Uit de beweging

CAR: Beschuldigingen seksueel geweld door VN-vredestroepen

06 november 2017

In oktober doken nieuwe beschuldigingen op van seksueel geweld door soldaten van VN-vredestroepen in de Centraal-Afrikaanse Republiek (CAR). Een 19-jarige vrouw zou door een Mauritaanse blauwhelm verkracht zijn in de nabijheid van een MINUSCA checkpoint in het dorp Bambari. Amnesty International interviewde het slachtoffer, familie en getuigen en spreekt van geloofwaardige bewijzen. Volgens critici kadert het voorval in een groter structureel probleem van seksueel geweld door blauwhelmen. Amnesty eist dat de Verenigde Naties gepaste actie ondernemen en een einde maken aan de straffeloosheid.

De 19-jarige vrouw in kwestie was na een begrafenis onderweg naar huis toen ze een Mauritaanse soldaat ontmoette die haar een kop thee aanbood omdat ze zich niet goed voelde. Niet veel later verloor ze het bewustzijn om ‘s nachts halfnaakt wakker te worden op de grond. Een gezondheidswerker die haar zo aantrof, bracht haar naar een lokale kliniek. Hij getuigde achteraf dat ze er verdoofd en ziek uitzag. Toen ze voldoende helder was om te praten, vertelde ze dat ze verkracht was. Medische onderzoeken bevestigden sporen van drugs en seksueel geweld. Op het terrein werden ’s anderendaags gebruikte condooms en condoomverpakkingen gevonden alsook wat lijkt op laarsafdrukken van het type dat de blauwhelmen dragen.

Diezelfde nacht begaf een man zich naar de lokale kliniek om te vragen waar de vrouw was. Uit de identificatie die de gezondheidswerker gaf, bleek het om een Mauritaanse soldaat te gaan. Amnesty spreekt van minstens één, maar mogelijk meerdere daders. De autoriteiten van Bambari en de VN zijn een formeel onderzoek gestart. De lokale aanklager heeft contact opgenomen met de procureur-generaal van de CAR om via diplomatieke weg gerechtigheid te krijgen. Hoewel VN-troepen immuniteit hebben voor binnenlandse strafrechtelijke vervolging, zijn landen die troepen leveren verplicht om de feiten te onderzoeken en eventueel te vervolgen. Het slachtoffer wil dat de daders worden opgesloten en is bereid haar verhaal opnieuw te doen tegenover onderzoekers van de VN en Mauritanië. De VN hebben ondertussen een onderzoeksteam naar Bambari gestuurd en beloofd actie te ondernemen.

Volgens de lokale aanklager was dit voorval het eerste in zijn soort. Desondanks circuleren er al jaren goed gedocumenteerde beschuldigingen van seksueel geweld door blauwhelmen, in en buiten de CAR. Deze hebben echter zelden tot strafrechtelijke onderzoeken geleid. Ook de lokale autoriteiten van Bambari wezen op een breder probleem. AP bracht dit jaar een rapport uit waaruit bleek dat de VN gedurende de laatste 12 jaar bijna 2000 formele aanklachten van seksueel geweld ontving, waarin zowel vredestroepen als ander civiel personeel van de VN wordt genoemd. Slechts een fractie van de daders werd bestraft. Bovendien leidt dit imago van straffeloosheid in de praktijk al te vaak tot het niet aangeven van seksuele misdrijven, waardoor de cijfers in de realiteit waarschijnlijk hoger liggen. Amnesty eist daarom niet alleen gerechtigheid in de vorm van repatriëring, schorsing en criminele vervolging, de VN moeten volgens Amnesty ook zorgen dat slachtoffers ondersteund worden en een schadevergoeding krijgen.

Als reactie op de vele berichten van seksueel geweld, kwamen de VN in maart 2016 met resolutie 2272 op de proppen, die expliciet handelt over het probleem van seksuele uitbuiting door vredestroepen. Een belangrijk element in deze resolutie stelt dat bij vermoeden van misbruik de gehele unit van een land moet worden gerepatriëerd. In juni 2017 werd dit principe in de praktijk toegepast toen de Democratische Republiek Congo meer dan 600 troepen terugtrok uit de CAR na beschuldigingen van seksueel geweld. Dit gebeurde evenwel pas na maandenlang uitstel, wat het gebrek aan daadkracht van de VN pijnlijk blootlegt.

Antonio Guterres, Secretaris-Generaal van de VN, bracht in maart 2017 een rapport uit waarin de VN zich ertoe verbinden prioriteit te geven aan de noden van het slachtoffer. Daarnaast erkent het rapport de link tussen seksuele uitbuiting en genderongelijkheid en moedigt het een grotere rol voor vrouwelijk leiderschap en gendergelijkheid in VN vredesmissies aan (geschat wordt dat slechts 3% van soldaten in vredesmissies vrouwen zijn).

Het antwoord dat de VN op deze nieuwste feiten zullen geven, zal een “cruciale test” zijn, aldus Joanne Mariner, senior crisis response adviser bij Amensty. Amnesty International hamert daarom eveneens op het belang van transparantie bij de onderzoeken en straffen die de VN uitvoeren. De VN zouden bovendien het principe van “name and shame” kunnen toepassen op landen die hun troepen niet disciplineren. Een principe dat tot vandaag zelden wordt toegepast om daders van seksueel geweld tot gerechtigheid te brengen en een perverse realiteit creëert waarin het de slachtoffers zijn die met schaamte en zonder gerechtigheid voortleven.