FIFA moet kandidatuurprocedure voor WK 2034 stoppen en geloofwaardige mensenrechtenstrategie eisen voor 2030

In een nieuw rapport, High Stakes Bids: Dangerously Flawed Human Rights Strategies for the 2030 and 2034 FIFA World Cups, evalueren Amnesty International en SRA de die door Marokko, Portugal en Spanje (WK 2030) en door Saudi-Arabië (WK 2034) zijn ingediend. Daarin staat dat geen van beide kandidaturen voldoende hebben uitgelegd hoe zij zullen voldoen aan de mensenrechtennormen die FIFA’s biedingsreglementen eisen, noch hebben ze mensenrechtenorganisaties ten gronde geraadpleegd. De risico’s in Saudi-Arabië zijn bovendien zo groot dat – als het toernooi werkelijk daar wordt georganiseerd – dit waarschijnlijk zal leiden tot ernstige en wijdverspreide mensenrechtenschendingen.

“Het WK 2034 toewijzen aan Saudi-Arabië zonder geloofwaardige garanties over hervormingen zal een reële en voorspelbare menselijke tol eisen. Supporters zullen te maken krijgen met discriminatie, inwoners zullen onder dwang uit hun huis worden gezet, arbeidsmigranten zullen worden uitgebuit en velen zullen sterven. Om te voorkomen dat een nu al schrijnende situatie nog verder verslechtert, moet FIFA de procedure stoppen totdat er gedegen bescherming van mensenrechten is ingevoerd,” zegt Steve Cockburn, hoofd Arbeidsrechten en Sport van Amnesty International.

“FIFA moet ook veel geloofwaardigere strategieën en bindende toezeggingen eisen om mensenrechtenschendingen in verband met het WK 2030 te voorkomen. Marokko, Portugal en Spanje hebben nog altijd niet voldoende uitgelegd hoe zij spelers en fans tegen discriminatie zullen beschermen, welke maatregelen zij nemen om buitensporig politiegeweld te voorkomen, of hoe zij het recht op huisvesting van inwoners zullen waarborgen.”

In juni 2024 brachten Amnesty International en de SRA een 91 pagina’s tellend rapport uit waarin ze ingaan op de risico’s voor de mensenrechten in verband met de wereldkampioenschappen van 2030 en 2034.

De kandidatuur van Saudi-Arabië voor 2034

De kandidatuur (‘bid book’) van Saudi-Arabië voor het WK 2034 schetst ambitieuze plannen voor de bouw of renovatie van 11 stadions, meer dan 185.000 extra hotelkamers en grote infrastructuurprojecten van transportverbindingen tot nieuwe steden.

“Saudi-Arabië zal een enorm aantal arbeidsmigranten nodig hebben om zijn WK-ambities waar te maken. Toch doet het land geen toezegging om het uitbuitende ‘Kafala’-sponsorsysteem van het land te hervormen, een minimumloon voor niet-staatsburgers in te stellen, hen toe te staan lid van vakbonden te worden of om nieuwe maatregelen in te voeren om sterfgevallen onder werknemers te voorkomen,” aldus Steve Cockburn.

“In de mensenrechtenstrategie van Saudi-Arabië wordt niet gerept over hoe de regering de vrije meningsuiting ernstig onderdrukt, noch over hoe mensen puur om het uiten van hun mening tientallen jaren gevangenisstraf moeten uitzitten. Dit dat er geen serieus engagement is om te hervormen.”

Ondanks de enorme infrastructuurprojecten op de planning bevat de mensenrechtenstrategie van de kandidatuur ook geen nieuwe maatregelen om mensen te beschermen tegen of te compenseren voor gedwongen uitzettingen. Ook gaat de strategie niet in op discriminatie van vrouwen, het criminaliseren van buitenechtelijke relaties en relaties tussen mensen van hetzelfde geslacht, en bevat het geen maatregelen of toezeggingen om LGBTI+ supporters en -inwoners te beschermen tegen verbale en fysieke pesterijen en geweld of arrestatie.

Risico’s voor de mensenrechten WK 2030

Marokko, Portugal en Spanje hebben een voorstel gedaan om in 20 stadions verdeeld over 17 steden wedstrijden te organiseren – naast nog drie wedstrijden in Uruguay, Paraguay en Argentinië. Onder de plannen vallen onder ander een nieuw stadion met 115.000 zitplaatsen buiten Casablanca in Marokko en nieuwe transportverbindingen.

Amnesty International en de SRA onderstrepen in hun rapport van juni 2024 onder andere risico’s als buitensporig politiegeweld tegen mensenmassa’s in alle drie de landen, het oneigenlijke gebruik van rubberen kogels, evenals beperkingen van de vrijheid van meningsuiting en vergadering en het aanhoudend racisme, seksisme en homohaat in het voetbal.

Ook wijst het rapport op de risico’s van verminderde beschikbaarheid van betaalbare accommodatie voor inwoners van gaststeden in Portugal en Spanje, en van gedwongen uitzettingen in Marokko. Daarnaast zijn buitenechtelijke relaties en relaties tussen mensen van hetzelfde geslacht strafbaar in Marokko.

In de mensenrechtenstrategieën die door de drie voetbalbonden zijn ingediend ontbreken echter duidelijke verbintenissen om het merendeel van de door Amnesty International en de SRA vastgestelde risico’s adequaat aan te pakken. Voor de strategieën is bovendien slechts beperkt overlegd met het middenveld.

“Marokko, Portugal en Spanje moeten hun verantwoordelijkheden voor de mensenrechten veel serieuzer nemen,” zegt Steve Cockburn. “Het WK 2030 kan een kans bieden om de bescherming van de mensenrechten in alle drie de landen te versterken, maar alleen als regeringen en voetbalbonden bereid zijn om hiertoe nauw samen te werken met fans, mensenrechtenorganisaties, vakbonden en andere betrokken groepen.

Gebrekkige FIFA-procedure

FIFA introduceerde voor het eerst criteria ten aanzien van de mensenrechten in het selectieproces voor het WK mannenvoetbal van 2026. Dit kwam na controverses over de selectie van Rusland (2018) en Qatar (2022).

In oktober 2023 bevestigde FIFA dat kandidaturen ook voor de WK’s van 2030 en 2034 weer moesten aantonen hoe zij zouden voldoen aan een reeks mensenrechtennormen zoals arbeidsrechten, vrijheid van meningsuiting, bescherming tegen discriminatie. Deze vereisten zouden bovendien “volledig bindende verplichtingen” zijn. FIFA’s slagkracht om aan te dringen op mensenrechtenhervormingen heeft de organisatie zelf ernstig onderuit gehaald door de procedure te doorlopen met maar één kandidatuur voor elk toernooi. Daarbij kondigde FIFA in oktober 2024 aan dat de voetbalbonden niet voor elke kandidatuur apart kunnen stemmen, maar de twee kandidaturen als één pakket moeten goedkeuren of afwijzen.

Het lijkt er zelfs op dat FIFA de zwakke mensenrechtenstrategie van Saudi-Arabië mede mogelijk heeft gemaakt. FIFA heeft namelijk ingestemd met een ernstige beperking van de reikwijdte van de mensenrechtenbeoordeling door advocatenkantoor AS&H Clifford Chance. Deze beoordeling liet belangrijke mensenrechtenkwesties zoals vrijheid van meningsuiting, LGBTI+ discriminatie en gedwongen uitzettingen buiten beschouwing. Op de vraag van Amnesty waarom zij dit hebben gedaan heeft FIFA niet gereageerd. Clifford Chance antwoordde enkel dat het “ongepast” zou zijn om verder commentaar te geven.

“FIFA heeft lang beweerd dat ze bij het selecteren van WK-gastlanden en het organiseren van de grote toernooien rekening houdt met mensenrechtennormen. FIFA moet eerlijk zijn over de omvang en ernst van de op handen zijnde risico’s, anders is haar inzet voor de mensenrechten een schijnvertoning,” aldus Andrea Florence, directeur van Sports and Rights Alliance (SRA).

“FIFA was het eerste wereldwijde sportorgaan dat criteria ten aanzien van de mensenrechten introduceerde in het selectieproces voor een groot sportevenement. Het zou dan ook schokkend zijn om te zien dat de organisatie deze principes nu volledig overboord gooit om maar hun doel te bereiken.”

Achtergrond

• De komende maand moet FIFA haar eigen evaluatie van de mensenrechtenstrategieën van beide kandidaturen voorleggen aan de FIFA Council, de raad van bestuur van de organisatie. Als de raad dit goedkeurt, komen de 211 nationale voetbalbonden op 11 december bijeen voor een online ‘buitengewoon congres’ om over de kandidaturen te stemmen.
• De Sports & Rights Alliance (SRA) bestaat uit Amnesty International, The Army of Survivors, Committee to Protect Journalists, Football Supporters Europe, Human Rights Watch, ILGA World (International Lesbian, Gay, Bisexual, Trans and Intersex Association), de wereldwijde vakbondvereniging International Trade Union Confederation (ITUC), en de World Players Association, UNI Global Union.
• Lees meer over het FIFA WK 2030 en FIFA WK 2034.