Jaarrapport Amnesty International 2023: wereldleiders verloochenen principes, burgers betalen de prijs

Onze leiders en instellingen verloochenen de mensenrechten. Tegen de achtergrond van een groeiend aantal conflicten heeft het handelen van veel machtige staten de geloofwaardigheid van de internationale rechtsorde, die na 1945 tot stand kwam, verder aangetast en ondermijnd. Dit staat in het jaarrapport ‘State of the World's Human Rights’ van Amnesty International.

“Veel leiders van machtige landen lijken geen boodschap meer te hebben aan de fundamentele waarden van menselijkheid en universaliteit, zoals vastgelegd in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens”, aldus Wies De Graeve, directeur van Amnesty International Vlaanderen.

“Het is bijvoorbeeld verbijsterend om te zien hoe de internationale gemeenschap er niet in slaagt om de dood van duizenden burgers in de bezette Gazastrook te voorkomen, onder wie enorme aantallen kinderen. Dit maakt eens te meer duidelijk dat de instellingen die zijn opgericht om burgers te beschermen en mensenrechten te handhaven, niet meer in staat zijn om hun verplichtingen na te komen.”

Oorlogsmisdaden in Gaza

De bewijzen van oorlogsmisdaden blijven zich opstapelen terwijl de Israëlische regering het internationaal recht in Gaza met de voeten treedt. Na de gruwelijke aanvallen van Hamas en andere gewapende groepen op 7 oktober, reageerden de Israëlische autoriteiten met onophoudelijke luchtaanvallen op dichtbevolkte gebieden. Daarbij werden vaak hele families weggevaagd, werden bijna 1,9 miljoen Palestijnen gedwongen te vluchten en werd de toegang tot humanitaire hulp beperkt, ondanks de groeiende hongersnood.

Dubbele standaard

Amnesty’s jaarrapport wijst op het schaamteloze gebruik van het vetorecht van de VS in de VN-Veiligheidsraad, waardoor een cruciale resolutie voor een staakt-het-vuren maandenlang uitbleef. Ondertussen blijven de VS doorgaan met het bewapenen van Israël met munitie die wordt gebruikt voor het plegen van mogelijke oorlogsmisdaden. Het rapport schenkt ook aandacht aan de dubbele standaard van Europese landen als het Verenigd Koninkrijk en Duitsland. Ze protesteren terecht tegen de oorlogsmisdaden door Rusland en Hamas, maar steunen tegelijkertijd de acties van de Israëlische en Amerikaanse overheid in Gaza.

‘State of the World's Human Rights’ beschrijft ook hoe Russische troepen in Oekraïne op een overduidelijke manier de internationale regels schenden, door onder meer willekeurige aanvallen op dichtbevolkte burgergebieden en op de energie- en graanexportinfrastructuur, en door het folteren en mishandelen van krijgsgevangenen.

Artificiële Intelligentie bedreigt de rechtsstaat

Amnesty International waarschuwt dat de grote ontwikkelingen op het gebied van artificiële intelligentie (AI) de afbraak van de rechtsstaat dreigen te versnellen. Dit is een enorme bedreiging voor de mensenrechten. Regelgeving rond AI is daarom van essentieel belang.

“Er gaapt een grote kloof tussen enerzijds de risico's van de ongecontroleerde ontwikkeling van technologieën en anderzijds regulering en bescherming,” zegt Wies De Graeve. “De toekomst wordt alleen maar bedreigender als de ongelimiteerde verspreiding van ongereguleerde technologie niet aan banden wordt gelegd. Wetteloosheid, discriminatie en straffeloosheid worden mogelijk gemaakt door het ongecontroleerde gebruik van nieuwe en bestaande technologieën, die routinematig als wapens worden ingezet door legers, de politiek en bedrijven.”

Discriminatoire technologieën

Los van wat de toekomst brengt, worden nu al allerlei technologieën ingezet die mensen discrimineren. Enkele voorbeelden:

• Technologieën voor migratiemanagement en grenshandhaving, zoals digitale alternatieven voor detentie, grensbewaking, gegevenssoftware, biometrie en algoritmische besluitvormingssystemen.
• Spyware en tools voor massasurveillance worden ingezet en schenden fundamentele rechten en vrijheden.
• Op de Westelijke Jordaanoever gebruikt Israël gezichtsherkenningstechnologie om de bewegingsvrijheid te beperken en het apartheidssysteem in stand te houden.

Amnesty International stelde vast dat politieke autoriteiten in veel delen van de wereld hun agressie tegen vrouwen, LGBTI+ personen en gemarginaliseerde gemeenschappen opvoeren en dat deze groepen als zondebok worden gebruikt.
Nieuwe en bestaande technologieën worden steeds vaker ingezet om desinformatie te verspreiden, gemeenschappen tegen elkaar op te zetten en minderheden te onderdrukken.

Verkiezingen in de VS

In november vinden de presidentsverkiezingen in de VS plaats tegen de achtergrond van toenemende discriminatie en intimidatie van onder andere LGBTI+ personen op socialemediaplatformen. Ook worden er steeds meer anti-abortusberichten met een dreigende toon verspreid.

Het jaarrapport schenkt ook aandacht aan het toenemende gebruik van bestaande technologieën om discriminerend beleid te intensiveren. Staten als Argentinië, Brazilië, India en het Verenigd Koninkrijk maken steeds vaker gebruik van gezichtsherkenningstechnologieën om openbare protesten en sportevenementen te surveilleren en om vooral migranten en vluchtelingen te discrimineren.

Spyware

Ondanks de vele bewijzen van de mensenrechtenschendingen door spyware, ontbreekt nog steeds regulering van deze kwalijke software. Activisten in ballingschap, journalisten en mensenrechtenactivisten zijn meestal het doelwit. In 2023 onthulde Amnesty International het gebruik van Pegasus-spyware tegen journalisten en activisten in onder meer Armenië, de Dominicaanse Republiek, India en Servië, terwijl in de EU verkrijgbare en gereguleerde spyware gewoon werd verkocht aan landen over de hele wereld.

“In een wereld die onveiliger wordt, is de ongereguleerde verspreiding en toepassing van technologieën zoals generatieve AI, gezichtsherkenning en spyware een ernstige bedreiging. Het aantal schendingen van het internationaal recht en de mensenrechten neemt hierdoor toe,” aldus Wies De Graeve.

België blijft tekortschieten

België is ook een van de landen die Amnesty International onder de loep neemt in haar jaarrapport. De organisatie wijst in het bijzonder op de opvangcrisis van asielzoekers en de rampzalige situatie in de gevangenissen.

“De door onze overheid zelf gecreëerde opvangcrisis duurt nu al tweeënhalf jaar en dwingt duizenden mensen om maandenlang op straat te overleven, een situatie die hun waardigheid en hun mensenrechten ernstig aantast”, zegt Wies De Graeve.

“Onze regering negeert op hardvochtige wijze de duizenden veroordelingen tegen België en blijft weigeren om oplossingen te implementeren die het mogelijk zouden maken om deze tragische situatie te verhelpen, zoals het activeren van het spreidingsplan, dat nochtans verankerd staat in de wet.”

Verder baren de overbevolking en verloedering van gevangenissen Amnesty International grote zorgen. Dit heeft desastreuze gevolgen voor de mensenrechten van gedetineerden, zoals onvoldoende toegang tot basisvoorzieningen - met name medische zorg en sanitaire voorzieningen.

“Amnesty International, verschillende andere organisaties en internationale instellingen luiden al jaren de noodklok. Nog in september 2023 wees het Comité van Ministers van de Raad van Europa op het gebrek aan vooruitgang van ons land op dit gebied. Eerder waren er ook uitspraken van de Centrale Toezichtsraad voor Gevangenissen, het Federaal Instituut voor de Bescherming en de Bevordering van de Mensenrechten en Unia ”, benadrukt Wies De Graeve.

“Zowel de opvangcrisis als de erbarmelijke situatie in de gevangenissen zijn de verantwoordelijkheid van onze autoriteiten en het resultaat van politieke keuzes. Het is des te pijnlijker dat deze keuzes gemaakt worden ten koste van mensen die misschien weinig electoraal belang hebben, maar die precies dezelfde rechten hebben als alle mensen.”

Een ander aandachtspunt van Amnesty International met betrekking tot België is het recht op protest, dat net als in andere landen onder druk staat, onder andere door repressieve wetgevende ontwikkelingen.

“We hebben een aantal verontrustende signalen gezien dat ons recht om te protesteren onder druk komt te staan. Neem bijvoorbeeld het wetsontwerp dat tot doel had een bijkomende straf van een gerechtelijk demonstratieverbod in te voeren voor daden gepleegd tijdens protestbijeenkomsten. Na de mobilisatie van een brede coalitie van middenveldorganisaties heeft de regering dit project gelukkig opgegeven”, aldus Wies De Graeve.

“Om dit essentiële recht te beschermen, zullen we onze waakzaamheid opvoeren en het publiek en de autoriteiten bewust blijven maken van het essentiële karakter van het recht om te protesteren, dat in de geschiedenis zoveel vooruitgang mogelijk heeft gemaakt.”

Ongeziene wereldwijde mobilisatie

“Waar leiders over de hele wereld hebben gefaald om op te komen voor de mensenrechten, hebben we gezien hoe mensen in beweging kwamen om te protesteren en om actie te ondernemen voor een hoopvollere toekomst,” zegt Wies De Graeve.

Het conflict tussen Israël en Hamas leidde wereldwijd tot honderden protesten, ook in België. Lang voordat veel regeringen dat deden, eisten mensen een staakt-het-vuren om een einde te maken aan het vreselijke lijden van de Palestijnen in Gaza, en ook de vrijlating van alle gijzelaars die door Hamas en andere gewapende groepen werden genomen.

In de VS, El Salvador en Polen gingen mensen de straat op om het recht op abortus op te eisen. Over de hele wereld sloten duizenden zich aan bij de door jongeren geleide beweging Fridays For Future om op te roepen tot een eerlijke en snelle uitfasering van fossiele brandstoffen.

Onvermoeibaar campagnevoeren leidde in 2023 ook tot een aantal belangrijke overwinningen op het gebied van mensenrechten. Ondanks het feit dat de COP28 niet voldeed aan wat nodig was, werd overeengekomen om ‘af te stappen’ van fossiele brandstoffen, wat de eerste keer was dat fossiele brandstoffen werden genoemd in een COP-besluit. Na jaren van campagne voeren zijn vier mensenrechtenverdedigers in de Buyukada-zaak - Taner Kılıç, İdil Eser, Özlem Dalkıran en Günal Kurşun, die in juli 2020 werden veroordeeld op grond van ongegronde beschuldigingen - uiteindelijk vrijgesproken in Turkije.

“Na een intense campagne liet Iran de Belg Olivier Vandecasteele vrij. Onze blijdschap over zijn thuiskomst en over de succesvolle campagne mag echter niet verhullen dat we van België en andere staten veel duidelijkere stappen willen zien om de straffeloosheid voor internationale misdrijven te doorbreken. Want het is die straffeloosheid die de Iraanse autoriteiten in staat stelt om mensen - zoals ook Ahmadreza Djalali – gegijzeld te houden en als pasmunt te gebruiken voor hun eigen politieke doelen.”

Amnesty’s oproep

“Gezien de grimmige toestand in de wereld zijn er dringend maatregelen nodig om de internationale instellingen, die bedoeld zijn om de mensheid te beschermen, nieuw leven in te blazen. Er moeten stappen worden genomen om de VN-Veiligheidsraad te hervormen, zodat permanente leden niet ongecontroleerd hun vetorecht kunnen gebruiken om de bescherming van burgers te verhinderen en hun geopolitieke allianties te versterken”, besluit Wies De Graeve.

“Regeringen moeten ook krachtige wet- en regelgevende maatregelen nemen om het hoofd te bieden aan de risico's en schade die worden veroorzaakt door AI-technologieën en Big Tech in toom te houden.”

Lees het volledige rapport