Focus: Bethlehem, de muur neemt een hap uit de stad

Wij bezochten het gezin Anastas, een christelijk gezin uit Bethlehem, en waren getuige van een aangrijpend verhaal over de verregaande gevolgen van de muur op de stad en de inbreuk op de waardigheid en de economische rechten van gewone mensen.

Claire Anastas was de uitbaatster van een succesvolle souvenirwinkel aan het graf van Rachel, een belangrijke religieuze en toeristische trekpleister aan de grote verbindingsweg tussen Bethlehem en Jeruzalem. Pal naast het graf van Rachel wonen in één van de meest levendige wijken van Bethlehem, vol winkels en restaurants, was lange tijd een zegen voor het gezin Anastas. Claire’s souvenirwinkel was een noodzakelijke halte voor de 90.000 pelgrims die Bethlehem en Rachel’s graf elke maand bezochten, ooit Claire's belangrijkste bron van inkomsten. De garage van haar man bediende klanten van over heel Israël en Palestina.

'Vrede was het begin van het einde'

Het Oslo II-vredesakkoord tussen Israël en de Palestijnen in september 1995 was het begin van het einde voor het gezin. In tegenstelling tot de rest van Bethlehem bleef het gebied rond Rachel’s graf binnen ‘Zone C’. Israël behield er dus de volledige controle. Uit schrik dat het graf uiteindelijk onder Palestijnse soevereiniteit zou terechtkomen, begon het ‘Comité voor Rachel’s Graf’, een religieus joodse drukkingsgroep, een campagne om religieuze joden aan te moedigen een yeshiva te stichten in het graf en zich permanent te vestigen in het gebied. Er werd een soort van Israëlische nederzetting opgericht in het hart van Bethlehem. Het idee was een permanente Joodse aanwezigheid te verzekeren. Dat plan wierp zijn vruchten af toen de Israëlische regering in de paniekdagen van de tweede Intifada besliste over de route van de muur rond Jeruzalem. Drukkingsgroepen eisten de annexatie van Rachel’s graf bij Jeruzalem. Dat leek een absurde eis: om het gebied rond het graf te annexeren moest de muur een diepe hap nemen uit het centrum van Bethlehem en het stuk van de hoofdweg aan Claire’s huis veranderen in een ommuurde corridor die zou dienen als weg voor Israëli’s en toeristen om het graf van Rachel te bereiken vanuit Jeruzalem. Toch gaf de regering toe.

'Op een dag stond er een muur rond mijn huis'

Claire’s huis werd aan drie kanten ommuurd. “Op een dag stond er een muur rond mijn huis!”, vertelt Claire radeloos. De muur passeert langs 3 kanten op nog geen 10 meter van haar huis. Claire had hard gewerkt om een toekomst voor haar kinderen te verzekeren, maar heeft nu elke bron van inkomsten verloren: de muur veranderde de drukste straat van Bethlehem in een dode buurt waar nu grijze betonblokken van 8 meter hoog als voldongen feiten in de grond staan geboord. De dag in december 2003 waarop bulldozers de laatste 8-meter hoge betonnen platen rond haar huis plaatsten, verloor ze haar bron van inkomsten: toeristen zouden haar winkel niet meer kunnen bereiken.

Het gezin met 4 kinderen kwam in zware financiële moeilijkheden terecht en woont nu in een donkere, claustrofobische, ommuurde hoek. Claire herinnert zich nog goed de dag dat ze begonnen te graven rond het huis: “Elke dag kwamen er bulldozers die enorm veel stof creëerden. Mijn zoon is allergisch aan stof en hij werd erg ziek. Ze vernietigden eveneens een riool recht tegenover mijn huis, om er de muur op te trekken. Mijn kinderen waren getraumatiseerd. Ze begrepen niet wat er gaande was. Ik zie geen hoopvolle toekomst voor Bethlehem. Mijn kinderen groeien op en willen een normaal leven leiden. Ze zijn reeds opgegroeid in een verschrikkelijke situatie tijdens de tweede Intifada.”

De hele buurt rond Rachel’s graf is net als Rachel, dood. Zo goed als alle zaken moesten de boeken toe doen, ook Johnny's succesvolle garage en Claire's ooit zo ideaal gelegen souvenirwinkel. Bethlehem was ooit de grote stedelijke hoop van de Palestijnen. Slechts een verre herinnering aan die hoop blijft bestaan. Tijdens de kerstperiode in 2005 mocht Bethlehem amper 3000 pelgrims verwelkomen. Claire vertelt ons dat de muur verhindert dat Bethlehem haar enorm potentieel kan vervullen als belangrijke toeristische trekpleister en dus als bron van inkomsten voor de Palestijnse economie: “De economie in Bethlehem ligt in duigen. We zijn onze connecties met Israëlische steden verloren en nu verliezen we eveneens onze verbindingen met Palestijnse steden. We zijn afgesloten van Jeruzalem. Ramallah is zeer moeilijk te bereiken, omdat we slechte wegen moeten gebruiken en langs checkpoints moeten passeren. Ondernemingen in Bethlehem zijn op sterven na dood.”

'Vooruitstrevende technologische systemen zullen ongemakken tot een minimum herleiden'

De geografie van de hele buurt is veranderd. Bij het bereiken van Bethlehem vanuit Jeruzalem blokkeert de muur de hoofdweg, ooit de levensader tussen twee innig met elkaar verbonden heilige steden. De verkeerssituatie is aangepast aan de aanwezigheid van de muur: er werd een rond punt gebouwd, waar taxi's en bussen vanuit Jeruzalem mensen afzetten aan een 'passengers drop off point' vooraleer ze terugkeren naar Jeruzalem. De passagiers moeten dan te voet door een checkpoint dat onlangs werd omgebouwd tot een terminal die lijkt op een definitieve grensovergang.

Op zijn website geeft het Israëlische ministerie van defensie daar een bedrieglijke humanitaire draai aan: “Omdat vele inwoners van de Palestijnse gebieden in Israël werken en er zaken doen en vele Israëlische staatsburgers zaken doen in de Palestijnse gebieden, werden in de route van de muur een aantal terminals ingebouwd die de inspectie van mensen en goederen zullen vergemakkelijken zoals dat gebeurt aan internationale grenzen. Zulke inspecties zijn noodzakelijk omwille van de veiligheid, maar de vooruitstrevende technologische systemen van controle in de terminals zullen de ongemakken tot een minimum herleiden.”

In werkelijkheid gaat het er minder rooskleurig aan toe. Miljoenen Palestijnen uit de Westelijke Jordaanoever – en dus ook uit Bethlehem – mogen Jeruzalem niet binnen, tenzij ze beschikken over een werkvergunning, die om de drie maanden moet worden hernieuwd en in vele gevallen om vage redenen wordt geweigerd. Daarnaast zijn “de ongemakken” alomtegenwoordig in de terminal tussen Bethlehem en Oost-Jeruzalem. Een groot deel van de inwoners van Bethlehem werkt inderdaad in Jeruzalem. Zij moeten elke nacht in de vroege uurtjes urenlang opeengepakt staan aanschuiven aan de terminal om op tijd op hun werk te raken. De ‘vooruitstrevende technologische systemen van controle’ bestaan uit een paspoortcontrole, een bagage-inspectie zoals op de luchthaven en dan nogmaals een paspoortcontrole. Israëlische soldaten schreeuwen door luidsprekers de stroom Palestijnen toe en patrouilleren met geweren op loopbruggen boven hun hoofden. Terwijl Palestijnen door deze enge trechter worden geduwd, rijden bussen vol toeristen door een andere poort in de muur Bethlehem binnen. Om Rachel’s graf te bezoeken, moet je Bethlehem echter niet meer binnenrijden. Het hoort nu immers bij Jeruzalem. De hoofdweg is er een ommuurde corridor die naar het graf leidt. De top van Claire's huis en souvenirwinkel steekt net boven de muur uit.

'Wij zijn trots tot de laatste christenen in Bethlehem te behoren'

De economische emigratie uit Bethlehem zal een ingrijpende impact hebben op de culturele diversiteit, die al vele eeuwen karakteristiek is voor Bethlehem. Vele christenen in Bethlehem hebben hun inkomen verloren en zien geen mogelijkheid om in de stad te blijven leven. Claire’s familie woont al generaties lang in Bethlehem. Claire is diep bezorgd, vele christelijke gezinnen die sterke banden hadden met de stad zijn immers al vertrokken: “Christenen vertrekken uit de stad omdat ze niet in een spiraal van armoede en financiële problemen willen terechtkomen, die het gevolg is van de beperkingen van de bewegingsvrijheid. En dus vertrekken ze, om elders ondernemingen op te starten. Christenen maken al maar één procent meer uit van de Palestijnen in Palestina. We zijn gehecht aan Bethlehem en we zijn trots tot de laatste christenen in Bethlehem en Palestina te behoren. Maar onze kinderen zetten ons onder druk om te vertrekken.”

Claire toont ons haar lege winkel. We horen het geluid van de motor van een bus aan de andere kant van de muur. “Een bus met pelgrims” zegt Claire. “Meermaals op een dag horen we bussen vol met pelgrims komen en gaan, slechts tien meter van mijn huis. Zij hebben er geen idee van dat er hier ooit een bloeiende souvenirshop was of hoe de straat eruit zag voor de muur werd gebouwd. Het zijn klanten die ik niet meer kan bedienen.” Voor haar is het geluid van de busmotoren, zonder dat ze de bussen en de passagiers kan zien, een dagelijkse en cynische herinnering aan het feit dat men haar op een abrupte manier haar inkomen heeft afgenomen: “We verloren alles toen de muur er kwam. Voortdurend vragen we ons af waarom dit ons overkomen is. Wij zijn burgers en we zijn niet betrokken in dit conflict. We willen gewoon ons leven leiden.”

De muur schendt de economische rechten van gewone Palestijnen

Volgens de Israëlische autoriteiten is de muur een antwoord op zelfmoordaanslagen en is het enige doel van de muur de veiligheid van Israël te waarborgen. Feit is echter dat het grootste deel van de muur niet gebouwd wordt op de internationaal erkende grens tussen Israël en de Westelijke Jordaanoever, de zogenaamde Green Line. Bijna negentig percent van de route van de muur ligt op Palestijns land in de Westelijke Jordaanoever om een groot aantal Israëlische nederzettingen in de bezette Palestijnse gebieden in te sluiten, nederzettingen die gebouwd werden en nog steeds uitgebreid worden in strijd met internationaal recht. De sociale en economische rechten van duizenden Palestijnen zoals het gezin Anastas worden geschonden. Amnesty International zet al jaren druk op Israël om de bouw van de muur stop te zetten, de reeds gebouwde delen af te breken en te voorzien in een vergoeding voor de geleden schade.

ACTIE: KOOP KERSTCADEAUTJES BIJ CLAIRE! HET GEZIN ANASTAS HEEFT DE SOUVENIRSHOP OPNIEUW GEOPEND, MAAR DAN WEL ONLINE, WAAR ER GEEN MUREN ZIJN. NEEM EEN KIJKJE OP WWW.ANASTAS-BETHLEHEM.COM OM TE ZIEN WAT ZE AANBIEDT.