Libanon: één jaar na de verwoestende explosie in Beiroet belemmeren de autoriteiten de rechtsgang

Meer dan 217 mensen werden gedood en 7.000 anderen raakten gewond toen op 4 augustus 2020 zo’n 2.750 ton ammoniumnitraat explodeerde in de haven van Beiroet. De explosie zorgde ook voor 300.000 ontheemden en vernietigde en beschadigde gebouwen in een straal van 20 km.

Autoriteiten houden onderzoek tegen

Al een jaar lang houden de Libanese autoriteiten nauwkeurig onderzoek tegen om ambtenaren tegen vervolging te beschermen. De eerste rechter die voor het onderzoek was aangesteld, werd ontslagen nadat hij politici had opgeroepen voor ondervraging. Tot dusver zijn de verzoeken van de nieuwe onderzoeksrechter afgewezen om de immuniteit van parlementsleden op te heffen en hooggeplaatste leden van de veiligheidstroepen te mogen ondervragen.

‘De ontploffing in Beiroet was een van de grootste niet-nucleaire explosies in de geschiedenis. De Libanese autoriteiten beloofden een snel onderzoek, maar in plaats daarvan blokkeren ze de rechtsgang, ondanks dat slachtoffers en nabestaanden campagne voeren voor gerechtigheid en het afleggen van verantwoording’, zegt Lynn Maalouf van Amnesty International.

‘De Libanese regering heeft in hoge mate gefaald om de levens van haar burgers te beschermen, net zoals ze er al lang niet in slaagt om fundamentele sociaaleconomische rechten te beschermen. Nu blokkeren ze de pogingen van de rechter om politieke functionarissen te dagvaarden. Gezien de grote gevolgen van de explosie is het verbazingwekkend om te zien hoe ver de Libanese autoriteiten bereid zijn te gaan om een onderzoek te blokkeren, zegt Maalouf.

De 15-jarige zoon van Mireille Khoury stierf aan de verwondingen die hij opliep door de explosie. ‘De dag van 4 augustus leek het einde van de wereld. Ik viel flauw en toen ik wakker werd, lag mijn huis in puin. Mijn dochter vroeg me wat er was gebeurd. Zij was gewond, net als ik. Ik rende naar buiten en vond mijn zoon onder het bloed op de trap… Die dag verwoestten ze ons leven’, zegt Khoury. ‘Als de Libanese autoriteiten niemand verantwoording laten afleggen, zullen ze op de meest verschrikkelijke manier de geschiedenis ingaan.’ Volgens haar is een internationaal onderzoek de enige manier is om gerechtigheid te krijgen.

Regering wist van gevaarlijke voorraad explosieven

Uit gelekte officiële documenten blijkt dat de Libanese douane, militairen en veiligheidsautoriteiten, evenals justitie, de afgelopen 6 jaar opeenvolgende regeringen zeker tien keer hadden gewaarschuwd voor de gevaarlijke voorraad explosieve chemicaliën in de haven. Er werd echter geen actie ondernomen. De president verklaarde eveneens op de hoogte te zijn, maar dat hij ‘het aan de havenautoriteiten had overgelaten om het aan te pakken’.

Parlementsleden en ambtenaren eisten gedurende het hele onderzoek hun recht op immuniteit op. Deze tactiek wordt in Libanon herhaaldelijk gebruikt om vermoedelijke daders van ernstige misdrijven effectief af te schermen voor berechting volgens internationaal recht.

Belemmering van de rechtsgang

Op 10 december 2020 beschuldigde de eerste onderzoeksrechter Fadi Sawan de voormalige minister van Financiën Ali Hassan Khalil, de voormalige ministers van Openbare Werken Youssef Fenianos en Ghazi Zeaiter, en de demissionaire premier Hassan Diab van strafbare ‘nalatigheid’. Allen weigerden voor de rechter te verschijnen. Hassan Diab deed het besluit af als een schending van de grondwet. Ghazi Zeaiter en Ali Hassan Khalil spanden een rechtszaak aan bij het Hof van Cassatie om rechter Sawan uit het onderzoek te verwijderen, waarbij ze verwezen naar de immuniteit voor parlementsleden voor strafrechtelijke vervolging.

Als reactie daarop schorste rechter Sawan het onderzoek op 17 december 2020 voor bijna twee maanden. Kort daarna, op 18 februari 2021, ontsloeg het Hof van Cassatie rechter Sawan. Families van de slachtoffers waren hier woedend over en gingen de straat op om de politieke inmenging in het onderzoek te veroordelen.

Parlementariërs en ambtenaren behouden immuniteit

Op 2 juli 2021 diende de nieuwe rechter Tarek Bitar een verzoek in bij het parlement om de immuniteit van parlementsleden Ali Hasan Khalil, Ghazi Zeaiter en Nouhad Machnouk, op te heffen evenals die van enkele hoge ambtenaren. Hierop ondertekenden 26 parlementsleden van het blok van de parlementsvoorzitter Nabih Berri, de Amal Beweging, Hezbollah en de Toekomst Beweging een petitie met het verzoek om een ​​parallelle procedure te starten in een poging om ondervraging door rechter Bitar te voorkomen. Zes parlementsleden trokken later hun handtekening in na de verontwaardiging op sociale media van families van slachtoffers en maatschappelijke activisten.

Ook verwierp de minister van Binnenlandse Zaken een verzoek van rechter Bitar om het hoofd van de Algemene Veiligheid, generaal Abbas Ibrahim, te ondervragen. De rechter gaat tegen die beslissing in beroep. Een recente positieve stap is dat de Orde van Advocaten van zowel Beiroet als Tripoli de immuniteit ophief van ambtenaren die ook advocaat zijn. De immuniteit van parlementsleden blijft echter gehandhaafd.

Libanon komt verplichtingen niet na

Het verlenen van immuniteit aan politieke functionarissen is in tegenspraak met de verplichtingen die Libanon heeft volgens het Minnesota-protocol van de Verenigde Naties. Dat protocol heeft tot doel het recht op leven te beschermen en daders van onwettige sterfgevallen verantwoording te laten afleggen. Volgens het protocol is sprake van een mogelijk onwettig sterfgeval als ‘de staat mogelijk niet heeft voldaan aan zijn verplichtingen om het leven te beschermen’. In dergelijke gevallen hebben staten de plicht om daders verantwoordelijk te houden. Straffeloosheid als gevolg van ‘politieke inmenging’ of ‘algemene amnestie’ is in tegenspraak met die plicht.

In juni 2021 schreef Amnesty een brief aan de VN-Mensenrechtenraad, samen met een coalitie van meer dan 50 Libanese en internationale organisaties. In de brief wordt opgeroepen tot een internationale onderzoeksmissie naar de explosie in Beiroet. Ook wordt er gewezen op de procedurele en systemische tekortkomingen die Libanon ervan weerhouden zijn internationale verplichtingen na te komen om slachtoffers schadeloos te stellen.