Jaaroverzicht Vluchtelingen 2016

De EU-Turkijedeal

Bij het begin van het jaar daalt het aantal vluchtelingen dat de Middellandse Zee oversteekt gestaag, ook al blijven de absolute cijfers hoog. Europese leiders blijven aarzelend toekijken hoe mensen blijven verdrinken.

Wanhopig op zoek naar oplossingen waarbij Europa zo weinig mogelijk verantwoordelijkheid draagt, sluiten de Europese leiders een akkoord met Turkije. In plaats van te kiezen voor hervestiging en andere veilige routes, beslist Europa om mensen na een kort onderzoek terug te sturen naar Turkije. Voor elke teruggestuurde vluchteling zou een andere hervestigd worden in Europa. Hierdoor zijn vluchtelingen twee keer de sigaar. Ten eerste is het in Turkije allesbehalve veilig voor vluchtelingen. Er zijn amper mogelijkheden om te werken en kinderen kunnen niet naar school, waardoor vluchtelingen zeer kwetsbaar worden. 90 procent heeft amper toegang tot basisvoorzieningen. Bovendien documenteerde Amnesty International hoe Turkije vluchtelingen opsloot en mishandelde in centra en pas vrijliet als ze ‘vrijwillig’ terugkeerden naar oorlogsgebied. Verder schieten Turkse bewakers met scherp op mensen die de grens vanuit Syrië willen oversteken.

Een tweede probleem met de deal is dat het Griekse asielsysteem hopeloos faalt, waardoor vluchtelingen geen asiel kunnen aanvragen volgens de internationale standaarden. De opvang, registratie en de procedures verlopen zeer chaotisch. Wanneer niet iedereen die dat wenst, asiel kan aanvragen, schendt de EU een van de kernprincipes van de VN-Vluchtelingenconventie. Beide problemen maken van de EU-Turkijedeal de doodsteek voor de internationale bescherming van vluchtelingen.

Bovendien kondigde Europees President Tusk kort na de deal ook aan dat de Balkanroute, die loopt vanuit Griekenland naar de rest van Europa, zou worden afgesloten. Duizenden kwetsbare mensen bleven zo in de kou staan, zonder duidelijk plan over hun urgente humanitaire behoeften en hun recht op internationale bescherming.

Griekenland en Italië: veel vluchtelingen, weinig zekerheden

Enkele maanden na de inwerkingtreding van de deal stellen we vast dat vluchtelingen en asielzoekers geblokkeerd zitten in een Turkije dat steeds gevaarlijker en uitzichtlozer wordt. Wettelijke beperkingen maken de terugkeer van mensen naar Turkije voorlopig onmogelijk, maar niemand weet voor hoe lang nog. Intussen zitten meer dan 60.000 mensen vast in Griekenland, zowel op de eilanden als op het vasteland, in verschrikkelijke omstandigheden, in zeer overbevolkte kampen, maar vooral – en dat is het zwaarste – zonder enige duidelijkheid over hun toekomst.

“Dit is het hart van Europa en we leven in tenten en krijgen geen bescherming.” - Majd en Manal ontvluchtten Aleppo met hun beide dochters.

Om de erbarmelijke situatie in Griekenland aan te kaarten, voerde Amnesty actie op Festival Dranouter. Met stickers op tentjes deden we de festivalgangers stilstaan bij de levens­omstandigheden van vluchtelingen en migranten in Griekenland.

Nochtans beloofden Europese landen anderhalf jaar geleden om een groot stuk van de vluchtelingen en asielzoekers te verspreiden vanuit Griekenland (en ook Italië). Helaas loopt de uitvoering hiervan zeer stroef en wordt de situatie in Griekenland een steeds donkerdere schandvlek op het Europese mensenrechtenblasoen. Ook de vernieuwing van het Dublinsysteem, dat bepaalt welk land verantwoordelijk is voor welke asielzoekers, gaat de verkeerde kant op. Door het gebruik van concepten als veilig derde land” en “eerste asielland” blijft de verwerking van asielaanvragen voornamelijk de verantwoordelijkheid van landen aan de buitengrenzen van Europa, en komt het recht op een individuele beoordeling in het gedrang. Er is dringend nood aan een échte deal die de ramp op de Griekse eilanden oplost, de verantwoordelijkheid om vluchtelingen op te nemen over heel Europa verdeelt en vluchtelingen snel herenigt met hun familie die al in Europa verblijft

Naast Griekenland is ook Italië een land waar veel vluchtelingen voor het eerst voet op Europese bodem zetten. De Europese Unie zet druk op Italië om vluchtelingen en migranten “hard aan te pakken”, wat de Italiaanse autoriteiten tot de grens van het legale heeft gedreven, en erover. Amnesty International documenteerde gevallen van mishandeling, elektrische schokken en seksuele vernedering, dikwijls om migranten te dwingen hun vingerafdrukken te geven. In plaats van de druk te verlagen, heeft de hotspotaanpak ervoor gezorgd dat Italië nog meer druk voelde. Het land probeert ook steeds meer migranten terug te sturen naar hun land van herkomst, via terugkeerakkoorden met bijvoorbeeld de Soedanese politie, wat leidt tot onrechtmatige uitzettingen.

Europa schuift de verantwoordelijkheid van zich af

Intussen willen de Europese landen steeds meer inzetten op het “externaliseren” van hun verantwoordelijkheid voor de bescherming van vluchtelingen – en dat terwijl 86 procent van de vluchtelingen in ontwikkelingslanden verblijft. Europa rekent op andere landen om minder migranten te laten vertrekken en om asielzoekers terug te nemen. Het lijstje van mogelijke partnerlanden doet huiveren. Zo staat Libië bij de landen waarmee Europa wil samenwerken om migratie tegen te houden. Libië verkeert momenteel in grote chaos, met verschillende regeringen en talloze milities die elkaar bekampen. In deze warboel zoeken vluchtelingen hun weg naar veiligheid. Als ze in handen komen van gewapende groeperingen, riskeren ze om ontvoerd, uitgebuit en afgeperst te worden. Verkrachting komt zo vaak voor dat vrouwen aan de pil gaan voor ze hun reis beginnen.

Semre (22) uit Eritrea zag vier mensen sterven als gevolg van ziekte en honger. - ‘Niemand bracht ze naar het ziekenhuis, dus we moesten ze zelf begraven.’

Bovendien maakt ook de Libische kustwacht zich schuldig aan misbruiken. Vluchtelingen krijgen stokslagen en elektrische schokken, hebben geen toegang tot medicatie en worden afgeperst.

Ook buiten Europa hanteren landen de wegduwpolitiek

Helaas is Europa niet de eerste of enige die overweegt om de verantwoordelijkheid voor vluchtelingen af te schuiven op andere landen. Amnesty voerde maandenlang onderzoek naar de Australische migratiepolitiek, die exact het tegenovergestelde doet van wat landen zouden moeten nastreven. Iedereen die per boot aankomt in Australië, wordt met dwang naar Papoea-Nieuw-Guinea of Nauru gebracht. Op het eiland Nauru stelde Amnesty vast hoe de mentale gezondheid van vluchtelingen en asielzoekers zeer zwak is. Velen zijn depressief, maar mensen krijgen niet de zorg die ze nodig hebben. De combinatie van ernstig psychische lijden, het opzettelijk schadelijke karakter van het systeem, en het feit dat de offshore verwerking bedoeld is om anderen te intimideren of onder druk te zetten, betekent dat Australië’s offshore vluchtelingenregime voldoet aan de definitie van foltering volgens het internationale recht.

Kenia, een land dat bij de top 10 hoort van landen die de meeste vluchtelingen opvangen, plant nu ook om binnenkort het grootste vluchtelingenkamp ter wereld, Dadaab, te sluiten. Er wonen ongeveer 280.000 vluchtelingen, het merendeel Somaliërs. In mei kondigde de Keniaanse regering aan het kamp te sluiten op 30 november 2016, met de bedoeling dat Somalische vluchtelingen zouden terugkeren naar Somalië. (Door internationale druk werd de ontruiming met een half jaar uitgesteld.) De inwoners staan nu zwaar onder druk om terug te keren ook al riskeren ze in Somalië gewond te geraken of gedood te worden tijdens het aanhoudende conflict. Als Dadaab sluit, kunnen Somaliërs nergens heen.

De VN-top van de gemiste kans

Op 19 september kwamen in New York alle VN-landen samen voor een Global Compact voor vluchtelingen. De verwachtingen lagen hoog, het plan van Ban Ki-moon stelde voor dat regeringen jaarlijks samen tien procent van de vluchtelingen uit de hele wereld zouden hervestigen. Het ambitieuze plan werd echter door de VN-lidstaten van tafel geveegd en zal verder worden onderhandeld tot 2018. In plaats van de “Global Compact” kwamen de lidstaten met een afgezwakte verklaring met minimale engagementen – de “New York Declaration”.

“Dit is werkelijk schandalig. We worden geconfronteerd met de ergste vluchtelingencrisis in 70 jaar en toch schuiven wereldleiders de rechten van mensen op de vlucht voor oorlog en vervolging zomaar onder tafel.” - Eva Berghmans, asielexpert van Amnesty International Vlaanderen.

Veilige en legale routes blijven de oplossing.

Amnesty International blijft benadrukken dat er oplossingen zijn om vluchtelingen daadwerkelijk bescherming te bieden. Overheden moeten streven naar een betere verdeling van de lasten die de wereldwijde vluchtelingencrisis met zich meebrengt. Dit onderstreepte Amnesty in september nogmaals bij de overhandiging van 40.000 handtekeningen aan de Belgische regering. Vluchtelingen moeten via veilige en legale routes bescherming kunnen vinden. Dit kan bijvoorbeeld door hervestiging, een beschermingsmechanisme voor de meest kwetsbare vluchtelingen in de wereld. De VN-Vluchtelingenorganisatie maakt een selectie van vluchtelingen op basis van criteria uit het VN-Vluchtelingenverdrag. Een ander land, bijvoorbeeld België, doet dan nog een tweede selectie. Vervolgens worden vluchtelingen naar dat ander land gebracht.

Een andere oplossing zijn humanitaire visa, die de mogelijkheid bieden om meer mensen veilig naar een bepaald land te laten reizen en hen te beschermen bij aankomst. Op die manier moeten zij hun leven niet riskeren op gevaarlijke tochten. Ook België kan hierin een belangrijke rol spelen, bijvoorbeeld door een voortrekkersrol te spelen voor een Europees beleid. Met een indrukwekkende projectie van een bommenregen en zinkende boten op het kabinet van Theo Francken, drong Amnesty samen met Vluchtelingenwerk Vlaanderen hier bij de staatssecretaris op aan.

Amnesty-activisten over het hele land voerden in 2016 actie voor bescherming van vluchtelingen. Op Mooov spraken vrijwilligers honderden bezoekers aan met onze petitie, lokale groepen verzamelden samen duizenden handtekeningen en de infobrochure “Alles wat je wil weten over vluchtelingen” werd massaal besteld. Ook de jongeren op het jongerenweekend deden een succesvolle actie op de Gentse bruggen.

Ook in 2017 blijven we inzetten op het thema asiel en migratie. Sinds september ging de Europese campagne SOS Europa over in een globale vluchtelingencampagne. Amnesty Vlaanderen blijft dit thema nauwgezet opvolgen en blijft er bij de Belgische en andere overheden op aandringen om vluchtelingen de bescherming te geven waar ze recht op hebben.