Griekenland: Onwettige detentie op Samos mag geen blauwdruk worden voor het EU-migratiepact

Het rapport, Samos: “We Feel in Prison on the Island” Unlawful Detention and Sub-standard Conditions in an EU-Funded Refugee Centre, onthult willekeurig gebruik van “vrijheidsbeperkende” bevelen die bewoners onderwerpen aan onwettige en willekeurige detentie.

“Griekenland wordt sinds lang gebruikt als proeftuin voor een EU-migratiebeleid dat gericht is op het geracialiseerd uitsluiten van mensen die Europa willen bereiken. De resultaten op Samos tonen aan dat dit model bestraffend en duur is en misbruik in de hand werkt. Onder het mom van het registreren en identificeren van mensen, houden de Griekse autoriteiten zowat iedereen vast bij aankomst, inclusief mensen in kwetsbare situaties, wat in strijd is met hun rechten. Dit gebeurt allemaal op een door de EU gefinancierde locatie die geacht wordt te voldoen aan de Europese normen,” zegt Deprose Muchena, regionaal directeur bij Amnesty International.

“Een dystopische nachtmerrie” gefinancierd door de EU

Nadat brand in 2020 het vluchtelingenkamp Moria op het Griekse eiland Lesbos verwoestte, stelde de Europese Commissie 276 miljoen euro aan EU-middelen beschikbaar voor nieuwe “multifunctionele” centra, met de belofte van “betere omstandigheden”. De locaties waren ontworpen om opvang en detentie voorafgaand aan terugkeer te omvatten. Het centrum op Samos werd als eerste geopend, in 2021.

Als gevolg van een toenemend aantal aankomsten kreeg het centrum tussen juni 2023 en januari 2024 te maken met overbevolking, met een piek van 4.850 bewoners in oktober 2023. Dit leidde ertoe dat mensen werden ondergebracht in niet-residentiële ruimtes zoals keukens en klaslokalen, en containers, in ondermaatse omstandigheden. De locatie voorzag oorspronkelijk capaciteit voor 2.040 mensen, maar de autoriteiten veranderden deze in september 2023 naar 3.650, zonder enige duidelijke interventie om de accommodatiecapaciteit te vergroten.

De toename in aantal mensen die aankwamen, verergerde aanslepende bestaande problemen met de basisvoorzieningen, waaronder watertekorten en het gebrek aan een permanente arts. De continuïteit van de medische diensten in het kamp is ook onzeker. De contracten van de gezondheidswerkers die in het kamp werken liepen immers op 30 juni af, terwijl het wachten blijft op de uitvoering van het nieuwe door de EU gefinancierde en door het IOM geleide project voor de verstrekking van gezondheidszorg (het ‘Hippocrates’-project). De langdurige en voortdurende onzekerheid over de verstrekking van adequate gezondheidszorg in het kamp doet ernstige twijfels rijzen over het vermogen van Griekenland om asielzoekers gelijke toegang tot de gezondheidszorg te garanderen.

“De EU beloofde dat deze centra aan de ‘Europese normen’ zouden voldoen. In plaats daarvan troffen we een dystopische nachtmerrie aan: een zwaarbeveiligd kamp waar de meest primaire voorzieningen ontbreken. Beveiligingscamera's en prikkeldraad omheinen het centrum en maken een kamp dat lijkt op een gevangenis. Mensen hebben niet genoeg water of adequate gezondheidszorg, en in sommige gevallen zelfs geen bedden. En dat terwijl ze het centrum wekenlang, soms maandenlang, niet kunnen verlaten”, aldus Deprose Muchena.

Systematische, willekeurige en onwettige opsluiting

Bewoners worden systematisch onderworpen aan “vrijheidsbeperkende” bevelen die hen tot 25 dagen vastzetten in het centrum. Deze beperkingen gaan verder dan de legitieme “beperkingen van de bewegingsvrijheid” en komen neer op onwettige opsluiting. Ze worden overwegend toegepast op nieuwkomers zonder rekening te houden met individuele omstandigheden. Dit is in strijd met het internationale recht en de internationale normen. Die bepalen immers dat iemand vastzetten enkel omwille van redenen van migratiemanagement, alleen maar toegelaten is in de meest uitzonderlijke omstandigheden.

Amnesty International zag bewijs dat de implementatie van deze maatregelen ook zeer gebrekkig is. Mensen worden langer dan de toegestane limiet van 25 dagen vastgehouden, vaak zonder schriftelijke beslissing of op basis van een beslissing die al gedateerd is.

Bovendien hebben de bewoners, vooral in tijden van overbevolking in het centrum, te maken gehad met onwaardige leefomstandigheden die mogelijk in strijd waren met het verbod op mishandeling.

“We kampen met mentale gezondheidsproblemen. Ik ben ontsnapt aan de oorlog. We verlieten Syrië voor een betere toekomst [...] niet [om] hier te zijn in onveilige, onreine [omstandigheden], moeilijk om alle redenen. Ik heb mijn familie thuis achtergelaten en nu voel ik me hier gestraft”, getuigt Nabil*, een man uit Syrië die in het centrum woont.

Hoewel vrijheidsbeperkingen ogenschijnlijk “neutraal” zijn en alle nieuwkomers in centra treffen, zijn ze bijna uitsluitend van invloed op geracialiseerde asielzoekers. Griekenland moet ervoor zorgen dat zijn migratiebeleid niet leidt tot raciale discriminatie, wat in strijd is met het internationaal recht.

De steun van de Europese Commissie voor de oprichting en werking van het centrum vergroot haar verantwoordelijkheid voor eventuele schendingen. Net als alle nieuwe door de EU gefinancierde centra, is het centrum in Samos ontworpen om te voldoen aan de principes die ten grondslag liggen aan het EU Migratie- en Asielpact, een reeks recent aangenomen hervormingen van de EU asielwetgeving. Amnesty International heeft voortdurend haar bezorgdheid geuit dat het pact de toegang tot asiel zou verzwakken en het risico op mensenrechtenschendingen en de facto detentie zou vergroten, met name door de beperkingen op de bewegingsvrijheid van migranten tijdens het ondergaan van screening en asiel- en terugkeerprocedures aan de grens.

“Samos biedt een venster op de toekomst van het pact en biedt een cruciale kans voor de EU en haar lidstaten om van koers te veranderen. De Griekse asielregels inzake ‘vrijheidsbeperkingen’ moeten dringend worden ingetrokken. Daartoe moet de Europese Commissie haar inbreukprocedures tegen Griekenland voortzetten om ervoor te zorgen dat de EU-wetgeving wordt nageleefd”, aldus Deprose Muchena.

“De EU moet dringend optreden om ervoor te zorgen dat het gebruik van beperkende maatregelen tijdens migratieprocedures niet leidt tot wijdverspreide onwettige detentie en andere vormen van misbruik, zoals we in Samos zien. Als we dat niet doen, ondermijnen we op radicale wijze de EU-normen op het gebied van grondrechten en zullen we bovendien het menselijk trauma en lijden aan de grenzen drastisch doen toenemen.”

Achtergrond

Het onderzoek werd uitgevoerd tussen december 2023 en juli 2024 en is gebaseerd op ontmoetingen, interviews en uitwisselingen met bewoners van het centrum, vertegenwoordigers van de Griekse autoriteiten, middenveldorganisaties en VN-agentschappen. Het onderzoek gaat ook vergezeld van kunstwerken van bewoners om hun gevoelens en ervaringen van het leven in het centrum visueel weer te geven. De kunstwerken zijn gemaakt tijdens workshops in samenwerking met Samos Volunteers. Bekijk de online galerij.