Van EU-Turkijedeal tot humanitaire visa
De vluchtelingencrisis in Europa overheerst al sinds de zomer van 2015 de politieke actualiteit. Intussen is het voor asielzoekers nog moeilijker geworden om veiligheid te vinden in Europa: er bestaan amper veilige en legale vluchtroutes, en als gevolg van de EU-Turkijedeal zitten duizenden asielzoekers al maandenlang vast in Griekenland, in erbarmelijke omstandigheden.
Dit beleid van grenzen sluiten en muren bouwen creëert enkel meer problemen. In deze blog een korte update over belangrijke recente ontwikkelingen in het Europese asielbeleid.
De EU-Turkijedeal
Op 18 maart 2016 is de EU-Turkijedeal afgesloten. Volgens dit akkoord moeten mensen die aankomen op de Griekse eilanden, met inbegrip van asielzoekers, teruggebracht worden naar Turkije. De Europese Unie van zijn kant verklaarde zich bereid om per teruggebrachte persoon één andere asielzoeker vanuit Turkije te hervestigen naar een Europees land. Het akkoord is gebaseerd op de veronderstelling dat Turkije een veilig land is voor vluchtelingen. Het werd voorafgegaan door een enorm financieel engagement vanwege de Europese Unie: aan Turkije werd 6 miljard euro beloofd om de humanitaire situatie voor vluchtelingen in het land te verbeteren.
Onmiddellijk nadat het akkoord gesloten werd, werden de opvangcentra op de Griekse eilanden omgevormd naar detentiecentra. Nieuw aangekomen asielzoekers werden er opgesloten. De situatie in die centra is abominabel. Er zijn nauwelijks sanitaire en medische voorzieningen. De Griekse eilanden zijn veranderd in een de facto wachtkamer. De Europese kusten veranderden van een toevluchtsoord in een gevaarlijke plaats.
Vooral tijdens de barkoude wintermaanden was het er een ware hel. Het was (en is) er onveilig, en jammer genoeg vielen er zelfs doden te melden. Zo overleden een 66-jarige vrouw uit Irak en een vijfjarig jongetje nadat een geïmproviseerd gasvuurtje ontplofte.
Asielzoekers kunnen in de centra weliswaar een asielaanvraag indienen, maar de behandeling van die aanvraag laat lang op zich wachten. Niet verwonderlijk, want Griekenland heeft nooit een goed functionerend asielsysteem gehad.
Van de 27.000 asielzoekers die de eilanden bereikten tussen maart 2016 en eind januari 2017 zit het merendeel nog vast in de kampen. Een minderheid mocht verder reizen naar het Griekse vasteland, op grond van gezinshereniging of omwille van hun bijzonder kwetsbare situatie. Van duizenden anderen weet men niet waar ze zich nu bevinden. Een duizendtal personen werden teruggebracht naar Turkije.
Amnesty International kon vaststellen dat sommige Syrische asielzoekers gedwongen terugkeerden naar Turkije, zonder toegang tot asiel en zonder in beroep te kunnen gaan tegen hun terugkeer. Dit is in strijd met het internationaal recht. Anderen zijn ‘vrijwillig’ teruggekeerd naar Turkije door de ellende op de Griekse eilanden.
Turkije is geen veilige haven voor vluchtelingen. Want de opvang is er ondermaats, er zijn geen duurzame oplossingen voor vluchtelingen en de procedure loopt mank. Het idee dat men asielzoekers makkelijk zou kunnen terugsturen naar dit ‘veilige land’, is een fictie. Dat werd erkend door de beroepsinstanties die over de aanvragen van asielzoekers in Griekenland moesten oordelen. Bovendien heeft onderzoek van Amnesty International uitgewezen dat Turkije asielzoekers en vluchtelingen heeft teruggestuurd naar landen waar ze ernstig gevaar lopen, zoals Syrië, Irak en Afghanistan.
Turkije is geen veilige haven voor vluchtelingen.
Het is duidelijk dat het akkoord geen succes is. Toch wordt het nu door de Europese Commissie en door verschillende Europese leiders wel als dusdanig voorgesteld. Er gaan zelfs stemmen op om gelijkaardige akkoorden te sluiten met landen zoals Libië, Soedan en Niger. Dat is onaanvaardbaar. Bovendien moet er een einde komen aan de mensonwaardige toestand op de Griekse eilanden.
Humanitaire visa
Een humanitair visum kan voor mensen op de vlucht een legale manier vormen om naar een ander land te reizen, en daar asiel aan te vragen. Staten kunnen beslissen om zo’n visum af te leveren om humanitaire redenen, maar ze kunnen daar tot nu toe niet toe verplicht worden: een humanitair visum is een gunst, geen recht.
De Belgische staat heeft een procedureslag gevoerd met een aantal Syrische gezinnen die een humanitair visum probeerden af te dwingen. Uiteindelijk is de zaak voorgelegd aan het Europees Hof van Justitie. De centrale vraag was of het Europees recht de lidstaten er in bepaalde gevallen – wanneer de aanvragers een reëel en ernstig gevaar lopen - toe verplicht een humanitair visum af te leveren. Het Hof heeft geoordeeld dat het afleveren van humanitaire visa een aangelegenheid is die door het nationale recht geregeld wordt. Op die manier ligt de bal dus weer in het kamp van de lidstaten.
Er is nood aan veilige en legale routes voor mensen op de vlucht.
Een beslissing van het Europees Hof die EU-lidstaten verplicht om aan mensen in reëel gevaar een visum af te leveren, had een breekijzer kunnen zijn om de EU-lidstaten te dwingen meer verantwoordelijkheid te nemen. Maar de huidige uitspraak zou ook een stimulans kunnen en moeten - zijn om afspraken over het afleveren van humanitaire visa verder af te stemmen in Europees en internationaal verband.
Meer weten?
Er is nood aan veilige en legale routes voor mensen op de vlucht, via een transparante en duidelijke procedure. België kan daarbij een voortrekkersrol spelen en veel meer mensen de kans geven met visa veilig en ordentelijk asiel aan te vragen. Het zou er daarbij niet om gaan de asielsluizen van de hele wereld naar Europa open te zetten, maar wel om een rigoureuze mensenrechtenstempel te drukken op het Europees asielbeleid. Hoeveel humanitaire visa afgeleverd worden zou kunnen afhangen van het aantal vluchtelingen in nood en van de manier waarop landen er in slagen verantwoordelijkheid te delen, bijvoorbeeld in een Europees spreidingsplan dat écht wordt uitgevoerd.
Fort Europa?
De voorbije jaren zijn Europese landen dus steeds hardnekkiger de nadruk gaan leggen op grensbewaking en manieren om vluchtelingen buiten Europa te houden. Dit is niet alleen kortzichtig, maar ook onmenselijk. Mensen op de vlucht voor oorlog en vervolging moeten de bescherming krijgen waar ze recht op hebben. Europa, en dus ook België, moet hierin zijn verantwoordelijkheid opnemen, door te zorgen voor veilige en legale routes én voor voldoende financiering van humanitaire hulp in de regio.
Via hervestiging kunnen kwetsbare vluchtelingen op een veilige en legale manier veiligheid en bescherming krijgen. Ze worden door de VN geselecteerd in een vluchtelingenkamp en komen dan bijvoorbeeld met het vliegtuig naar België, waar ze asiel krijgen. Dit, en andere veilige en legale routes zoals gezinshereniging en humanitaire visa, zijn de enige manieren om te zorgen dat vluchtelingen hun leven niet in handen van smokkelaars hoeven te leggen én om de vluchtelingenstroom op een ordelijke manier te laten verlopen.
Meer weten? Bestel onze gratis brochure.
Weet je niet altijd hoe je moet reageren op uitspraken en vooroordelen over migratie? Amnesty International ontwikkelde de brochure “Alles wat je wil weten over vluchtelingen”.
