Amnesty doopt Rooseveltlaan in Brussel om tot ‘Khashoggilaan’, een jaar na de moord op de Saoedische journalist

Jaar na moord op Jamal Khashoggi blijven activisten in Saudi-Arabië vechten voor vrijheid

Een jaar na de buitengerechtelijke executie van Jamal Khashoggi doen Saudische burgers zijn nalatenschap alle eer aan door te blijven vechten voor hun onvervreemdbare recht op vrije meningsuiting, zegt Amnesty International. Ze doen dat ondanks de voortdurende repressie vanwege de autoriteiten en ondanks het ontbreken van enig betekenisvol teken dat de verantwoordelijken voor de moord op Khashoggi ter verantwoording zullen worden geroepen.

“Praten over rekenschap afleggen voor de moord op Jamal Khashoggi heeft geen zin, als niet ook de tientallen mensen onmiddellijk en onvoorwaardelijk worden vrijgelaten die nog altijd achter de tralies zitten en riskeren te worden gefolterd of mishandeld, alleen maar omdat ze hun mening uitten op een vreedzame manier.”

Lynn Maalouf, directeur research Midden-Oosten bij Amnesty International

Tot vandaag heeft Amnesty International minstens dertig gevallen gedocumenteerd van gewetensgevangenen die gevangenisstraffen uitzitten van vijf tot dertig jaar, alleen maar omdat ze op een vreedzame manier hun recht op vrijheid van meningsuiting, vereniging en vergadering hebben uitgeoefend. Onder degenen die momenteel vastzitten zijn Mohammad al-Qahtani en Waleed Abu al-Khair, die voor hun vreedzame mensenrechtenwerk tot tien en vijftien jaar werden veroordeeld door de anti-terreurrechtbank. Mohammad al-Qahtani is een stichtend lid van de Saudische Vereniging voor Burger- en Politieke Rechten, die opriep tot bescherming en bevordering van de mensenrechten en juridische ondersteuning verleende aan families van gedetineerden. Waleed Abu al-Khair verdedigde als advocaat mensenrechtenverdedigers.

Saudische activisten in het buitenland hebben, met de steun van Amnesty International, de eerste verjaardag van Khashoggi’s executie aangegrepen om een reeks podcasts te lanceren onder de titel “The Great Saudi Arabia”, waarin ze verschillende mensenrechtenproblemen in hun land belichten. De eerste reeks is toegespitst op het verhaal van Jamal Khashoggi. Met dit initiatief willen de activisten vooral duidelijk maken – aan iedereen in Saudi-Arabië en in de hele wereld – dat extreme repressiemaatregelen hen er niet van zal weerhouden hun mening te uiten, hun verhalen te vertellen en te blijven vechten voor de vrijlating van andere mensenrechtenverdedigers die voor hun mondigheid een pittige prijs moeten betalen.

“De podcast zal Saudische journalisten, wetenschappers en activisten een krachtig platform bieden om tegen de staatspropaganda en desinformatie-campagne in te gaan. Het zal het Saudische volk ook aanzetten tot een zelden geziene en vrije discussie over onderwerpen zoals publieke inspraak, de rechtsstaat, feminisme en andere kwesties in verband met de mensenrechten”, zegt Hala al-Dosari, een Saudische wetenschapper en mensenrechtenverdediger.

Volgens berichten in de media heeft de Saudische kroonprins Mohamed bin Salman voor het eerst toegegeven dat hij verantwoordelijkheid draagt voor de moord op Jamal Khashoggi “omdat het onder mijn leiding gebeurde.” Hij deed dat in een documentaire die op zondag 29 september werd uitgezonden.

Mohamed bin Salman die de verantwoordelijkheid voor de moord op Jamal Khashoggi op zich neemt: het zal niet meer dan een nieuwe pr-stunt zijn als er niet ook zinvolle, concrete en onmiddellijke actie mee gepaard gaat. Er moet onder meer onmiddellijk een einde komen aan de repressie, en alle mensenrechtenverdedigers moeten worden vrijgelaten; daarnaast moeten onafhankelijke mensenrechtenwaarnemers snel en onbeperkt toegang krijgen tot het land en onder meer ook het proces over de moord op Khashoggi kunnen volgen en er openbaar over kunnen rapporteren.

Gebrek aan tranparantie

Jamal Khashoggi werd volgens berichten gewurgd op 2 oktober 2018, enkele ogenblikken nadat hij het Saudische consulaat in Turkije was binnengegaan. Een VN-rapport, in juni 2019 vrijgegeven door de speciale rapporteur voor buitengerechtelijke, standrechtelijke en willekeurige executies, Agnes Callamard, concludeerde dat de journalist het slachtoffer was van “een buitengerechtelijke executie waar de staat Saudi-Arabië verantwoordelijk voor is, volgens internationale mensenrechtenverdragen”. Saudi-Arabië werkte niet mee aan het onderzoek van speciale rapporteur Callamard.

In Saudi-Arabië loopt nu sinds januari 2019 een proces tegen elf verdachten die worden beschuldigd van betrokkenheid bij de moord op Jamal Khashoggi. Het proces vindt achter gesloten deuren plaats en mist elke vorm van transparantie. Behalve de aanwezigheid van diplomaten, hebben Saudische functionarissen alle onafhankelijke waarnemers van de zittingen geweerd. De aanklager heeft voor vijf verdachten de doodstraf geëist.

Tot nu toe is geen enkele informatie naar buiten gekomen over de manier waarop het onderzoek werd gevoerd, over de vraag of de beschuldigden voldoende toegang hadden tot juridische bijstand en andere garanties voor een eerlijk proces en, nog belangrijker, over de plaats waar Khashoggi’s overblijfselen zich bevinden en of die aan de familie werden teruggegeven.

Amnesty International documenteert al lang ernstige gebreken van het Saudische strafrechtelijke systeem, waaronder de lange periodes van hechtenis zonder beschuldiging of proces, gebrekkige toegang tot juridische bijstand tijdens het onderzoek, het gebruik van vage beschuldigingen die geen gelijkenis vertonen met herkenbare misdaden en de druk op gedetineerden om “bekentenissen” te ondertekenen en vooraf bepaalde gevangenisstraffen te aanvaarden om zo een lange, arbitraire detentie te ontlopen. Het gebrek aan onafhankelijkheid, transparantie en eerlijkheid van de rechterlijke macht leidt ertoe dat het Saudische strafrechtelijke systeem ruim tekortschiet op het vlak van internationale mensenrechtenverdragen en -normen.

“Gezien de huidige, zeer ernstige bezorgdheden inzake fatsoenlijke rechtsbedeling en eerlijke processen in Saudi-Arabië moeten de Saudische autoriteiten onmiddellijk onafhankelijke waarnemers toelaten tot dit proces. Zoniet wordt dit nog maar eens een schijnproces waarbij de verantwoordelijken voor de opdracht en uitvoering van de moord de dans ontspringen en het recht van de familie en van het brede Saudische publiek om te weten wat er met Jamal Khashoggi gebeurde, ‘onder de leiding van’ Mohamed bin Salman, wordt geschonden.”

Lynn Maalouf van Amnesty International

Voortdurende schendingen

De repressie tegen mensenrechtenverdedigers, journalisten en middenveldorganisaties is sinds de moord op Khashoggi onverminderd doorgegaan. Vrouwelijke mensenrechtenverdedigers werden beschuldigd en voor de rechtbank gedaagd omdat ze vreedzaam campagne voerden voor de mensenrechten en opkwamen voor de rechten van vrouwen in het land. Een aantal vrouwelijke activisten werd de voorbije maanden tijdelijk vrijgelaten, maar Loujain al-Hathloul, Samar Badawi, Nassima al-Sada en Nouf Abdulaziz blijven in willekeurige hechtenis, en dat al sinds mei 2018. Minstens 14 activisten, schrijvers en familieleden van opgesloten activisten werden bijna zes maanden geleden ook in willekeurige hechtenis genomen en blijven achter de tralies, zonder enige beschuldiging.

De doodstraf werd eerder dit jaar gehanteerd als een politiek wapen tegen de sjiietische minderheid in een huiveringwekkende, massale terechtstelling van 37 mannen, de meesten Saudische sjiieten. Minstens 14 van de andere geëxecuteerden waren veroordeeld voor misdaden die verband hielden met hun deelname aan anti-regeringsbetogingen tussen 2011 en 2012 in de Oostelijke Provincie, waar de meerderheid van de bevolking sjiietisch is. De 14 mannen zaten lang in voorhechtenis en vertelden in de rechtbank dat ze gefolterd of anders mishandeld waren tijdens hun ondervraging, om hen tot bekentenissen te dwingen. Onder de geëxecuteerden was ook Abdulkareem al-Hawaj, een jonge sjiiet die op 16-jarige leeftijd gearresteerd werd en veroordeeld werd voor misdrijven in verband met zijn betrokkenheid bij anti-regeringsprotesten.

Amnesty International blijft campagne voeren voor drie jonge mannen - Ali al-Nimr, Dawood al-Marhoon en Abdullah al-Zaher – die veroordeeld zijn tot de doodstraf en elk moment kunnen worden geëxecuteerd. Ze waren alle drie jonger dan 18 jaar toen ze hun zogezegde misdrijven pleegden. Onder het internationale recht is het gebruik van de doodstraf tegen mensen die nog geen 18 waren ten tijde van het misdrijf strikt verboden.