7 effecten van het coronavirus op de mensenrechten
Na de uitbraak van het coronavirus (2019-nCov), die eind 2019 begon in Wuhan, een stad in de Chinese provincie Hubei, heeft de Wereldgezondheidsorganisatie WHO (World Health Organisation) de wereldwijde noodtoestand uitgeroepen.
Op datum van 10 februari zijn wereldwijd naar schatting 40.484 mensen besmet met het virus. De Chinese autoriteiten maakten melding van 910 doden, de meesten in de provincie Hubei. De ziekte heeft zich nu verspreid over 25 landen en territoria buiten China, waaronder ook België.
De reactie op een epidemie kan gevolgen hebben voor de mensenrechten van miljoenen mensen. Vooreerst heeft elk individu recht op gezondheid, volgens de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Dat houdt het recht in op toegang tot gezondheidszorg en informatie, het verbod op discriminatie bij het verstrekken van medische diensten en zorgen, de vrijheid om medische behandelingen die men niet wil af te wijzen, en andere belangrijke garanties.
“Censuur, discriminatie, willekeurige opsluiting en mensenrechtenschendingen zijn niet op hun plaats in de strijd tegen de coronavirus-epidemie”, zegt Nicholas Bequelin, regionaal directeur van Amnesty International.
Schendingen van mensenrechten hinderen reacties op noodsituaties in de openbare gezondheid, eerder dan ze te stimuleren, en ze ondermijnen de efficiëntie ervan.
Er zijn nog andere rechten die van belang zijn tijdens een epidemie: vrijheid van willekeurige opsluiting, vrijheid van beweging, vrijheid van meningsuiting, sociale en economische rechten. Deze rechten kunnen worden beperkt, maar alleen als deze beperkingen noodzakelijk, proportioneel en wettig zijn.
1. Vroege censuur
De Chinese regering heeft haar uiterste best gedaan om informatie over het coronavirus en zijn gevaar voor de publieke gezondheid weg te moffelen. Eind december 2019 bespraken artsen in Wuhan met collega’s hun bezorgdheid over patiënten met symptomen die gelijkenissen vertoonden met de uitbraak van SARS (Severe Acute Respiratory Syndrome), die in 2002 in het zuiden van China begon. De lokale autoriteiten legden hen onmiddellijk het zwijgen op en straften hen voor het 'verspreiden van geruchten'.
Chinese medische deskundigen probeerden alarm te slaan over het virus. Als de regering niet had geprobeerd het gevaar te minimaliseren, dan zou de wereld tijdig hebben kunnen reageren op het oprukkende virus.
Het Opperste Volksgerechtshof trok een maand later in een online mededeling de beslissing van de autoriteiten van Wuhan in twijfel. Het werd algemeen beschouwd als een stellingname voor de dokters.
Toch spande de top van de Chinese regering zich eensgezind in om de ernst van de uitbraak te minimaliseren. Dat bleek uit China’s agressieve lobbying bij de Wereldgezondheidsorganisatie om te vermijden dat de WHO de uitbraak tot een wereldwijde noodsituatie zou uitroepen.
Tot de WHO dat uiteindelijk toch deed.
2. Recht op gezondheid
Het medische systeem in Wuhan wordt nu overrompeld en medische voorzieningen en gezondheidswerkers moeten vechten om de uitbraak het hoofd te bieden. Veel patiënten worden, na urenlang aanschuiven, door ziekenhuizen geweigerd. Instellingen hebben geen toegang tot de noodzakelijke diagnostische tests.
“China moet verzekeren dat alle personen die getroffen zijn door het coronavirus toegang hebben tot adequate gezondheidszorg, in Wuhan en elders. De epidemie indammen, is belangrijk, maar dat zijn preventie en behandeling ook. Daarom moet het recht op gezondheid integraal deel uitmaken van de reactie”, zegt Nicholas Bequelin.
De WHO heeft onafgebroken de lof gezongen van China, maar de realiteit is dat de reactie van de regering hoogst problematisch was – en blijft.
Lokale media berichtten dat inwoners ziekenhuizen niet snel konden bereiken, omdat het openbaar vervoer plat lag. In sommige gevallen konden ze zelfs de lichamen van overledenen niet uit hun huizen verwijderen.
3. Vandaag nog altijd censuur
De drang van de Chinese autoriteiten om controle uit te oefenen over het nieuwsverhaal en negatieve berichtgeving onder de mat te vegen, leidt er nog altijd toe dat soms legitieme informatie over het virus wordt gecensureerd.
Talrijke artikelen zijn sinds het begin van de crisis gecensureerd, waaronder die van mainstream media-organisaties zoals een filiaal van de ‘Beijing Youth Daily’ en ‘Caijing’.
“De Chinese autoriteiten riskeren daarmee informatie achter te houden die de medische wereld zou kunnen helpen bij het bestrijden van het coronavirus en mensen zou kunnen helpen zichzelf te beschermen”, zegt Nicholas Bequelin.
Het feit dat deze informatie niet voor iedereen beschikbaar is, verhoogt het risico op schade door het coronavirus en vertraagt een effectief antwoord.
4. Activisten lastiggevallen en geïntimideerd
Ook mensen die via sociale media informatie over het coronavirus probeerden te delen, werden door de Chinese regering geviseerd. De openhartige advocaat en burgerjournalist Chen Qiushi liet weten dat hij lastiggevallen was door de autoriteiten nadat hij beelden uit ziekenhuizen in Wuhan had gepost.
Fang Bin, een inwoner van Wuhan, werd ook voor een tijdje opgepakt door de autoriteiten nadat hij een video had gepost waarop, naar zijn zeggen, dode lichamen van coronavirus-slachtoffers te zien waren.
Valse beweringen over het virus weerleggen, is cruciaal, net als het verspreiden van juiste gezondheidsinformatie. Maar legitieme inhoud uit journalistieke bronnen en sociale media blokkeren, dient de publieke gezondheid niet.
5. Regionale aanpak van ‘fake news’
Met de verspreiding van het virus vanuit China over de buurlanden in Zuidoost-Azië, heeft ook de poging om van staatswege de berichtgeving te controleren, zich over de regio verspreid.
Mensen werden gearresteerd of beboet in Maleisië, Thailand en Vietnam omdat ze “valse berichten” over de uitbraak van het virus hadden verspreid.
“Regeringen moeten desinformatie voorkomen en tijdig accurate gezondheidsrichtlijnen afkondigen. Beperkingen van de vrijheid van meningsuiting moeten proportioneel, legitiem en noodzakelijk zijn”, zegt Nicholas Bequelin.
“Als regeringen in Zuidoost-Azië en elders één les moeten trekken uit de omgang van China met de coronaviruscrisis, is het deze: informatie beperken en discussie beletten in de naam van “stabiliteit” houdt ernstige risico’s in en kan rampzalig contraproductief zijn.”
6. Discriminatie en xenofobie
Mensen uit Wuhan – zelfs zij die geen symptomen vertoonden – werden geweigerd door hotels, zaten opgesloten in hun eigen flats en moesten toezien hoe hun persoonlijke informatie in China online gelekt werd, zo vernamen we uit de media.
Er waren ook heel wat berichten van anti-Chinese of anti-Aziatische xenofobie in andere landen. Restaurants in Zuid-Korea, Japan en Vietnam weigerden Chinese klanten. In Indonesië kregen Chinese hotelgasten van een groep protesteerders te horen dat ze moesten ophoepelen. Franse en Australische kranten werden beschuldigd van racisme in hun berichtgeving over de crisis.
Aziatische gemeenschappen uit de hele wereld reageerden en de Twitter-hashtag #JeNeSuisPasUnVirus (‘Ik ben geen virus’) werd trending in Frankrijk.
“De Chinese regering moet maatregelen treffen die mensen beschermen tegen discriminatie, terwijl regeringen over de hele wereld met nultolerantie moeten optreden tegen racistische aanvallen op mensen van Chinese of Aziatische oorsprong. De enige manier waarop de wereld deze virusuitbraak kan bestrijden, is door solidariteit en samenwerking over de grenzen heen”, zegt Nicholas Bequelin.
7. Proportionele grenscontroles en quarantaines
Als antwoord op de verspreiding van het virus hebben veel landen hun deuren gesloten voor reizigers uit China of andere Aziatische landen. Andere landen hebben strikte quarantaine-maatregelen afgekondigd.
De Australische regering heeft honderden Australiërs naar een immigratie-detentiecentrum op Christmas Island gestuurd. De Australian Medical Association heeft de behandelomstandigheden daar al eerder als “onmenselijk” bestempeld, vanwege het mentale en fysieke lijden van vluchtelingen die er werden vastgehouden.
Papoea-Nieuw-Guinea heeft zijn grenzen gesloten voor mensen uit alle andere Aziatische landen, en niet alleen voor de bevestigde gevallen van besmetting met het coronavirus. Daardoor strandden sommige Papoea-Nieuw-Guinese studenten op de Filipijnen, nadat hen geweigerd was het vliegtuig te nemen dat hen terug naar huis zou brengen, op instructie van de Papoea-Nieuw-Guinese autoriteiten.
Quarantaines beperken het recht op bewegingsvrijheid en zijn volgens het internationale recht alleen gerechtvaardigd indien ze evenredig, voor een afgesproken termijn en voor legitieme doeleinden zijn afgekondigd; indien ze strikt noodzakelijk zijn en vrijwillig worden opgevolgd waar dat mogelijk is; en indien ze worden toegepast op een niet-discriminerende manier.
Quarantaine-maatregelen moeten worden opgelegd op een veilige en respectvolle manier. De rechten van wie in quarantaine wordt gehouden, moeten worden gerespecteerd en beschermd, onder meer het verzekeren van de toegang tot gezondheidszorg, voedsel en andere behoeften.
“Regeringen staan voor een uitdagende situatie: ze moeten maatregelen nemen die de verspreiding van het coronavirus voorkomen, maar tegelijk ook verzekeren dat getroffen personen toegang krijgen tot de gezondheidszorg die ze nodig hebben”, besluit Nicholas Bequelin.
