Vrouwen in Griekse vluchtelingenkampen leven in voortdurende angst

Shirin is een Afghaanse journaliste. Ooit werd ze beschoten door de Taliban. Ze sloeg op de vlucht, in de hoop veiligheid te vinden in Europa. Nu leeft ze voortdurend in angst in een transitkamp voor vluchtelingen in Griekenland. Ze is een van de vele vrouwen die leed en vervolging zijn ontvlucht maar nu, in de kampen op de Griekse eilanden, opnieuw bang moeten zijn voor seksuele aanranding en geweld.

“We worden behandeld als beesten. Ik word nog liever opnieuw beschoten dan dat ik in deze omstandigheden verder moet leven,” zegt Shirin (niet haar echte naam) aan Amnesty International in het kamp Kara Tepe op het eiland Lesbos.

Bang in het kamp

Achttien maanden geleden vuurden Taliban schoten af op Shirins auto. Ze vluchtte eerst naar Kaboel, waar ze een nieuwe journalistieke job vond, achter de camera deze keer. “Het is erg gevaarlijk voor vrouwelijke journalisten in Afghanistan,” vertelt ze. Ze bleef maar bedreigingen ontvangen, over de telefoon, en uiteindelijk werd het haar te veel. Ze verliet Afghanistan en trok naar Europa.

“Maar hier voel ik me evenmin veilig. Ik ben zo bang, ’s nachts kom ik mijn kamer niet uit,” zegt ze. Haar ‘kamer’ is een container waarin tientallen vrouwen slapen, vaak op de harde vloer. Vrienden en reisgenoten hadden haar verteld over verbaal en seksueel geweld op Lesbos.

Ondanks de moeilijke omstandigheden wordt Kara Tepe beschouwd als het ‘goede’ kamp op Lesbos. Vluchtelingen mogen er gaan en staan waar ze willen, er zijn aparte toiletten voor mannen en vrouwen en de douches zijn afgesloten met deuren – simpele maatregelen die de veiligheid van vrouwelijke vluchtelingen bevorderen en seksueel geweld helpen voorkomen.

Weinig verlichting

Veel slechter is de situatie in het kamp Moria, ook op Lesbos. Deze voormalige Griekse legerkazerne heeft een maximale capaciteit van 400 mensen, maar Moria huisvest nu meer dan 3.000 mensen, opeengepakt in erg benauwende omstandigheden.

Jumana werkt als psychologe voor Humanity Crew, een ngo die vluchtelingen in Lesbos helpt. Zij vertelt Amnesty International over de gevaren waar vrouwelijke vluchtelingen mee geconfronteerd worden in het kamp. “Vrouwen in vluchtelingenkampen staan onder zware druk en voelen zich constant onveilig, wegens de gemengde bevolking in de kampen, soms zelfs in de tenten, en het gebrek aan een goede verlichting ’s nachts.”

Een 23-jarige vrouw die alleen reisde, had Jumana verteld dat ze op een nacht in Moria wakker was geworden. Tot haar ontsteltenis zag ze een onbekende man, die haar tent was binnengedrongen. Dergelijke verhalen zijn de voorbije maanden gemeengoed geworden

Meer dan een vijfde van de vluchtelingen en asielzoekers die dit jaar in Griekenland arriveerden, waren vrouwen en ruim een derde kinderen, volgens de recentste VN-rapporten. Geen van hen mag weg zolang zij geen afspraak hebben gehad met de diensten die in Athene de asielaanvragen behandelen. Dat kan pijnlijk lang duren, omdat die diensten onderbemand zijn en een achterstand hebben opgelopen bij het verwerken van de dossiers.

Overvolle detentiecentra

De kampen op de Griekse eilanden waren oorspronkelijk opgezet als voorzieningen om de dossiers van de vluchtelingen te verwerken. Na de overeenkomst tussen de EU en Turkije zijn het detentiecentra geworden, die lijken op gevangenissen, zonder enige bewegingsvrijheid. De autoriteiten hebben onlangs wel wat meer bewegingsvrijheid toegestaan, maar duizenden blijven opeengepakt zitten in overvolle tenten en containers. Basisgoederen zoals voedsel, zelfs babymelk, zijn schaars, en de douches en toiletten zijn uiterst onhygiënisch.

Door de vluchtelingendeal die de EU met Turkije sloot, dreigen vluchtelingen die in Griekenland arriveerden na 20 maart te worden teruggestuurd, zonder dat hun asielaanvraag behoorlijk is geëvalueerd, zoals internationale vluchtelingenverdragen dat vereisen. Amnesty International is fel tegen de deal, omdat Turkije de rechten van vluchtelingen niet volledig naleeft en hun bescherming niet kan garanderen.

Uitbarstingen van geweld

Maar de gebrekkige veiligheid is zorgwekkend aan beide kanten van de grens. Zowel Griekenland als Turkije hebben het moeilijk om te voldoen aan de EU-criteria van bescherming. Vooral de Griekse opvangcentra worden overrompeld en kampen met een gebrek aan middelen. Voedselgebrek en meer spanningen als gevolg van de armzalige levensomstandigheden en een voortdurend gebrek aan informatie hebben al geleid tot uitbarstingen van geweld.

Op 1 juni brak ’s nachts een zwaar gevecht uit onder vluchtelingen in Moria en een groot deel van het kamp stond in lichterlaaie. Vrouwen en mannen, waaronder families met jonge kinderen, sloegen op de vlucht en brachten de nacht door in nabije velden of in de stad Mytilene, op enkele kilometers van het kamp. Velen stelden bij hun terugkeer in het kamp vast dat de vlammen hun tenten en schaarse bezittingen hadden vernield.

Zowel mannen als vrouwen vertelden Amnesty International dat zij zich dikwijls onveilig voelen in de kampen. In de wachtrijen voor de voedselbedeling breken soms gevechten uit en de politie doet weinig om de kwetsbaren te beschermen. Amnesty International heeft bij de Griekse autoriteiten aangedrongen op meer inspanningen om de veiligheid in de kampen te verzekeren.

Te bang om naar het toilet te gaan

“Mannen raken dronken en het is nooit veilig. De politie zal ons nooit beschermen of tussenbeide komen. We zijn ook bang dat onze kinderen iets zou overkomen,” klaagt een 23-jarige Syrische vrouw met drie kinderen. “Op een nacht opende een man gewoon de deur van onze kamer en wilde binnenkomen,” voegt een 29-jarige Iraakse vrouw eraan toe. Zij zit in het Kara Tepe-kamp met haar drie kinderen en heeft geprobeerd haar echtgenoot te bereiken, die tot in Duitsland geraakt is.

Een andere vrouw met een baby van zes maanden zegt dat ze te bang is om ’s nachts naar het toilet te gaan. “We blijven in groep en gaan alleen slapen als we echt moe zijn. ’s Nachts verlaten we onze tent niet. Als onze kinderen naar het toilet willen, moeten ze dat binnen doen.”

Veel vrouwen deinzen ervoor terug om formeel klacht in te dienen, vanwege het sociale stigma. En omdat ze uiteindelijk weg willen uit het kamp om door te reizen en dus niet verstrikt willen geraken in een bureaucratisch net.

Mannen vechten, vrouwen lopen weg

Maar zelfs de armzalige omstandigheden in Moria zijn niets vergeleken met een van de beruchtste kampen in Griekenland, VIAL op het eiland Chios. Ook daar breken vaak gevechten uit. “De mannen vechten en wij lopen weg en verbergen ons. De politie lacht alleen maar en weigert te helpen,” zegt een vrouw.

Het leven in de kampen draait uit op nog meer ellende voor mensen die al hebben geleden onder geweld en foltering. Sommigen dragen nog fragmenten van kogels of granaten in hun lichaam, als pijnlijke en zichtbare overblijfselen van hun verleden. Bijna iedereen hier heeft een geliefde verloren in de oorlog. Vaak zijn het vrouwen en meisjes die de verantwoordelijkheid opnemen om voor anderen te zorgen. Een Afghaans tienermeisje benaderde Amnesty in het VIAL-kamp en zei: “Ik ben 16 en ik ben hier met mijn jongere broertje en mijn moeder, die blind is. Hoe word ik verondersteld hier voor hen te zorgen?”

Het onnatuurlijke samenleven van vreemden in overvolle tenten doet de spanningen oplopen en creëert reële risico’s voor duizenden vrouwen, mannen en kinderen die vastzitten op de Griekse eilanden na het EU-Turkijeakkoord. Amnesty International roept de Griekse regering en haar EU-partners op hun verantwoordelijkheden op te nemen ten aanzien van zij die lijden onder verwaarlozing en blootstaan aan risico’s. In plaats van mensen die wanhopig op zoek zijn naar veiligheid en een beter leven hun laatste restje menselijke waardigheid te ontnemen, moet Europa beginnen met hen bescherming te bieden.