Italië: mishandeling en onwettige uitzettingen

Talloze aantijgingen van misbruik waaronder mishandeling, toediening van elektrische schokken en seksuele vernedering, worden beschreven in Hotspot Italy: How EU’s flagship approach leads to violations of refugee and migrant rights. Het rapport toont aan hoe de Europese ‘hotspot aanpak’ voor de behandeling van vluchtelingen en migranten op het punt van aankomst, niet enkel het recht op asiel ondermijnt, maar leidt tot schokkend misbruik.

“In hun vastbeslotenheid om het doorreizen van vluchtelingen en migranten naar andere lidstaten te verminderen, hebben EU-leiders de Italiaanse autoriteiten tot de grens gedreven – en erover – van wat legaal is,” zegt Matteo de Bellis, Amnesty International’s onderzoeker voor Italië.

“Het resultaat is dat getraumatiseerde mensen, die aankomen in Italië na schrijnende tochten, gebrekkige beoordelingen moeten ondergaan, en in sommige gevallen schokkend misbruik door politieagenten en onrechtmatige uitzettingen.”

De hotspot aanpak werd ontwikkeld om nieuwkomers in grenslanden van de EU, zoals Italië, te identificeren en vingerafdrukken van hen te nemen, hun beschermingsnoden snel in kaart te brengen en dan óf hun asielaanvraag te behandelen, óf hen terug te sturen naar hun land van herkomst. Het rapport, dat gebaseerd is op interviews met meer dan 170 vluchtelingen en andere migranten, onthult ernstige tekortkomingen in elk van deze fasen.

Ogenschijnlijk bedoeld om de druk op grenslanden zoals Italië te verminderen, ging de hotspot aanpak gepaard met een spreidingsplan om asielzoekers over te brengen naar andere EU lidstaten. Maar deze solidariteitscomponent van de hotspot aanpak bleef grotendeels dode letter: 1.200 mensen werden tot nog toe overgeplaatst vanuit Italië van de 40.000 plaatsen die beloofd werden, terwijl meer dan 150.000 mensen Italië via de zee bereikten dit jaar. De zeeroute is gevaarlijk, en de Italiaanse autoriteiten leveren grote inspanningen om mensen te redden op de Middellandse Zee, waarna ze naar Italiaans grondgebied gebracht worden.

Vingerafdrukken onder dwang

De hotspot aanpak, ingevoerd in 2015 op aanbeveling van de Europese Commissie, vereist dat Italië vingerafdrukken neemt van alle nieuwkomers. Maar diegenen die asiel willen aanvragen in andere Europese landen, bijvoorbeeld omdat zij daar familieleden hebben, hebben er belang bij te vermijden dat hun vingerafdrukken genomen worden door de Italiaanse autoriteiten. Zo lopen zij niet het risico teruggestuurd te worden naar Italië via het zogeheten Europese Dublin-systeem.

Onder druk van EU-regeringen en instellingen heeft Italië dwingende praktijken ingesteld om vingerafdrukken te bekomen. Amnesty International ontving consistente verhalen dat willekeurige detentie, intimidatie en overmatige fysieke dwang werden gebruikt om nieuw aangekomen mannen, vrouwen en kinderen te dwingen om vingerafdrukken te geven. Van de 24 getuigenissen van mishandeling die Amnesty International verzamelde, betreffen er 16 het geven van slagen. Een 25-jarige Eritrese vrouw beschreef hoe ze herhaaldelijk in het gezicht geslagen werd door een politieagent, tot ze toestemde om vingerafdrukken te geven.

In verschillende gevallen beweerden vluchtelingen en migranten ook dat ze elektrische schokken toegediend kregen met ‘stun guns’. Een 16-jarige jongen uit Darfoer beschreef zijn mishandeling aan Amnesty International: “Ze dienden me elektrische schokken toe met een stok, verschillende keren op mijn linkerbeen, toen op mijn rechterbeen, borst en buik. Ik was te zwak, kon me niet meer verzetten, en op dat moment namen ze mijn beide handen en zetten die op de machine.”

Een andere 16-jarige jongen en 27-jarige man beweerden dat politieagenten hen seksueel vernederden en hen pijn toebrachten aan de geslachtsdelen. De man vertelde Amnesty dat politieagenten in Catania hem sloegen en elektrische schokken toedienden vooraleer ze hem verplichtten zich uit te kleden en een drieledige tang op hem gebruikten: “Ik zat op een aluminium stoel, met een opening op het zitvlak. Ze hielden mijn schouders en benen vast, namen mijn testikels vast met de tang en trokken er tweemaal aan. Ik kan niet beschrijven hoe pijnlijk het was.”

Hoewel het gedrag van de meeste politieagenten professioneel blijft en het overgrote deel van de vingerafdrukken wordt afgenomen zonder incidenten, geven de bevindingen in dit rapport aanleiding tot ernstige bezorgdheid en wijzen ze op de nood aan een onafhankelijk onderzoek van de huidige praktijken.

Screening

Volgens de hotspot aanpak worden nieuwkomers in Italië gescreend om asielzoekers te scheiden van diegenen die als illegale migranten beschouwd worden. Dit betekent dat mensen, vaak uitgeput en getraumatiseerd van hun reis en zonder toegang tot voldoende informatie of advies over asielprocedures, vragen moeten beantwoorden die mogelijk verregaande consequenties hebben voor hun toekomst.

Een 29-jarige Nigeriaanse vrouw vertelde Amnesty International: “Ik weet zelfs niet hoe we hier kwamen, ik moest huilen... Ik zag zoveel politieagenten, ik was bang... Mijn geest was ver weg, ik kon me zelfs de naam van mijn ouders niet herinneren.”

Politieagenten moeten nieuwkomers vragen waarom ze naar Italië kwamen, in plaats van hen enkel te vragen of ze asiel willen aanvragen. Aangezien de vluchtelingenstatus niet wordt bepaald op basis van de reden waarom iemand een land binnenkwam, maar wel op basis van de gevaren die iemand te wachten staan bij terugkeer naar het land van oorsprong, schiet deze benadering fundamenteel tekort.

Op basis van dit extreem korte interview nemen politieagenten, zonder dat zij hiervoor de nodige training kregen, een beslissing over individuele beschermingsnoden. Diegenen van wie men oordeelt dat ze geen grond hebben voor asiel, ontvangen een uitzettingsbevel, waaronder gedwongen terugkeer naar hun land van herkomst, waardoor zij risico lopen op ernstige mensenrechtenschendingen.

Uitzettingen

Onder druk van de EU probeert Italië meer migranten terug te sturen naar hun land van herkomst. Hiertoe onderhandelt Italië ook terugkeerakkoorden met landen die schokkende wreedheden hebben begaan.

Eén zo’n overeenkomst werd in augustus ondertekend door de Italiaanse en Soedanese politie-autoriteiten. Hierdoor werd het mogelijk een zeer beknopt identificatieproces uit te voeren, dat onder bepaalde omstandigheden zelfs in Soedan kan plaatsvinden nadat de uitzetting werd uitgevoerd. Zelfs wanneer het identificatieproces wordt uitgevoerd in Italië, is het zo oppervlakkig, en zo sterk gedelegeerd aan de Soedanese autoriteiten, dat het onmogelijk is om op individuele basis te beoordelen dat een persoon bij terugkeer geen risico loopt op ernstige mensenrechtenschendingen. Dit heeft al geleid tot onrechtmatige uitzettingen.

Op 24 augustus 2016 werden 40 mensen die geïdentificeerd waren als Soedanese burgers vanuit Italië op een vliegtuig gezet naar Khartoem. Amnesty International sprak met een 23-jarige man uit Darfoer die op deze vlucht zat, en die beschreef hoe de veiligheidsdiensten hem bij aankomst opwachtten in Khartoem: “Ze namen ons mee naar een speciale plek op het vliegveld en begonnen ons te slaan... We werden één voor één ondervraagd... Nu ben ik bang dat de veiligheidsdiensten me zoeken en als ze me vinden, weet ik niet wat er met me zal gebeuren.”

“De hotspot aanpak, ontwikkeld in Brussel en uitgevoerd in Italië, heeft de druk op grenslanden verhoogd, niet verlaagd. Het leidt tot schokkende schendingen van de rechten van extreem kwetsbare mensen voor wie de Italiaanse autoriteiten een directe verantwoordelijkheid dragen, en de Europese leiders een politieke,” zei Matteo de Bellis.

“Europese landen kunnen de verantwoordelijkheid voor mensen op hun grondgebied proberen ontlopen, maar ze kunnen hun verplichtingen onder internationaal recht niet ontlopen. Italiaanse autoriteiten moeten een einde maken aan deze schendingen en ervoor zorgen dat mensen niet teruggestuurd worden naar landen waar ze gevaar lopen op vervolging of foltering.”

Achtergrond

Amnesty International ondernam vier onderzoeksmissies naar Italië in 2016, interviewde vluchtelingen en andere migranten, en kwam samen met autoriteiten en NGO’s in Rome, Palermo, Agrigento, Catania, Lampedusa, Taranto, Bari, Genua, Ventimiglia, en Como. Het onderzoeksteam voerde 74 interviews uit met vluchtelingen en migranten, en voerde korte gesprekken met talrijke anderen.

Amnesty International heeft herhaaldelijk verduidelijking gevraagd en voorgesteld om de bezorgdheden in het rapport te bespreken met de Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken. De organisatie kreeg tot dusver geen antwoord.