Voor een Europa dat mensenlevens redt
Dit weekend kondigde Artsen Zonder Grenzen aan dat de organisatie terug een reddingsschip zal inzetten op de Middellandse Zee. Dat is goed nieuws: omdat er momenteel heel weinig reddingscapaciteit is, ligt het risico op verdrinken bijzonder hoog. Mensen die in nood verkeren op zee moeten gered worden, en aan land gebracht worden in een veilige haven. Dit geldt ook voor mensen op de vlucht. Maar redding op zee mag niet enkel overgelaten worden aan ngo’s. De EU en de lidstaten moeten zorgen voor voldoende reddingscapaciteit en ervoor zorgen dat reddingsngo’s ongestoord hun werk kunnen doen.
Van reddingsacties naar samenwerking met de Libische kustwacht
Reeds sinds jaren vertrekken vanuit Libië gammele bootjes naar Europa. Al die tijd zijn schipbreuken en verdrinkingen een hardnekkig probleem geweest. Na een reeks tragische schipbreuken hebben eerst Italië en daarna de EU, de voorbije jaren verschillende zoek- en reddingsmissies georganiseerd. Geleidelijk aan werd de reddingscapaciteit afgebouwd, en kwam de nadruk meer te liggen op grensbewaking. Daarvoor werd steeds meer samengewerkt met de Libische kustwacht. Die Libische kustwacht, met financiële en materiële steun van de EU en verschillende lidstaten, onderschept bootjes die uit Libië vertrekken en brengt de opvarenden terug naar Libië. Daar worden ze rechtstreeks teruggebracht naar gruwelijke detentiecentra , waar ze voor onbepaalde duur opgesloten worden. En het slachtoffer worden van foltering, mishandeling, verkrachting, afpersing of moord. Ze worden er uitgehongerd en soms zelfs verkocht. Bovendien worden er regelmatig incidenten gerapporteerd waarbij ook de Libische kustwacht zelf mensenlevens in gevaar brengt. Zolang Libië onveilig is voor mensen op de vlucht, zouden mensen na redding op zee niet terug naar Libië gebracht mogen worden.
De levensnoodzakelijke activiteiten van reddingsngo’s
De voorbije jaren hebben reddingsngo’s een belangrijke rol gespeeld om mensenlevens te redden en geredde mensen in veiligheid te brengen. Wat deze reddingsschepen doen is volledig in lijn met het internationaal zeerecht, dat stelt dat elke scheepskapitein die een boot in nood ziet, de opvarenden moet redden en naar een veilige haven moet brengen. Nu de EU-reddingscapaciteit zo goed als onbestaande is, is hun rol des te belangrijker: de enige alternatieven zijn onderschepping door de Libische kustwacht, die opvarenden automatisch terugbrengt naar detentie en mishandeling in Libië, of verdrinking.
Toch proberen Italië en andere Europese landen op allerlei manieren de activiteiten van reddingsngo’s te ontmoedigen en te bemoeilijken. Zo weigeren Italië en Malta soms wekenlang om reddingsschepen met geredde mensen aan wal te laten gaan. Italië heeft nu maatregelen genomen om havens te sluiten voor reddingsschepen. Er lopen in verschillende landen ook een reeks administratieve en gerechtelijke procedures en vervolgingen tegen mensen en ngo’s die reddingen uitvoeren. Dit vindt Amnesty International absurd. Door mensen te redden en naar een veilige haven te brengen komen scheepskapiteinen en reddingsngo’s hun internationaalrechtelijke verplichtingen na.
Reddingsngo’s moeten ongestoord hun werk kunnen doen: mensenlevens redden.
Mensensmokkel?
Reddingsngo’s en vrijwilligers worden soms beschuldigd van (medeplichtigheid aan) mensensmokkel. Er zijn verschillende gerechtelijke onderzoeken ingesteld, die tot nu toe nog nooit aangetoond hebben dat er sprake was van mensensmokkel, samenwerking of coördinatie met mensensmokkelaars. Het gaat hier niet om mensenmokkel, wat namelijk een misdrijf met een winstoogmerk zou zijn. Deze ngo’s en hun medewerkers daarentegen verkrijgen geen vermogensvoordeel: ze redden levens uit louter humanitaire overwegingen. Dit mag niet bestraft worden.
Aanzuigeffect?
Sommigen beweren dan weer dat reddingsacties en reddingsngo’s een “aanzuigeffect” creëren. Maar de cijfers weerleggen dit. Onderzoek na onderzoek toont aan dat de aanwezigheid van reddingsoperaties en reddingsngo’s geen effect heeft op het aantal mensen dat uit Libië vertrekt. Er zijn wel andere factoren die een rol spelen: bijvoorbeeld de situatie in de landen van herkomst en de situatie in Libië zelf, die mensen ertoe aanzetten te vertrekken. De cijfers leggen wel een ander pijnlijk verband bloot: in periodes waarin geen of weinig reddingscapaciteit voorzien is, stijgt het aantal verdrinkingen sterk.
Resultaat: hoge verdrinkingsgraad
Momenteel is de situatie op de Middellandse Zee dus erg problematisch. De Europese Unie en de lidstaten organiseren geen proactieve reddingsacties meer. Ze ondersteunen de Libische kustwacht, die mensen niet naar een veilige plaats brengt, maar rechtstreeks terug naar de gruwelijke detentiecentra brengt. Tegelijkertijd zijn reddingsactiviteiten door ngo’s en andere schepen enorm bemoeilijkt, waardoor er nog heel weinig, en soms helemaal geen reddingscapaciteit meer is.
Volgens het VN-Vluchtelingenagentschap verdronk in de eerste helft van 2019 één persoon op 6 bij een poging om Europa te bereiken via de centrale Middellandse Zee. Het mag niet de bedoeling zijn een afschrikkingsbeleid te voeren door mensen te laten verdrinken: mensenlevens redden moet altijd prioriteit krijgen.
Amnesty’s aanbevelingen om levens te redden
Het beleid van de EU en de lidstaten is steeds minder gericht op het redden van mensenlevens. Sterker nog, het draagt zelfs bij tot verdrinkingen. Dit moet en kan anders. Mensenlevens redden moet een prioriteit blijven. De EU en de lidstaten moeten voldoende reddingscapaciteit voorzien, en ze moeten reddingsngo’s ongestoord hun werk laten doen. Mensen die gered worden moeten naar een veilige plek gebracht worden. Niemand mag teruggestuurd worden naar Libië zolang het daar gevaarlijk is voor mensen op de vlucht.
Om te voorkomen dat kuststaten zoals Italië en Malta toegang tot hun havens weigeren, moeten de EU-lidstaten een systeem overeenkomen dat de verantwoordelijkheid voor asielaanvragen eerlijk verdeelt op basis van solidariteit. Een hervorming van het zogenaamde “Dublinsysteem”. In afwachting van de uitwerking van een permanent systeem, moet een tijdelijk systeem overeengekomen worden om geredde asielzoekers aan land te laten gaan in een veilige haven, en de verantwoordelijkheid voor hun asielaanvragen en opvang eerlijk te verdelen tussen lidstaten.
Om te vermijden dat mensen op de vlucht hun leven moeten wagen op gammele bootjes, moeten er voldoende veilige en legale vluchtwegen zijn. Europa moet meer vluchtelingen hervestigen, en voldoende toegang voorzien tot humanitaire visa en gezinshereniging.
