"Uiteindelijk winnen waarheid en gerechtigheid"

Idil Eser, directrice van Amnesty International Turkije, blijft ook na 113 dagen in de cel hoopvol. Ze zat al bijna vier maanden in de cel en moet nog opnieuw voor de rechter verschijnen.

Het is de volgende, maar niet de laatste episode in de rechtszaak die loopt tegen de directrice van Amnesty International Turkije en andere Turkse mensenrechtenactivisten. Er hangt haar 7,5 jaar gevangenis boven het hoofd voor ‘lidmaatschap van een terroristische organisatie’.

Een absurde, uit de lucht gegrepen aanklacht. “Ik zie nu nog meer het belang in van vrijheid en van mensenrechten. Ik heb de hoop niet opgegeven, ondanks mijn 113 dagen in de cel.”

“We shall overcome”, glimlacht Idil aan het eind van ons gesprek in het Brusselse Amnesty-kantoor. “Ik heb hier toch niets verkeerds gezegd? Normaal ben ik nogal direct in mijn uitspraken….”

Idil zat 113 dagen opgesloten in de strengst beveiligde gevangenis van Turkije en werd na de eerste zitting van haar proces (voorlopig) vrijgelaten. Haar arrestatie en gevangenschap hebben haar moed, hoop en strijdvaardigheid – en haar gevoel voor humor - niet aangetast, maar op haar hoede is ze nu wel. Moet ze ook zijn. “Wie had gedacht dat een banale workshop zo vergaande gevolgen zou hebben?”

Hartverscheurend

Het was routine, niets speciaals, die workshop over digitale veiligheid en methoden voor stressbestrijding. Maar toch werden Idil en tien andere deelnemers aan die workshop op 5 juli 2017 opgepakt. De week voordien was ook al de voorzitter van Amnesty International Turkije, Taner Kiliç, gearresteerd. Hun dossiers werden samengevoegd maar hij zit vandaag nog altijd achter slot en grendel. De aanklacht tegen hem klinkt ook nog iets straffer, en nog absurder: hij wordt ervan verdacht leiding te geven aan een “terroristische groep”. Voorziene strafmaat: 15 jaar cel.

“We hopen dat ze hem vrijlaten”, zegt Idil Eser. “Het brak ons hart toen de rechtbank eind januari zijn vrijlating gelastte maar de dag daarna besliste hem toch achter de tralies te houden. Hartverscheurend.”

“Ze hebben op zijn smartphone de Bylock-app gevonden, beweren ze. Dat is een soort Whatsapp, die naar verluidt veel door Gülen-aanhangers gebruikt werd. Maar er zijn vier rapporten van onafhankelijke experts die de bewering tegenspreken dat Taner die app op zijn smartphone gedownload heeft. Bovendien wordt hij beschuldigd van het organiseren van de workshop. Complete onzin, want hij zat al een week gevangen toen de workshop plaatsvond.”

Idil zat met de andere mensenrechtenactivisten opgesloten in de best bewaakte gevangenis van Turkije, in Silivri, en dan nog eens in de meest beveiligde vleugel ervan.

“De vip-afdeling van de gevangenis, wordt die vleugel ook wel genoemd. Omdat daar de gevangenen verblijven voor wie de media de meeste aandacht hebben: politici, ex-gouverneurs, journalisten, en ook wij dus.”

Over de behandeling in de gevangenis heeft ze weinig klachten. “Elke cel bood ruimte voor drie gevangenen: drie bedden, drie kasten, een zitruimte, een douche en sanitaire ruimte. Er is ook een openlucht-gedeelte. Ik had tv en kon bijna alle kranten kopen.”

Game of Thrones

Voor de rest was het contact met de buitenwereld beperkt tot het bezoek van haar advocaat, één uur per week. “Ander bezoek had ik niet, omdat dat voorbehouden is voor familieleden in de eerste graad. Later mocht ik na de uitzonderlijke toestemming van de minister van Justitie, ook ander bezoek krijgen, zoals vrienden. Van achter een glazen wand kon ik met ze spreken via een telefoon. Ik kreeg ook parlementsleden op bezoek, met wie ik open kon praten.”

“Met mijn advocaat had ik aanvankelijk weinig om over te praten, zolang we de officiële aanklacht niet hadden ontvangen. We hadden het dus over koetjes en kalfjes. Ik vroeg hem naar de ontwikkelingen in het nieuwe seizoen van ‘Game of Thrones’, waar ik een grote fan van ben. Hij keek zelf niet maar vond toch iemand die hem de plot kon vertellen, zodat hij mij op de hoogte kon houden. Ik was ook heel bezorgd om mijn poezen thuis, wat die wel niet moesten denken van mij, omdat ik hen zo in de steek had gelaten.”

Ze heeft geen fysieke mishandelingen ondergaan en werd meestal goed en respectvol behandeld, zegt ze. Maar dat ze geen contact had met haar vrienden en medebeschuldigden in de gevangenis, viel haar zwaar.

“We waren wel niet alleen. Ieder van ons zat met een andere gevangene, verdacht van ‘Gülen-sympathieën’, in de cel. Een van onze celmates was al veroordeeld tot 7,5 jaar gevangenis maar ging in beroep. De vrouw die bij mij in Silivri in de cel zat, wachtte nog op haar proces. Zij leed aan diabetes en ik maakte me zorgen om haar, of ze wel op tijd haar insuline-injecties zou krijgen. Zoniet zou ze in een coma vallen. Het was toch interessant om te ervaren hoe twee mensen die elkaar voordien helemaal niet kenden in dergelijke omstandigheden snel een band met elkaar smeden. We hadden elkaar voor het eerst ontmoet in de vrouwengevangenis, waar we onmiddellijk na onze arrestatie opgesloten zaten. Daar was ze vrolijker en plezieriger dan in Silivri, waar ze almaar depressiever en meer in zichzelf gekeerd werd.”

Hoop en wanhoop

Waar had Idil het dan het moeilijkst mee tijdens haar 113 dagen in de gevangenis?

“Ach, ik heb altijd een gevoel voor donkere humor gehad. Van mijn elfde zat ik op internaat en thuis was ik enig kind. Ik beschikte dus over de mechanismen om met die ervaring van opgesloten te zitten, zonder contact met de buitenwereld, om te gaan. Ik was wat claustrofobisch, en dat ben ik door de gevangenis minder geworden.”

“Moeilijk te zeggen wat me het zwaarst viel. Ik vond het erg dat ik de natuur niet kon zien. Zelfs in het openluchtgedeelte zag je maar een stukje van de hemel, doorheen het kippengaas dat over de ruimte hing. Alles was er ook grijs, van beton. Geïsoleerd zijn van de anderen, was moeilijk om te verdragen. Ik miste goed eten en muziek, ik besefte pas in de cel hoe belangrijk het luisteren naar muziek voor mij is. Ik zat in met mijn poezen thuis, en met mijn vrienden. Ik had gedacht dat zij mijn gevangenschap wel zouden kunnen verwerken maar ik hoorde dat veel vrienden er emotioneel ondersteboven van waren.”

“Je verliest in de gevangenis de volledige controle over je leven. Je begint een aantal dingen naar waarde te schatten, zoals vrijheid. Je beseft dat je in het leven weinig mag uitstellen, want daar is het te kort en te onberekenbaar voor. Je bent in de gevangenis ook voor alles afhankelijk van het systeem, van anderen. Als er iets scheelt, of je hebt een medisch probleem, duw je op een knop. Er komt een cipier kijken, aan wie je vertelt wat er aan de hand is en dan gaat die iemand halen of de verantwoordelijke inlichten. Heb je een hartaanval, dan komt hulp in dit bureaucratische systeem misschien te laat.”

“Hoop en wanhoop wisselen elkaar af. Er waren inderdaad momenten dat ik dacht: als ik hier nu een hartaanval krijg, is het misschien gedaan met mij.”

Geheime getuige

Haar hoop putte ze uit de wetenschap dat haar vrienden bij Amnesty - over de hele wereld - haar niet in de steek zouden laten.

“En ook uit het feit dat ik onschuldig ben, dat ik geen enkele misdaad heb begaan, dat de waarheid en gerechtigheid het tenslotte zouden halen. Ook al zijn veel gerechtelijke uitspraken in Turkije politiek geïnspireerd. Ik noem mezelf geen optimist. Maar die hoop dat rede en recht ooit de bovenhand zullen halen, mag je in de gevangenis nooit opgeven, anders kraak je. ”

“Ik wist dat er protestacties van Amnesty gaande waren, ook al had ik geen internet en geen toegang tot sociale media. Ik zag foto’s in de kranten en mijn advocaat zei me op een bepaald moment dat er een grote petitieactie aan de gang was. Dat was heel belangrijk voor mij. Je hebt dan het gevoel dat je niet vergeten wordt.”

“De aanklacht die ze tegen mij hebben geformuleerd, lijkt wel een hoofdstuk uit een boek over samenzweringen, maar dan heel slecht geschreven. De aantijgingen zijn ronduit belachelijk. Er is ook sprake van een ‘geheime getuige’. We weten niet wie dat is. Het probleem is dat sommigen die beschuldigingen werkelijk geloven, en ervan overtuigd zijn dat er een samenzwering was.”



Is het nog wel mogelijk op te komen voor de mensenrechten in het huidige, repressieve klimaat in Turkije, vraag ik haar.

“Zolang mensenrechtenverdedigers opstaan, zal het mogelijk zijn om de mensenrechten verdedigen”, zegt ze ferm. En niet zonder trots voegt ze eraan toe dat Amnesty het rapport ‘Weathering the Storm’ over de repressie in Turkije ook in haar land publiceert.

“We zijn een mensenrechtenorganisatie en verdedigen de mensenrechten, ongeacht de identiteit van de dader of van wie de rechten worden geschonden. Voor veel mensen in Turkije is het moeilijk om dat te vatten. Als mensen dàt gaan begrijpen, zijn we een heel belangrijke stap verder.”

Wanneer komt deze pletwals van onderdrukking tot stilstand, denkt ze?

We zullen zien wat de presidentsverkiezingen brengen. Als Erdogan herkozen wordt, zal hij zijn beleid wijzigen of doorzetten met zijn repressie? Turkije is een moeilijk land om voorspellingen te doen. Het is ook mogelijk dat Erdogan de verkiezingen verliest. Het hangt van een aantal factoren af, zoals de tegenstanders, de opkomst, …

De situatie is ook niet zwart-wit. Het is ingewikkelder dan dat. Aan de ene kant zijn er de mensen die geloven dat alles wat Erdogan zegt en doet waar en correct is. Maar zijn tegenstanders vormen geen eenheid, de oppositie is over heel wat zaken verdeeld.”

Solidariteit is belangrijk

Ze noemt een paar lichtpuntjes die haar hoopvol stemmen. “Ik ben nog meer het belang gaan inzien van vrijheid en van mensenrechten. En mensen die het anders in het algemeen niet met elkaar eens zijn, begrijpen nu dat het belangrijk is om bijeen te komen, solidair te zijn en meer samen te werken als het om mensenrechten gaat. Dat is zeker een positieve ontwikkeling.”

“Elke maatschappij heeft uiteindelijk vrijheid nodig om te groeien, te veranderen, om vooruit te gaan. Mensenrechten maken daar een belangrijk deel van uit. Dus ik heb inderdaad mijn hoop niet opgegeven. Ondanks de gevangenis."

“Internationale solidariteit is nodig met landen als Turkije, Hongarije, Polen, India, Nigeria,… waar de bewegingsvrijheid van de burger beperkt wordt.

“Het is ook belangrijk dat we niets als vanzelfsprekend beschouwen. Nergens. Want het is moeilijk om iets op te bouwen, en gemakkelijk om iets te verliezen. Wees waakzaam, veerkrachtig, werk hard, organiseer en overtuig iedereen van het belang van mensenrechten en dan zullen we in een betere wereld leven.”

“Ik wil ieder Amnesty-lid in België stuk voor stuk bedanken, ook in naam van de andere mensenrechtenverdedigers en van Taner en zijn familie, voor hun deelname aan de Amnesty-acties. Dat ik hier nu met jou zit te praten, is aan hen te danken. Ik ben blij dat ik opnieuw ongehinderd en volledig de lucht kan zien, dat Veli op tijd vrijkwam om de geboorte van zijn baby mee te maken, dat Gunal de geur van zijn kleine zoontje weer kan opsnuiven. Ik ben blij dat ik mijn vrienden opnieuw kan omhelzen, mijn katten kan tonen hoe graag ik ze zie en opnieuw kan samenwerken met mijn collega’s. Dat hebben we allemaal aan jullie van Amnesty te danken.”

“Nog een laatste raad: verwacht niet altijd onmiddellijk resultaat, als je iets doet. Houd vol, blijf hardnekkig proberen, uiteindelijk komt het wel goed. We shall overcome.”