Griekenland: Vluchtelingen vastgehouden in ellendige omstandigheden

Dat kon Amnesty International vaststellen bij een uitzonderlijk bezoek aan twee gesloten centra op de Griekse eilanden Lesbos en Chios.

Op 5 en 6 april kreeg een onderzoeksteam van Amnesty International toegang tot twee gesloten centra, Moria op Lesbos en VIAL op Chios. In totaal worden daar ongeveer 4200 mensen vastgehouden. De meesten kwamen aan op de Griekse eilanden na de EU-Turkijedeal van 20 maart. Sommigen van hen zitten al twee weken of langer vast.

Bij de 89 vluchtelingen en migranten die Amnesty’s onderzoeksteam interviewde, was er een groot aantal bijzonder kwetsbare mensen, zoals zwangere vrouwen, baby's, kleine kinderen en mensen met een handicap, trauma’s en ernstige ziekten.

"Aan de rand van Europa zitten vluchtelingen vast zonder licht aan het einde van de tunnel. Dit concept is zo gebrekkig, gehaast en slecht voorbereid. Het kan niet anders dan dat er fouten worden gemaakt en dat de rechten en het welzijn van zeer kwetsbare mensen met de voeten worden getreden,” zegt Gauri van Gulik, adjunct-directeur bij Amnesty International Europa.

"De mensen die gevangen zijn op Lesbos en Chios hebben vrijwel geen toegang tot rechtsbijstand, beperkte toegang tot diensten en ondersteuning, en nauwelijks informatie over hun huidige status of eventuele lot. Je kan de angst en wanhoop zo voelen."

Van opvang naar gevangenis

"Ik vluchtte uit Syrië om niet in de cel te belanden, en nu zit ik toch gevangen," vertelt een Syrische man van eind de twintig aan Amnesty International in het Moria-detentiecentrum.

Griekenland heeft beslist om de mensen die de Egeïsche zee vanuit Turkije oversteken te verhuizen van open opvangcentra naar gesloten detentiekampen. Daardoor zitten duizenden mensen willekeurig gevangen, sommigen al weken, terwijl ze wachten op nieuws over hun asielaanvraag en hun toekomst.

In het Moria-detentiecentrum op Lesbos controleren het Griekse leger en de politie streng wie binnen en buiten gaat. Het kamp, ​​dat nu zo’n 3.150 mensen telt, is afgesloten van de buitenwereld door verschillende schermen met prikkeldraad.

Ook in het VIAL-detentiecentrum op Chios, dat rond een verlaten aluminiumfabriek is gebouwd, wordt de toegang streng gecontroleerd. Ze zijn er bezorgd over de veiligheid, vooral na de hevige gevechten die uitbraken tussen de verschillende nationaliteiten in het kamp in de nacht 1 april, waarna meer dan 400 vluchtelingen en migranten ontsnapten.

De meerderheid van de vluchtelingen slaapt nu onder de blote hemel in en rond de belangrijkste haven in het centrum van Chios. Daar is weinig beveiliging en nauwelijks toegang tot basisdiensten.

Slechts twee van de vluchtelingen en migranten die Amnesty International sprak, konden hun bevel tot detentie tonen op basis van hun individuele omstandigheden. Nochtans is automatische detentie op basis groepen per definitie arbitrair en dus onrechtmatig.

Kwetsbare groepen

Door iedereen die nu op de Griekse eilanden aankomt automatisch gevangen te houden, houdt Griekeland geen rekening met de bijzondere omstandigheden en behoeften van bepaalde asielzoekers. Onder hen zijn slachtoffers van foltering, gezinnen met zeer jonge kinderen en baby's, vrouwen die alleen reizen met kinderen, mensen met een handicap of die behoefte hebben aan directe gezondheidszorg, zwangere vrouwen en mensen die behoefte hebben aan psychologische zorg. Kinderen mogen nooit in een gesloten asielcentrum worden geplaatst.

Amnesty International sprak met velen van hen, zowel in Moria en in VIAL. Het is duidelijk dat ze niet in het detentiecentrum zouden moeten zijn.

De autoriteiten vertelden Amnesty International in Moria dat de identificatie van kwetsbare individuen een prioriteit is en dat zo’n 50 à 100 mensen al verhuisden naar open centra. Toch blijft een zeer groot aantal vastzitten. Zo ontmoette Amnesty International in Moria een kleine baby met complicaties na een aanval in Syrië, hoogzwangere vrouwen, mensen die niet in staat zijn om te lopen, en een jong meisje met een ontwikkelingsstoornis.

De eerste familie die Amnesty sprak in VIAL was op 19 maart aangekomen. De moeder van het zesjarige Syrisch-Palestijns meisje vertelde ons dat ze een ernstige rugblessure had opgelopen toen een dak deels op haar viel na een bomaanslag. Ze toonde ons haar gezwollen rug en medische dossiers uit Syrië.

"Geen enkele asielzoeker mag automatisch worden vastgehouden,” zegt Gauri van Gulik. “Deze detentiecentra op Lesbos en Chios zijn op geen enkele manier geschikt voor de vele jonge kinderen, mensen met een handicap of mensen met een dringende medische behoeften die we hebben ontmoet. Ze moeten onmiddellijk worden vrijgelaten."

Barre omstandigheden en amper toegang tot diensten

Zowel in Moria en VIAL kloegen mensen vooral over de slechte kwaliteit van het voedsel, het gebrek aan dekens en privacy. Veel vluchtelingen spraken bovendien over het gebrek aan toegang tot artsen of ander medisch personeel in beide centra. Dit was vooral acuut voor kwetsbare groepen die behoefte hebben aan zeer gespecialiseerde medische hulp.

Een Iraakse familie in een kleine tent met onvoldoende dekens vertelde Amnesty International hoe ze, sinds hun aankomst afgelopen week, moeite hebben om hulp te krijgen voor hun achtjarige dochter. In Irak werd bij haar een heupbeeninfectie vastgesteld. De infectie wordt steeds erger en moet dringend behandeld worden. Ze toonden Amnesty International een medisch dossier waarmee ze al twee keer naar een arts gingen, maar telkens werden ze weggestuurd. De eerste keer was er geen tolk, de tweede keer kregen ze simpelweg geen toegang. "Ze heeft voortdurend pijn," zei de moeder.

In Moria zijn slechts drie artsen regelmatig beschikbaar voor de medische zorg voor 3.150 mensen. In VIAL zijn de medische teams maar sporadisch beschikbaar. Bovendien zijn er onvoldoende medicijnen en andere benodigdheden.

Ook de toegang tot voedsel is beperkt. Zo barstten drie alleenstaande moeders met baby's en jonge kinderen in tranen uit. Ze delen een container in VIAL en zijn niet wanhopig op zoek naar de juiste voeding of zelfs voldoende melk voor hun kinderen.

Door de overbevolking in Moria is er ook gewoon niet genoeg ruimte om de 3.150 mensen te huisvesten. Er zijn zo’n duizend mensen meer dan de voorziene plaatsen. Amnesty International zag ten minste 70 dunne tentjes tegen de omheining en elders in het kamp, ​​waar veel gezinnen en kwetsbare mensen slapen, soms met vijf of meer in een ​​kleine tent. Omdat grote aantallen blijven aankomen op de Griekse eilanden in grote aantallen, zal deze situatie alleen maar verslechteren.

VIAL heeft een capaciteit van ongeveer 1.200 mensen, maar ook daar zitten verschillende families opeengepakt in krappe containers van 30 of 40 vierkante meter. Ze hebben zeer weinig buitenruimte waar ze vrij kunnen bewegen.

Veel mensen klagen ook over een tekort aan dekens. Vaak moeten twee of meer gezinsleden één dunne deken delen in de koude nachten.

Falende asielprocedure

Na de EU-Turkijedeal veranderde Griekenland het proces van asielaanvraag met de wet van 1 april. Het was duidelijk dat het systeem nog niet operationeel is, vanwege een gebrek aan middelen en duidelijke richtlijnen.

Angst en onzekerheid rond de start van de EU-Turkijedeal hebben geleid tot een piek in de asielaanvragen. Volgens de autoriteiten heeft sinds 20 maart de overgrote meerderheid van de 3150 migranten in Moria de wil uitgedrukt om asiel aan te vragen. Meer dan 830 mensen deden hun aanvraag in Chios.

De beloofde verhoging van de capaciteit om deze aanvragen te verwerken is nog steeds niet voldoende aanwezig. Ook de ondersteuning van andere EU-landen moet nog aankomen, waardoor de achterstand groeit. De eenzame asielexpert in VIAL vertelde Amnesty International op 6 april dat het aantal aanvragen zo snel stijgt, dat hij ze niet allemaal kan verwerken. Van de 833 aanvragen heeft hij er maar 10 verwerkt (net iets meer dan 1%), waarvan er één succesvol was. Deze gevallen werden nog verwerkt onder de oude Griekse asielprocedure, maar leggen het tekort aan personeel pijnlijk bloot.

Door de snelde uitvoering van de EU-Turkijedeal worden er flagrante fouten gemaakt in de registratie en verwerking van nieuwkomers.

Een belangrijk probleem dat alle vluchtelingen naar voren schoven, was dat ze niet voldoende informatie krijgen over de asielprocedure. Dit gebrek aan informatie is nog urgenter omdat ze tijdens de verwerking worden vastgehouden. Velen hebben geen of onvolledige documentatie van hun registratie ontvangen.

Zo stelde een Syrische vrouw: "Ik heb geen voedsel nodig. Ik moet weten wat er gebeurt.”

Ook zeggen velen dat ze te laat werden geregistreerd, hoewel ze aankwamen voor 20 maart. Een andere Syrische vrouw, die met haar familie aankwam op 19 maart, vertelt dat ze niet konden registreren, omdat "het systeem niet werkte". Ze toonde Amnesty International haar aankomst-polsbandje van 19 maart. Hoewel ze vóór de datum arriveerden van de inwerkingtreding van de EU-Turkijedeal, werden ze pas echt geregistreerd op 21 maart, en dus vastgehouden. Nog minstens drie anderen zaten in deze situatie.

“Veilig” derde land

De nieuwe Griekse asielprocedure werkt in twee stappen. Eerst moet worden vastgesteld of het doorreisland, in dit geval Turkije, voor de asielaanvrager als een veilig land kan worden beschouwd. Als dat niet het geval is, wordt het asielverzoek inhoudelijk behandeld. Het hangt af van degene die de aanvraag behandelt om te beoordelen of Turkije een veilig land is voor de asielzoeker. Duidelijke instructies op basis van welke criteria dit moet worden beoordeeld ontbreken.

Door de schaarse en ontoegankelijke rechtsbijstand, gecombineerd met haastige asielprocedures, is het zeer waarschijnlijk dat duizenden asielzoekers teruggestuurd worden naar Turkije, ookal is het daar duidelijk onveilig voor hen.

Verschillende vluchtelingen beschreven hoe bang ze zijn om te worden teruggestuurd naar Turkije. Een jonge, zwangere Syrische vrouw toonde het onderzoeksteam de blauwe plekken op haar armen. Ze zei dat de Turkse grenswacht haar sloeg met een wapenstok. Haar man had gelijkaardige blauwe plekken op zijn been. Ze vertelden dat ze werden teruggestuurd naar Syrië. Toen ze opnieuw de Turkse grens overstaken, schoot de Turkse grenswacht op hen, maar ze konden ontsnappen.

"In plaats van bescherming, geeft Europa vluchtelingen een nachtmerrie van prikkeldraad, onveiligheid en verlammende angst om teruggestuurd te worden naar Turkije,” zegt Gauri van Gulik.

“Er moeten onmiddellijk serieuze stappen gezet worden om de wantoestanden die wij in Lesbos en Chios hebben vastgesteld, aan te pakken. Dit toont dat niet alleen Turkije niet veilig is voor vluchtelingen, maar dat er ook ernstige problemen zijn aan de Griekse kant van de EU-Turkijedeal. Niemand mag worden teruggestuurd totdat beide kanten van het probleem volledig zijn opgelost.”

Aanbevelingen

De Griekse en de Europese autoriteiten moeten onmiddellijk de massale terugkeer stoppen, tot aan de volgende criteria is voldaan:

• Detentie wordt uitsluitend gebruikt als een laatste redmiddel. Alternatieven voor detentie worden overwogen.
• Elke beslissing om iemand vast te houden is gebaseerd op een gedetailleerde en individuele beoordeling van de noodzaak om iemand vast te houden met een legitiem doel.
• Alle gedetineerden moeten de mogelijkheid hebben om de rechtmatigheid van hun detentie aan te vechten. Hiervoor hebben ze toegang tot rechtsbijstand.
• Toegang tot asielprocedures moeten realistisch en doeltreffend zijn. De termijnen voor het indienen van ondersteunende materialen moeten geschikt zijn voor iemand in detentie en toegang tot juridische en taalkundige bijstand moet beschikbaar worden gesteld.
• Capaciteit om aanvragen te verwerken moet aanzienlijk worden verhoogd.
• Asielzoekers in detentie krijgen correcte juridische informatie over de asielprocedure en hun rechten.
• De omstandigheden in detentie moet humaan en waardig te zijn.
• Alle kinderen moeten onmiddellijk worden vrijgelaten.
• Met de bijzondere omstandigheden en behoeften van bepaalde asielzoekers moet rekening worden gehouden, met inbegrip van slachtoffers van een trauma of foltering, kinderen, vrouwen, ouderen, en asielzoekers met een handicap.
• Ontwikkelen van duidelijke richtlijnen, in lijn met het internationaal recht, over hoe het concept van veilig derde land zal worden toegepast. Garanderen dat er rekening wordt gehouden met de individuele omstandigheden, alsmede up-to-date, onafhankelijke informatie over de behandeling en de status van asielzoekers in Turkije.