“DE DYNAMIEK VAN ONDERUIT IS DE TOEKOMST VOOR MENSENRECHTEN”
Dit jaar bestaat de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) zeventig jaar. Een verjaardag om te vieren? Of eerder het moment om de mensenrechten met pensioen te sturen? We vroegen het aan Wies De Graeve, directeur van Amnesty Vlaanderen, die er een boek aan heeft gewijd.
Dag Wies. In december komt je boek uit, ‘Het recht om mens te zijn’. In de ondertitel heb je het over mensenrechten als moreel kompas. Wat bedoel je daarmee?
WIES DE GRAEVE: “Het gaat over hoe mensenrechten – zoals ze zijn gevat in de dertig artikels van de UVRM – een leidraad zijn om ons samenleven, ons denken en ons handelen vorm te geven. Ze effenen de weg voor een samenleving waar rechtvaardigheid, gelijkheid en vrijheid centraal staan. Mensenrechten zijn op die manier een moreel kompas om ons te leiden. Die rol wil ik in mijn boek bevestigen.
Toen de Verenigde Naties de UVRM in 1948 goedkeurden, is er een heel systeem ontwikkeld van verdragen, instellingen en juridische kaders. Die hele mensenrechtenarchitectuur, zoals we dat soms noemen, is erg belangrijk. Maar daardoor lijken mensenrechten soms ook iets ver weg, iets juridisch, iets voor in parlementen en rechtbanken. Terwijl mensenrechten echt over mensen gaan. Mensenrechten gaan over de rechten van jou en mij en die van meer dan zeven miljard medeburgers op deze planeet. Dat moeten we altijd voor ogen blijven houden.”
Wat is de balans na zeven decennia mensenrechten? Valt er iets te vieren?
“Ik denk dat we wel degelijk mogen vieren, maar vooral niet mogen berusten. De UVRM en alles wat eruit voortvloeide, heeft mee gezorgd voor de dekolonisatie, het einde van de slavernij, het verbod op foltering, de uitbouw van sociale bescherming, de ontplooiing van seksuele rechten, de afneming van de doodstraf, … en ga zo maar door. Maar we moeten ook vaststellen dat mensenrechten hun belofte voor veel mensen nog niet hebben waargemaakt. Eigenbelang, winstbejag en machtshonger hebben het al te vaak gehaald, ten koste van mensenrechten, en zijn verantwoordelijk voor grootschalige ellende.
Vandaag zijn er grote, ontrafelende kwesties, denk aan gewapende conflicten, migratie, klimaatverandering, … Dat we die nog niet op een goede manier kunnen aanpakken ligt niet aan de mensenrechten, maar aan het feit dat we mensenrechten onvoldoende consequent als maatstaf gebruiken. Ik ben ervan overtuigd dat mensenrechten geen deel zijn van het probleem, maar net bijdragen tot een oplossing. Dat probeer ik in mijn boek ook uit te leggen.”
We horen wel vaker dat de mensenrechten zwaar onder druk staan. Wat is de grootste bedreiging vandaag?
“Een groot stuk van de kracht van mensenrechten ligt in hun universaliteit: ze gelden voor iedereen, overal en altijd. De voorbije jaren zag ik een nieuwe bedreiging opdoemen voor die universaliteit, aangestookt door een groeiend politiek wij-zij-discours. Het gaat om de polarisering tussen ‘wij, het volk’ versus ‘zij, die anders zijn of het oneens zijn met ons’.
Dat discours leidt tot zondebokmechanismen, waarbij reële samenlevingsproblemen worden geprojecteerd op de zogenaamde ‘anderen’. In verschillende gradaties brengt dat een ontmenselijking met zich mee. Het resultaat is dat ‘de ander’ geen aanspraak kan maken op gelijke rechten, omdat ze geen gelijkwaardige mensen zouden zijn. De bedreiging die uitgaat van dat discours is enorm.
Die verdeeldheid is op zich niet nieuw, maar het feit dat ze zo openlijk en doelbewust wordt ingezet door zoveel politici in de wereld, zet het hele concept van universele mensenrechten op losse schroeven. Het maakt een pleidooi voor mensenrechten als universeel baken voor álle mensen alleen maar urgenter.”
Die algemene, polariserende tendens is inderdaad onrustwekkend.Is er ook hoop?
“Er is zeker hoop. Ik hoop dat mijn boek die mee kan aanwakkeren. We moeten als mensenrechtenactivisten niet in de hoek gaan zitten waar de klappen vallen. Ja, mensenrechten staan onder druk, maar net daarom moeten we durven opstaan en durven de verdediging van onze basisrechten en vrijheden opnemen. Solidariteit en verenigde krachten zullen de oprukkende verdeeldheid counteren.
Over de hele wereld zien we talloze bewegingen ontstaan die tegengas geven. Van de vrouwenmarsen in Polen tot de burgerbewegingen in de Democratische Republiek Congo of de landrechtenorganisaties in Zuid-Amerika. Mensen blijven opstaan om hun rechten te claimen. Ze roepen machthebbers tot de orde en eisen verantwoording. Ze tonen steeds opnieuw dat mensenrechten over mensen gaan. Die dynamiek van onderuit is de grootste en mooiste hoop die er is voor de toekomst van de mensenrechten. Daar putten mensenrechten hun kracht uit.”
Meer weten? Bestel nu 'het recht om mens te zijn'!
‘Het recht om mens te zijn’ van Wies De Graeve komt op 4 december 2018 uit bij uitgeverij Pelckmans Pro. Het is voor 19,99 euro van jou. De opbrengst van het boek gaat naar Amnesty International.
Voor meer info of om het boek te bestellen, ga naar de website van de uitgeverij Pelckmans Pro, bol.com of De Standaard Boekhandel.