Vleesverwerkingsbedrijven moeten een vuist maken tegen illegale praktijken in het Amazonegebied
"We maken ons zorgen. In de afgelopen maanden zijn de invasies toegenomen en zijn ze steeds dichter bij de dorpen gekomen. We troffen pas nog een enorm gebied aan dat onlangs ontbost werd. We zagen er een helikopter gras zaaien zodat ze er in de toekomst vee kunnen houden."
Brazilië is de grootste exporteur van rundvlees ter wereld en er wordt meer vee gehouden dan in enig ander land in de wereld. 24% van het rundvlees dat in Brazilië geproduceerd wordt, is voor de export bedoeld. Misschien heeft u deze zomer ook al een Braziliaans stukje vlees verorberd.
De Braziliaanse veeteelt gaat echter gepaard met de verdrijving van inheemse volkeren, ontbossing en brandstichting in het beschermde Amazonegebied.
Ook het internationale vleesverwerkingsbedrijf JBS, dat in België actief is onder de naam JBS Toledo, nam voor haar vleesproductie vee af dat op illegale wijze in beschermde gebieden van het Amazonegebied gehouden werd.
Expansie ten koste van mens & milieu
De veeteelt in Brazilië is de afgelopen decennia enorm gegroeid. Helaas werd deze groei mogelijk gemaakt door een uitbreiding van de commerciële veeteelt in het beschermde Amazonegebied. Het aantal runderen in het Braziliaanse Amazonegebied is gestegen van 23 miljoen in 1988 tot 86 miljoen in 2018. Het percentage van het vee in het Amazonegebied ten opzichte van het totaal van Brazilië ging van 17% naar 40%.
De uitbreiding naar het Amazonegebied gaat in de praktijk als volgt: illegale veehouders en ‘grileiros’ leggen illegaal beslag op stukken land in beschermde reservaten en verdrijven inheemse volkeren en de traditionele inwoners van de reservaten. De oorspronkelijke bewoners van de getroffen gebieden worden bedreigd of geïntimideerd en ze moeten vrezen voor hun gezondheid of leven als ze zich nog in de gebieden begeven. Soms worden ze zelfs gedwongen hun huizen te ontvluchten.
De illegale veeteelt leidt niet alleen tot mensenrechtenschendingen van inheemse volkeren en de traditionele inwoners van de reservaten. Ze draagt ook bij tot de toenemende ontbossing in het Amazonegebied. Nadat ze zich de stukken grond hebben toegeëigend, hakken de veehouders en grileiros bomen om en steken ze er branden aan. Uiteindelijk beplanten ze de landerijen met gras zodat ze er vee kunnen laten grazen. 63% van de gebieden van het Braziliaanse Amazonegebied die tussen 1988 en 2014 ontbost werden, dienen nu als graasweide.
Het behoud van regenwouden is essentieel in de strijd tegen de klimaatverandering, want als bossen worden gekapt of verbrand, komt de in bomen opgeslagen koolstof voornamelijk als koolstofdioxide in de atmosfeer terecht.
Vleesproducenten kennen hun verantwoordelijkheid
Het grootste vleesverwerkende bedrijf ter wereld, JBS, is een Braziliaanse multinational. De JBS-groep opereert in België onder de naam JBS Toledo.
JBS is vertrouwd met de problematiek van de illegale veehouderij. In 2009 sloot het akkoorden met de Braziliaanse openbare aanklager en met milieubeweging Greenpeace.
In die akkoorden beloofde JBS onder meer om geen vee meer af te nemen van landbouwbedrijven die in beschermde gebieden gelegen zijn. JBS beloofde bovendien aan Greenpeace om vanaf 2011 ook indirecte toeleveranciers te onderzoeken.
Landbouwbedrijven die direct aan vleesverwerkingsbedrijven verkopen worden “directe” toeleveranciers genoemd, terwijl landbouwbedrijven waar het vee op een eerder tijdstip gehouden werd “indirecte” toeleveranciers genoemd worden.
In het kader van een recent onderzoek van Amnesty International, verklaarde JBS nog “Wij kopen geen vee van bedrijven betrokken bij de illegale begrazing in beschermde gebieden.” Het bedrijf zei ook dat het in zijn gehele toeleveringsketen een ondubbelzinnig aanpak hanteert van “zero-deforestation” (vrij vertaald: ‘afwezigheid van ontbossing’).
JBS kent duidelijk haar verantwoordelijkheden onder het internationaal recht. Het bedrijf moet mensenrechten respecteren. De verplichting voor bedrijven om mensenrechten na te leven is beschreven in de United Nations Guiding Principles on Business and Human Rights (de UN Guiding Principles), die in 2011 unaniem werden goedgekeurd door de VN-Mensenrechtenraad.
Eén van de belangrijkste verplichtingen voor bedrijven is om een “due diligence”-procedure (vrij vertaald: ‘zorgplicht-procedure’) in te voeren met betrekking tot mensenrechten. De impact van de activiteiten van het bedrijf op de mensenrechten moet geïdentificeerd worden en er moeten maatregelen genomen worden om negatieve impact op de mensenrechten en mensenrechtenschendingen te voorkomen en te verminderen. Bedrijven moeten ook transparant verantwoorden hoe ze met de impact van hun activiteiten op mensenrechten omgaan.
In het kader van de “due diligence” moet er bovendien rekening gehouden worden met de impact van de activiteiten in de toeleveringsketen van het bedrijf. Dat wil zeggen: JBS draagt niet alleen verantwoordelijkheid voor haar eigen activiteiten. Amnesty heeft geen bewijs gevonden dat JBS zelf rechtstreeks betrokken zou zijn bij mensenrechtenschendingen op de sites die onderzocht werden. Maar JBS moet ook nagaan of de bedrijven waarvan het vee afneemt, de directe en indirecte toeleveranciers, de mensenrechten respecteren.
Witwaspraktijken
En daar wringt nu net het schoentje… Amnesty International heeft vastgesteld dat vee dat illegaal in beschermde gebieden wordt gehouden, in de toeleveringsketen van JBS is terechtgekomen.
Uit officiële documenten die Amnesty International kon inkijken, bleek ten eerste dat JBS in 2019 minstens twee keer rechtstreeks vee aankocht bij een boerderij in het beschermde Rio Ouro Preto Reservaat.
Daarnaast heeft JBS herhaaldelijk vee gekocht van twee boeren die beide zowel illegale boerderijen in beschermde gebieden (Rio Jacy-Paraná-reservaat & Uru-Eu-Wau-Wau inheems gebied) exploiteren als legale boerderijen in andere gebieden. Er is ook bewijs van veetransporten tussen de illegale en legale vestigingen en vervolgens naar JBS.
Het verplaatsen van vee dat eerst illegaal op weides in beschermde gebieden gehouden werd, naar legale tussenbedrijven is een praktijk die bekend staat als het “witwassen van vee”. Amnesty International heeft aanwijzingen dat de twee boeren hun vee hebben “witgewassen” voor ze het aan JBS verkochten.
JBS kan en moet meer doen
JBS heeft geen effectief toezicht gehouden om te verhinderen dat illegaal gehouden runderen in de toeleveringsketen van het bedrijf terechtkomen. Volgens Amnesty International heeft JBS op die manier haar ‘due diligence’ verplichting onder de UN Guiding Principles geschonden. JBS had haar directe en indirecte leveranciers beter moeten controleren en gepaste maatregelen moeten nemen.
De UN Guiding Principles schrijven ook voor dat bedrijven de negatieve gevolgen voor de mensenrechten die zij hebben veroorzaakt of waartoe zij (zoals in dit geval) hebben bijgedragen, moeten herstellen.
Als grootste rundvleesproducent ter wereld bevindt JBS zich in een unieke positie om te voorkomen dat illegaal begraasde runderen in de toeleveringsketen terechtkomen. In veel landen bestaan al controlesystemen voor de toeleveringsketen van runderen. De Europese Unie heeft bijvoorbeeld een verplicht systeem voor de identificatie van individuele runderen vanaf de geboorte tot aan de slacht, waarbij alle bedrijven waar runderen worden geweid, worden geregistreerd.
Amnesty International roept JBS op om tegen eind 2020 een effectief monitoringsysteem in te voeren, ook van haar indirecte leveranciers, en ervoor te zorgen dat het bedrijf geen vee koopt dat op een bepaald moment van zijn leven illegaal in beschermde gebieden wordt geweid.
Gedurende dit proces moet JBS met zijn directe en indirecte leveranciers in contact treden om het systeem te implementeren en hen de nodige ondersteuning te bieden, ook op financieel en technisch gebied. Wanneer leveranciers niet meewerken, moet JBS zijn invloed aanwenden, onder meer met waarschuwingen voor opschorting en daadwerkelijke opschorting van commerciële relaties.
Lees hier verder over het onderzoek van Amnesty en over de aanbevelingen aan het bedrijf en de betrokken overheden.
