Waarom een humaan asielbeleid wél mogelijk is.

Vandaag komen de Europese lidstaten samen om een het Europese asielbeleid te bespreken. Op de onderhandelingstafel ligt de hervorming van het ‘Dublin’-systeem, maar ook een aantal nieuwe voorstellen. Het meest opvallende voorstel: ‘regional disembarkation platforms’.

De hervormingen zullen een enorme impact hebben op het leven van duizenden mensen. Tijd voor een gesprek met onze experte Asiel en Migratie: Julie Adyns.

Het zijn spannende tijden. Het politieke debat en de media worden alweer wekenlang beheerst door de ‘Europese migratiecrisis’. Wat vind jij daarvan?

Ik denk dat we goed moeten beseffen dat Europa momenteel niet geconfronteerd wordt met een problematisch hoge instroom van migranten en asielzoekers. Sinds de piek van 2015 is de instroom van vluchtelingen, asielzoekers en migranten terug sterk gedaald. Ook het aantal asielaanvragen in België is gedaald – maar het aandeel mensen met nood aan bescherming blijft wel hoog. Dit komt omdat er wereldwijd erg veel mensen op de vlucht zijn voor vervolging en geweld. Volgens het VN-Vluchtelingenagentschap zijn er nu bijna 70 miljoen mensen op de vlucht wereldwijd. De meesten onder hen vluchten naar een andere regio in hun eigen land, of blijven in de buurlanden. 85% van de vluchtelingen verblijft in arme landen. En daar knelt het schoentje: hoewel iedereen de mond vol heeft van ‘opvang in de regio’ is het VN-Vluchtelingenagentschap structureel ondergefinancierd. Dit leidt tot bar slechte omstandigheden in de vluchtelingenkampen in die regio’s. Dit is op zijn beurt één van de redenen waarom mensen beslissen om opnieuw verder te trekken. En zo komen sommigen dus ook richting Europa.

Europa kan – en moet – een eerlijk aandeel van de vluchtelingen opvangen. Maar wat we hier zien is een zelf gecreëerde politieke crisis. Iedereen is het erover eens dat het Dublin-systeem niet werkt, en Europese leiders moeten dit kapotte systeem zo snel mogelijk fixen. Het probleem is dat bepaalde politici van de gelegenheid gebruik maken om allerlei andere voorstellen te pushen, en zo de aandacht afleiden van de kern van het probleem. Europa moet eerst intern orde op zaken stellen door het kapotte Dublin-systeem te hervormen.

Wat houdt het Dublin-systeem juist in? En waarom is het ‘kapot’?

Het Dublin-systeem bepaalt welke Europese lidstaat verantwoordelijk is voor de behandeling van een asielaanvraag. Dit hoort te gebeuren op basis van een aantal criteria. Er moet onder meer rekening gehouden worden met familiebanden, of legale of illegale binnenkomst of verblijf in een lidstaat. In de praktijk zien we dat lidstaten het systeem gebruiken om hun verantwoordelijkheid van zich af te schuiven en asielzoekers terug te sturen naar het land van eerste aankomst in de Europese Unie. Bijgevolg zijn landen aan de buitengrenzen van de EU, zoals Griekenland en Italië, waar de meeste asielzoekers aankomen, overbelast. Met ondermaatse opvangomstandigheden en slecht werkende asielprocedures als gevolg.

De voorbije weken hebben Italië en Malta geweigerd om verschillende reddingsschepen, met daarop honderden uitgeputte vluchtelingen, asielzoekers en migranten, te laten aanmeren in hun havens. Die schepen hebben dagenlang moeten ronddobberen op de Middellandse Zee. Italië weigert die reddingsschepen, omdat het land dan ook verantwoordelijk is voor de opvang van asielzoekers en de behandeling van asielaanvragen. En door het Dublin-systeem draagt het land al zo’n zware last. Dit is een politiek spel, maar zo spelen die landen met mensenlevens. Er moet gewoon een eerlijk Europees systeem komen, op basis van gedeelde verantwoordelijkheid.

Het Dublin-systeem laat sommige asielzoekers bovendien niet toe om asiel aan te vragen in het land waar hun familie woont. Maar familiebanden zijn net enorm belangrijk voor mensen op de vlucht voor oorlog en geweld, die moeten zien te integreren in een vreemd land. Meerderjarige broers en zussen komen in het Dublin-systeem bijvoorbeeld niet in aanmerking voor hereniging. Amnesty International heeft de zaak gedocumenteerd van een Syrische familie die door toepassing van het Dublin-systeem gescheiden zou worden, maar uiteindelijk gelukkig wel herenigd is dankzij een tijdelijk relocatiesysteem

Hoe moet dit systeem dan aangepast worden?

Amnesty International pleit ervoor om de verantwoordelijkheid voor de opvang van asielzoekers en de behandeling van asielaanvragen eerlijk te verdelen onder de lidstaten. Op basis van een eerlijke verdeelsleutel kan bepaald worden hoeveel asielzoekers elk land moet opvangen. Als een bepaald land overbelast is, moeten de andere landen inspringen.

Bovendien moeten familiebanden en het herenigen van gezinnen centraal staan. Ook volwassen broers en zussen moeten bijvoorbeeld de kans krijgen om asiel aan te vragen in hetzelfde land.

Dit alles is vervat in een voorstel van het Europees Parlement, dat Amnesty International ook ondersteunt.

En hoe kan vermeden worden dat asielzoekers toch nog illegaal doorreizen binnen de EU?

Asielzoekers reizen dikwijls door naar andere lidstaten omdat er grote verschillen bestaan tussen de bescherming en opvangomstandigheden die geboden worden in de verschillende lidstaten, en omdat ze bij hun familie of vrienden willen zijn. Dit soort van doorreizen willen EU-leiders nu voorkomen door middel van detentie en bestraffing van asielzoekers.

In plaats van doorreizen te sanctioneren, moeten EU-leiders kiezen voor een oplossing op basis van gelijkwaardige bescherming in alle lidstaten, gedeelde verantwoordelijkheid en het bij elkaar houden van families.

Welke nieuwe voorstellen liggen op tafel?

Geen mens die het nog precies kan zeggen. Verschillende Europese leiders lanceerden in aanloop naar deze hervorming allerlei initiatieven om migratiestromen binnen en buiten Europa te controleren. Het hoofddoel van die voorstellen is steevast mensen tegenhouden – in transitlanden in Afrika, landen aan de buitengrenzen van de EU, of in detentiecentra net binnen de EU. Het is momenteel zeer onduidelijk wat het zal worden maar ze hebben stuk voor stuk enorme mensenrechtenrisico’s.

In wezen komt het er steevast op neer dat de EU haar grenzenbeleid wil afschuiven. En doorgaans naar een plek waar ze geen garanties hebben over het respecteren van de rechten van migranten en vluchtelingen.

Maar een samenwerking met andere landen – binnen en buiten de EU – is wel nodig om een goed migratiebeleid op poten te zetten?

Natuurlijk is een samenwerking met landen binnen en buiten Europa noodzakelijk. Maar in migratiesamenwerking met andere landen moeten mensenrechten centraal staan. Zo’n samenwerking moet hoofdzakelijk gericht zijn op het delen van verantwoordelijkheid voor vluchtelingen en asielzoekers, en op het creëren van mogelijkheden voor mensen op de vlucht om op een veilige en legale manier te reizen. Ook voor migranten moeten veilige en legale routes gecreëerd worden, zoals een evenwichtig systeem van arbeidsmigratie. Enkel door respect voor mensenrechten en de rechtsstaat te promoten, en door veilige en legale routes in te voeren, zullen Europese overheden erin slagen om het businessmodel van criminele bendes te verstoren, en een alternatief te bieden voor de extreem gevaarlijke irreguliere routes door de woestijn en de Middellandse Zee.

Vooraleer samenwerking aan te gaan met andere landen, moet in iedere geval een degelijke ‘due diligence’ uitgevoerd worden: ga op voorhand na wat de mensenrechtenrisico’s zijn en hoe die vermeden kunnen worden. En zorg voor monitoring en aansprakelijkheid voor mensenrechtenschendingen.

Is een menselijk asielbeleid werkbaar in de praktijk?

Ja, als iedereen zijn verantwoordelijkheid neemt. Die gedeelde verantwoordelijkheid wordt onderbelicht, of zelfs ontweken, in de recente voorstellen.

Ten eerste moeten alle landen hun verantwoordelijkheid nemen om humanitaire hulp te financieren. UNHCR – verantwoordelijk voor vluchtelingenkampen in conflictgebieden – is structureel ondergefinancierd. Veel landen komen hun verbintenissen niet na. Dit leidt tot schrijnende opvangsituaties in regio’s van herkomst, en is één van de push-factoren die mensen ertoe brengen om opnieuw te vertrekken. Doe daar iets aan.

Vervolgens moeten veilige en legale routes gecreëerd worden voor mensen op de vlucht. Vluchtelingen beschikken niet over legale manieren om veilige landen te bereiken: mensen afkomstig uit conflictgebieden krijgen zelden een visum, en luchtvaartmaatschappijen worden zwaar beboet als ze mensen vervoeren die niet over de nodige documenten beschikken. Dikwijls hebben mensen op de vlucht niet veel andere opties dan irregulier te reizen.

Landen moeten meer kwetsbare vluchtelingen hervestigen. UNHCR identificeert kwetsbare vluchtelingen, die vervolgens veilig overgevlogen worden naar derde landen waar ze op een duurzame manier kunnen integreren. Er zijn veel meer kwetsbare vluchtelingen met nood aan hervestiging dan dat er beschikbare plaatsen zijn. Verder moet gezinshereniging toegankelijk en beschikbaar zijn. Zo moeten vluchtelingen geen levensgevaarlijk traject afleggen om bij hun familie te kunnen zijn. Ook humanitaire visa zijn een mogelijkheid: voorzie transparante procedures en een reële mogelijkheid voor vluchtelingen om een visum aan te vragen.

Dit kan werken als iedereen zijn deel doet. Nu worden 85% van de mensen op de vlucht opgevangen in arme landen. Een handvol landen vangen de meerderheid van de vluchtelingen op. Ook in Europa schuiven lidstaten hun verantwoordelijkheid van zich af, en zijn de landen aan de buitengrenzen overbelast. Amnesty International pleit voor een systeem van gedeelde verantwoordelijkheid en solidariteit, waarbij elk land zijn eerlijk aandeel aan vluchtelingen opvangt.

Ten slotte is samenwerking met andere landen nodig, maar daarin moeten mensenrechten centraal staan.

Zullen deze veilige en legale routes niet zorgen voor een oncontroleerbare migratiestroom?

Neen. Veilige en legale routes voor vluchtelingen zorgen net voor meer controle en voorspelbaarheid voor de opvangende landen.

Ook voor mensen die niet in aanmerking komen voor asiel moeten legale opties bestaan: denk aan legale arbeidsmigratie en studentenvisa.

En voor alle duidelijkheid: staten hebben het recht om de toegang tot en het verblijf op hun grondgebied te controleren. Mensen zonder verblijfsrecht mogen van het grondgebied verwijderd worden. Maar daarbij moeten de mensenrechten gerespecteerd worden: wie asiel wil aanvragen, moet daartoe de kans krijgen. Mensen mogen niet terugestuurd worden naar plaatsen waar ze het slachtoffer kunnen worden van ernstige mensenrechtenschendingen, zoals foltering of andere mishandeling. Maar binnen die krijtlijnen mogen landen een efficiënt verwijderingsbeleid voeren.

Als je één boodschap kan meegeven voor de Europese leiders, wat zou het zijn?

Blijf bij de les. Nu is het hoog tijd om orde op zaken te stellen binnen de EU, en het Dublin-systeem te hervormen op basis van gedeelde verantwoordelijkheid.