Criminalisering van solidariteit
WAT IS HET PROBLEEM?
De afgelopen jaren zijn mensen die vluchtelingen en migranten helpen, in verschillende Europese landen bedreigd, besmeurd, geïntimideerd, lastiggevallen en voor de rechtbank gesleept. Ze kwamen in de problemen, gewoon omdat ze mensen in nood wilden helpen.
Wanneer autoriteiten deze daden van menselijkheid bestraffen en criminaliseren, is dat een aanval op onze gedeelde menselijke waardigheid.
HOE GROOT IS HET PROBLEEM?
In verschillende Europese landen worden honderden mensen geïntimideerd en vervolgd omdat ze mensen in nood helpen of zich solidair tonen met hen. Zo lopen er tientallen rechtszaken tegen ngo's en personen in Italië, Griekenland, Frankrijk en Zwitserland.
Amnesty heeft onderzoek gevoerd in acht landen: Italië, Griekenland, Frankrijk, Zwitserland, Spanje, Malta, Kroatië en het Verenigd Koninkrijk. In België is geen onderzoek gevoerd. Maar ook in ons land worden mensen op de vlucht geholpen door duizenden mensen. De overheid moet ervoor zorgen dat ze dit kunnen doen in een veilige omgeving en moet hen steunen.
OVER WIE GAAT HET?
Criminalisering van solidariteit treft maatschappelijke organisaties en individuen in verschillende Europese landen. Het gaat om jonge activisten, gepensioneerden, berggidsen, priesters, kapiteins van schepen, enzovoort. Ook vluchtelingen en migranten die andere vluchtelingen helpen, lopen risico hiervoor geïntimideerd of vervolgd te worden.
KOM MEER TE WETEN!
“We hebben ons aangemeld als vrijwilliger om mensen in nood te helpen. Daar riskeren we nu 25 jaar celstraf voor. Maar als je me vraagt of ik het nu anders zou doen, nu ik weet dat mijn hele leven overhoopgehaald kan worden, kan ik je zeggen dat ik het zo opnieuw zou doen.”
Het verhaal van Sarah en Seán
Sarah en Seán leerden elkaar kennen toen ze vrijwilligerswerk deden als reddingswerkers op Lesbos, Griekenland. Sarah is een vluchtelinge uit Syrië. Haar reis naar Europa haalde het internationale nieuws. Zij en haar zus redden 18 mensen door hun zinkende boot samen met andere inzittenden al zwemmend in veiligheid te slepen. Met een vriend, Séan Binder, een jonge diepzeeduiker uit Duitsland die in Ierland woont, patrouilleerden ze op Lesbos om boten in nood te spotten. Ze besloten vrijwilligerswerk te doen omdat ze niet konden toekijken hoe mensen verdronken zonder zelf iets te doen.
Hun humanitaire werk heeft veel vluchtelingen geholpen, maar net als anderen in heel Europa worden ze nu gecriminaliseerd. Ze kunnen tot 25 jaar gevangenisstraf veroordeeld worden voor 'mensensmokkel'. Ze brachten al meer dan 100 dagen in de gevangenis door voordat ze in december 2018 voorwaardelijk vrijkwamen.
Eis dat Griekenland de aanklacht tegen Sarah & Seán intrekt
Wat wordt als een misdrijf bestempeld?
Deze lijst toont slechts enkele voorbeelden van gevallen die Amnesty heeft gedocumenteerd, waarbij hulp bieden aan mensen in nood door verschillende Europese overheden als een misdrijf wordt beschouwd.
- Mensen die aan land komen water geven
- Eten geven
- Warme thee geven
- Onderdak bieden
- Uitgeputte mensen een lift geven
- Tweeten
- Mensen in de bergen helpen
- Kinderen naar het politiebureau brengen
- Met autolichten knipperen
- Mensen informeren over hun rechten
- De kustwacht ervan op de hoogte brengen dat er mensen op zee verdrinken
- Levens redden op zee
- Mensenrechtenschendingen bijhouden en melden
- Protesteren tegen het terugsturen naar gevangenschap en foltering
- Vreedzaam demonstreren
- Een repatriëringsvlucht tegenhouden
Hoe worden deze daden gecriminaliseerd?
Overheden gebruiken een hele reeks maatregelen om solidariteit aan banden te leggen, zoals:
- Lastercampagnes
- Repressieve wetten
- Gedragscodes voor ngo’s die kunnen leiden tot vertraging op zee
- Strafrechtelijk onderzoek
- Ongegronde beschuldigingen om mensen voor de rechtbank te slepen
- Intimidatie en bedreigingen door de politie
- Boetes
- Het verbod op toegang tot een bepaald land
Regeringen misbruiken antismokkel- en antiterreurwetgeving om solidariteit aan banden te leggen.
Levens redden op zee
Reddingsngo’s kregen te maken met lastercampagnes en strafrechtelijke onderzoeken. Ngo-boten werden in havens tegengehouden of in beslag genomen. Met als gevolg dat er minder boten beschikbaar zijn om mensen van de verdrinkingsdood te redden.
In Spanje legde de regering willekeurig twee reddingsschepen maandenlang aan de ketting, waardoor ze geen levens konden redden in het centrale Middellandse Zeegebied.
In Italië zijn ngo's die reddingsacties organiseren gedwongen een "Gedragscode" te volgen waardoor reddingen worden vertraagd. Bovendien werden er onderzoeken gestart tegen verschillende ngo’s louter en alleen omdat ze reddingsoperaties uitvoerden. Het werd allemaal nog erger in 2019, toen Italië havens sloot en wetgeving goedkeurde die het ngo's verbood om de Italiaanse territoriale wateren binnen te varen op straffe van boetes.
In Griekenland zaten getrainde hulpverleners maandenlang in voorlopige hechtenis, nadat de Griekse autoriteiten hen hadden gearresteerd wegens het assisteren van vluchtelingen en migranten die op het eiland Lesbos aankwamen.
"De Iuventa 10 leven al twee en een half jaar in het ongewisse, hun leven is onzeker vanwege het proces dat tegen hen loopt. Amnesty vraagt om alle aanklachten te laten vallen.”
De Iuventa 10
Op 2 augustus 2017 gaf de Italiaanse openbare aanklager bevel tot de inbeslagname van de Iuventa, het schip van de Duitse ngo ‘Jugend Rettet’. Met het schip werden 14.000 mensen gered. Nu nog loopt er een onderzoek tegen 10 bemanningsleden - de zogenaamde "Iuventa 10" - wegens het faciliteren van irreguliere binnenkomst van vluchtelingen en migranten. Het onderzoek houdt verband met drie afzonderlijke reddingsoperaties die plaatsvonden in 2016 en 2017.
De onafhankelijke organisatie Forensic Architecture heeft de gebeurtenissen van die drie reddingsoperaties gereconstrueerd en bewijs verzameld waaruit blijkt dat de Iuventa-bemanning wel degelijk levens redde tijdens de operaties.
EL HIBLU
In Malta lopen er ernstige aanklachten tegen drie tieners. Ze riskeren levenslang als ze hiervoor veroordeeld worden. Door zich te verzetten konden deze drie jonge asielzoekers verhinderen dat zijzelf en de andere opvarenden tegen het internationaal recht in teruggebracht zouden worden naar Libië. Daar zouden ze een reëel risico lopen op vreselijke mensenrechtenschendingen. Vluchtelingen en migranten worden er in onmenselijke omstandigheden opgesloten in detentiecentra, waar ze het slachtoffer kunnen worden van foltering en andere mishandeling, afpersing, verkrachting,…
"Solidariteit helpt iemand zijn waardigheid te behouden"
Mensen helpen in de bergen
In de besneeuwde Alpen, aan de Frans-Italiaanse grens, probeert een solidariteitsnetwerk te voorkomen dat vluchtelingen en migranten sterven terwijl ze pogen de grens over te steken. Mensen uit het netwerk proberen de vluchtelingen en migranten voor aanvang goed te informeren over de risico's. Ze geven hen kaarten, stevige schoenen en warme kleding, en helpen mensen die verdwalen terug in veiligheid te brengen.
Cristina, een vrijwilliger van Soccorso Alpino, zei: "Voor mij is helpen een deel van mijn liefde voor de bergen. Solidariteit is zorgen voor anderen. In de Susa-vallei zijn we één grote familie die elkaar helpt."
Aan de Franse kant van de grens, in Briançon, hebben mensen excursies naar de bergen georganiseerd, op ski’s of te voet, om vluchtelingen en migranten in nood te zoeken.
Aan de Italiaanse kant van de grens worden solidariteitsdaden door de autoriteiten gesteund, maar aan de Franse kant worden diezelfde daden bestraft.
Ook andere solidariteitsacties werden gecriminaliseerd. Zeven demonstranten werden veroordeeld voor hun deelname aan een spontane protestmars tegen de aanwezigheid van een anti-migrantengroep. De anti-migrantengroep was in april 2018 in het gebied van Briançon opgedoken en creëerden er een klimaat van angst. Net op het moment dat de protestmars doorging, slaagde een migrant erin de irreguliere oversteek te maken. Waardoor de deelnemers van de protestmars door de autoriteiten aangeklaagd werden voor “het faciliteren van irreguliere binnenkomst”.
Mensen in acute nood helpen
In Zwitserland zijn mensen, waaronder een pastoor, vervolgd en veroordeeld, enkel omdat ze vluchtelingen en migranten onderdak geboden hebben, of geholpen hebben om bescherming te zoeken. Migranten en vluchtelingen zijn ook vervolgd omdat ze vrienden en familieleden geholpen hebben.
Berggids Pierre Mumber werd berecht voor het ‘faciliteren van irreguliere binnenkomst' van West-Afrikaanse asielzoekers omdat hij hen thee en warme kleding had aangeboden. Hij werd uiteindelijk in hoger beroep vrijgesproken.
Anni Lanz, een 73-jarige vrouw die al meer dan drie decennia de rechten van vluchtelingen verdedigt, werd veroordeeld en beboet omdat zij een dakloze, half bevroren Afghaanse asielzoeker die in Italië op straat moest slapen een lift gaf van Italië naar Zwitserland. Anni wist dat de man met psychische problemen kampte na de dood van zijn vrouw en kind, en liefst van al terug bij zijn zus in Zwitserland wilde zijn.
Waarom gebeurt dit?
Europese overheden zetten steeds meer in op het tegenhouden en afschrikken van vluchtelingen en migranten die naar Europa komen. Daarom zien ze hulp aan vluchtelingen en migranten in nood steeds meer als een bedreiging of zelfs als een misdrijf.
Het ontradende effect en de gevolgen
Waar Europese landen niet voldoen aan de basisbehoeften van vluchtelingen en migranten, wordt dit vaak overgelaten aan gewone mensen die voedsel, onderdak en steun bieden. Door de mensen die deze leemten trachten op te vullen te intimideren en vervolgen, worden de risico’s voor vluchtelingen en migranten nog groter.
Wanneer autoriteiten mensen die helpen of zich solidair tonen vervolgen, creëren ze een vijandige omgeving waardoor mensen worden afgeschrikt of ontraden om hun solidariteit te tonen en vluchtelingen en migranten te helpen.
Boetes en juridische kosten als gevolg van criminalisering, zorgen ervoor dat mensenrechtenactivisten en ngo's tijd en middelen die ze normaal aan hun humanitaire werk zouden besteden nu moeten gebruiken om zich te verdedigen tegen ongegronde aanklachten.
Hoe kunnen we dit stoppen?
Autoriteiten moeten stoppen met het criminaliseren van mensenrechtenverdedigers en ervoor zorgen dat mensen vrij en veilig zijn om op te komen voor de rechten van anderen, dus ook van mensen op de vlucht.
De Europese overheden moeten de aanklachten intrekken tegen hen die hulp boden en zich solidair hebben getoond met vluchtelingen en migranten. Zij moeten ophouden gebrekkige wetgeving te gebruiken tegen personen die uit humanitaire overweging mensen in nood helpen.
Europese overheden kunnen dit doen door de wetgeving aan te scherpen zodat alleen diegenen vervolgd kunnen worden die met hun activiteiten financiële of andere materiële winst nastreven.
Solidariteit moet gevierd en aangemoedigd worden, niet bestraft.
Wat kan jij doen?
Jij kan deel uitmaken van de oplossing door:
- Actie te voeren
- Deze pagina te delen
- Een evenement te organiseren in jouw omgeving om mensen er bewust van te maken dat anderen helpen (dood)normaal is.
- Organisaties die hulp verlenen aan vluchtelingen en migranten te steunen
