn boot werd onderschept in januari. Ook hij vertelt dat christenen er het slechtst aan toe zijn: “Ze sloegen me, namen mijn geld af en gooiden mijn Bijbel en het kruis rond mijn nek weg. Eerst kijken ze of iemand geld in zijn zakken heeft, dan nemen ze een elektrische kabel en krijg je ervan langs.”

Uitgebuit, afgeperst of verkocht aan smokkelaars

De getuigenissen die Amnesty International verzamelde, wijzen erop dat de enige uitweg voor gevangenen is om te ontsnappen, zich vrij te kopen of verkocht te worden aan mensensmokkelaars. Velen worden uitgebuit en gedwongen om gratis te werken, of worden afgeperst. Ze moeten werken in de detentiecentra en worden doorgegeven aan Libiërs die de bewakers betalen voor hun werk.

Daniel, een 19-jarige Ghanees, zat vast in maart 2014. Zij enige optie om te vluchten voor de regelmatige slagen en mishandeling, was om te proberen ontsnappen. Hij had namelijk niet voldoende geld om de bewakers te betalen voor zijn vrijlating. “Ik bleef er drie maanden, omdat ik de politie niet kon betalen. Ze zagen mij als een slaaf, ik moest allerlei werkjes doen, land bewerken, zand of stenen dragen. Ik werd nooit betaald. Als ik zei dat ik honger had, riepen ze. Ze gaven me water met petroleum erin. Of ze deden er zout in, gewoon om je te straffen.”

“Ze gaven me een telefoon om mijn familie te bellen. Ik moest hen vragen om geld te sturen voor mijn vrijlating. Ik heb geen familie, mijn ouders zijn gestorven. Ik kon dus niemand bellen, dus sloegen ze me en gaven ze me geen eten.”

In sommige gevallen ontsnapten gevangenen via de mannen waarvoor ze moesten werken. Zij hielpen hen op de boot, in ruil voor hun werk. In andere gevallen onderhandelden smokkelaars de vrijlating, vaak door de bewakers om te kopen. Daarna konden ze hen doen betalen om de oversteek nog eens te wagen voor zo’n 1000 dollar. Mohamed zat vast in al-Zawiya nadat zijn boot werd onderschept in januari 2016. Hij zei dat smokkelaars de bewakers “auto’s vol goederen” gaven in ruil voor hun vrijlating.

“Europa mag zijn verantwoordelijkheid in de ongeziene wereldwijde vluchtelingencrisis niet ontlopen. Vluchtelingen en migranten mogen niet vast geraken in een eindeloze cirkel van misbruiken in Libië. Om te vermijden dat Europa hieraan medeplichtig wordt, moet het zijn inspanningen leveren om ervoor te zorgen dat de Libische kustwacht opereert volgens de mensenrechten. Verder mag geen enkele vluchteling of migrant onwettig worden vastgehouden,” zegt Eva Berghmans. “Er moeten in de eerste plaatsen alternatieven komen voor deze gevaarlijke reis. Dit betekent dat hervestiging naar Europa radicaal moet worden opgedreven.”