“Blijf erover praten”

Mensenrechten zijn soms zo concreet en ingrijpend dat ze onze diepste en intiemste gevoelens, onze identiteit zelf raken: wie, wat, hoe wij zijn, of willen zijn. Dat is zeker het geval voor transgenders en hun recht op genderkeuze: zij krijgen bij hun geboorte een etiket opgekleefd – man of vrouw - en willen van dat etiket af. Maar dat kan niet zomaar en overal.

Vaak verplicht de wet hen om een ingrijpende operatie – sterilisatie, geslachtsverandering – te ondergaan, naast een rits andere eisen. In heel wat landen moeten transgenders voor hun rechten de barricades op. Zoals Sakris Kupila, 21 jaar geleden in Finland als meisje geboren en nu een transgender, die internationaal voorop loopt in de strijd. Een moeilijke strijd, waarin je tegen meer dan een stootje moet kunnen.

Op de Amnesty-dag in september gunde Sakris Kupila ons een kijkje in zijn leven, dat helemaal overhoop is gehaald door op jonge leeftijd een tumultueus gevecht aan te gaan.

Sakris Kupila: “Ik groeide op in een klein dorp in Finland. Iedereen kende er iedereen. Over lesbiennes, homo’s, bi- of transseksuelen werd niet gepraat. Ik wist zelf niet eens wat transgender was, tot ik ongeveer 15-16 was. Toen begon ik te beseffen: oh, misschien is dat wat ik voel wel wat ze ‘transgender’ noemen.

“Als meisje voelde ik dat er iets niet klopte met mij. Ik was me ervan bewust dat ik me meer aangetrokken voelde tot meisjes, dus het etiket ‘lesbisch’ lag voor het grijpen. Ik voelde al dat stigma van ‘het verkeerde soort mens’ te zijn. Dus bleef ik onder de radar. Maar op de duur ging mijn geestelijke gezondheid eronder lijden.

“Ik raapte mijn moed bij elkaar en stapte naar mijn vader. Hij was directeur van de enige basisschool in ons dorp. Ik dacht dat hij me wel zou begrijpen, maar hij nam het heel slecht op. Dus kroop ik gauw terug in de kast.

“Ik had intussen een meisje leren kennen, we begonnen te daten en het klikte. Zij was de eerste die erachter kwam wie ik was en hoe ik me voelde, en die dat goed vond en mij aanvaardde zoals ik was. We zijn nog altijd samen, dit jaar zijn we getrouwd. Dat was mogelijk omdat sinds maart 2017 mensen van hetzelfde geslacht kunnen trouwen in Finland.

"Ik voelde al dat stigma van ‘het verkeerde soort mens’ te zijn"

“Een jaar na dat eerste gesprek met mijn vader kon ik het niet meer houden. Ik ging naar mijn vriendin en liet thuis een lange brief achter. Mijn moeder reageerde geschokt, drie dagen bleef ze thuis van haar werk. Maar na enkele maanden draaide ze bij en ze is nu een van mijn grootste ‘supporters’ en een vurige verdedigster van de rechten voor transgenders en hun families. Mijn vader blijft het er nog wat moeilijk mee hebben. Na viereneenhalf jaar heeft hij min of meer aanvaard dat ik ‘trans’ ben, maar hij is nog niet helemaal om.

"Mijn tweelingbroer heeft me onmiddellijk in zijn armen gesloten. Hij had zich allang afgevraagd wat er aan de hand was, al sinds ons twaalfde. Maar omdat het een taboe was, had hij er nooit over gepraat of vragen over gesteld. Mijn jongere broer, die nu 18 is, is de tweede grote activist binnen onze familie. Hij verdedigt mij, ons, altijd. Ook mijn zusje nam het goed op.

“Maar ik was nog niet van plan het aan de grote klok te hangen, want ik woonde nog altijd in mijn kleine dorp. Tot ik gevraagd werd voor een interview en voor ik het goed en wel besefte, zat ik in een live uitzending van de Finse tv te praten over transgenders. Het veroorzaakte een storm in ons dorp.

“We zijn nu ruim drie jaar later. Na mij zijn andere homo’s en transgenders uit de kast gekomen. Er is enorm veel veranderd sindsdien, in Finland en in mijn dorp. Er is nu meer begrip. Toen was ik een van de eersten, van de weinigen, nu zijn we met een hele gemeenschap.”

Remember that we're people, not a disease. #TransDepath#transgender#depathologization

— Sakris Kupila (@sakriskupila) October 21, 2017

Als activist en publieke figuur kreeg je te maken met allerlei hatelijkheden?

“Het publieke debat in Finland vandaag is gepolariseerd. Wie opkomt voor de rechten van vrouwen, minderheden, vluchtelingen, LGBT’s, … krijgt gegarandeerd haatreacties over zich heen. Vooral via het internet. Er werden leugens over mij verspreid, hele lastercampagnes tegen mij en andere transgenders opgezet. Ik kon mij tegen veel van die rotzooi verweren, dankzij een aantal voorzorgsmaatregelen. Ik had natuurlijk ook vroeger al te maken gehad met problemen op school, pesterijen en intimidaties in toiletten en kleedkamers.”

Was je bang?

“Ja. Ik vreesde soms zelfs voor mijn leven en dat van mijn geliefden. De haat sijpelt via het internet door in je dagelijkse leven. Fysiek geweld ligt altijd op de loer. Ik heb het al meegemaakt dat mensen die me herkenden zomaar in mijn gezicht spuwden, op straat, in volle daglicht. Tot nu toe bleef ik gelukkig gespaard van het ergste, fysiek geweld, maar misschien overkomt het ook mij ooit. Anderzijds, ik ben opgegroeid met discriminatie, dreigementen, die hele hatelijke sfeer. Ik heb er voor een stuk mee leren leven.”

Wat moet er nu op korte termijn veranderen in Finland op wetgevend vlak?

De ‘Trans Act’, daar willen we vanaf. Die wet regelt de wettelijke erkenning van het gender van transseksuelen. Wie zijn bij de geboorte vastgelegde gender wil veranderen, moet volgens die wet voldoen aan een aantal voorwaarden: ouder zijn dan 18, een medisch attest overleggen, een grondige psychische doorlichting ondergaan en gesteriliseerd zijn of om welke andere reden ook onvruchtbaar zijn. Vooral dat laatste is onaanvaardbaar. Ik wil niet laten rommelen met mijn lichaam. Het is een overblijfsel van de castratiewet uit de jaren zeventig, dat nu alleen nog voor transgenders toegepast wordt.

Al jaren proberen we dat te veranderen. Maar we zitten met een conservatieve regering, die nauwelijks in mensenrechten geïnteresseerd is. Aanbevelingen van de Mensenrechtenraad om de wet te veranderen, heeft de regering in augustus van tafel geveegd. Ondanks 16.000 steunbetuigingen. Het publieke debat daarover was vreselijk: politici scholden LGBT’s uit voor beesten, onmensen. We waren de vijand, die de fundamenten van de samenleving wilden vernietigen.

“Het blijft een flagrant onrecht dat transgenders dag in dag uit met een foute ID door het leven moeten. Op alle officiële papieren in Finland – van documenten voor de sociale zekerheid tot bibliotheekkaarten – wordt je geslacht vermeld of staan er codes die ‘gegenderd’ zijn. Ik wil dat dit verandert, voor al wie na mij komt.”

Sakris studeert geneeskunde maar de internationale campagne voor transgenderrechten krijgt voorlopig zijn volle aandacht. “Ik heb later nog wel tijd om mijn studies af te ronden. Want uiteindelijk wil ik vooral een normaal leven leiden, in rust en vrede. Ik hoop dat jullie in België ons blijven steunen. Ik ben jullie daar ontzettend dankbaar voor. Want alleen samen, op het internationale niveau, kunnen we dit veranderen. Blijf hierover praten. En onderteken de petitie!"

Kom in actie voor transgenders in Finland. Teken de petitie.